بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله سعی شده است تا جایگاه محیطزیست در قاموس اندیشه دینی در زندگی شهری مردم شهرستان ورزقان مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. پس از مطالعه مقدماتی، مطالعات اسنادی و کتابخانهای انجام شد سپس مطابق هدف و فرضیه تحقیق، برای مطالعه میدانی پرسشنامهها با تعداد 30 سؤال طرح و در اختیار جامعه آماری که شامل 300 نفر با حداقل سواد دیپلم بودند قرار گرفتند. از روش »همبستگی« و »رگرسیون« برای تعیین میزان همبستگی و خطی یا غیرخطی بودن استفاده شد و برای دقت بیشتر، ضریب »کای دو« با استفاده از نرمافزار تحلیل آماری spss بکار برده شد. نتایج حاصل نشان میدهد محیطزیست در قاموس اندیشه دینی در زندگی شهری مردم شهرستان ورزقان جایگاه مثبت و معناداری دارد.
-1 مقدمه
اسلام تمام جنبههای انسان، محیط زیست و جهان هستی را در یک ارتباط هماهنگ و موزون در مسیر الهی مورد توجه قرار داده، بین آن ها ارتباط ایجاد میکند. از این رو، اسلام محیطزیست را به عنوان صورت واحد غیرقابل تجزیه در نظر میگیرد و بین انسان و محیط زیست و جهان هستی، انفصالی قائل نیست و آنها را مکمل یکدیگر دانسته است. بر این اساس، محیطزیست بخشی از نظام خلقت است - شهریاری، . - 189 : 1389 در قرن حاضر مسئله محیط زیست به دغدغه اساسی در بین ملل مختلف تبدیل شده است.
در این میان، این مقوله در جامعه اسلامی و اندیشه دینی ملل آن از جایگاه ویژه و مهمی برخوردار بوده که شهروندان جامعه اسلامی هر یک به نوبه خود اطلاعات لازم را در این زمینه برخوردار هستند. در این زمینه، جایگاه متولیان امور دینی و حقوق انسانی در جهت تفسیر گسترده و روشن اندیشه های دینی در زندگی شهری بیشتر به چشم میخورد . جهان اسلام همیشه در کنار سایر عوامل تاریخی، بر فرایند گسترش دین تاکید داشته که همواره با گسترش تمدن غربی مواجه بوده است.
اندیشمندان اسلامی همواره کوشش های گسترده ای را در جهت حفظ محیط زیست با الهام از دستورات کتب الهی و احادیث نبوی نموده اند و نسبت به تخریب و آلوده سازی آن هشدار داده اند و به نقش محیط زیست در تعالی انسان در زندگی شهری و روستایی تاکید نموده اند. در این مختصر تلاش می شود تا به تعریف محیط زیست و عواملی که موجب بحران آن می شود پرداخته شود و همچنین ارتباط و جایگاه آن در قاموس اندیشه دینی در زندگی شهری و روستایی تجزیه و تحلیل شود.
-2 چارچوب نظری پژوهش
محیط زیست شامل مجموعهای است از عناصر اعم از آب، خاک، هوا، گیاهان و حیوانات و تمامی شرایط خارجی است که رشد و حیات انسان متأثر از آن هاست. لزوم حفظ محیط زیست و توجه به مسائل زیستمحیطی به ویژه در جریان مخاصمات مسلحانه، یکی از موضوعات مهم و دغدغه برانگیز جهان معاصر است. زیرا از سویی محیطزیست و مجموعه عناصر و عوامل سازنده آن جنبه حیاتی و نقش اساسی و تأثیر گذاری در روح و روان و زندگی پاک و خرم انسان ها و دیگر موجودات زنده دارند. به طوری که موجودات زنده منهای محیط زیست امید بقا نخواهند داشت؛ بنابراین، وابستگی انسان و دیگر موجودات زنده به محیطزیست یک مقوله فرعی و مکمل نیست که وجود و عدم آن برای مجموعههای بشری یکسان باشد، بلکه بشر و موجودات زنده ملازم با عناصر محیط زیست پا به جهان مینهند و با برخورداری از آن استمرار حیات میدهند.
از سویی دیگر، آلودگی و تخریب محیط زیست باعث افزایش بیماریهای جسمی، روحی و روانی و گسترش فقر و ناامنی در جوامع میشود. آلودگی محیطزیست دگرگونی و تغییر اوصاف و ترکیب طبیعی و مفید عناصر حیاتی و مؤثر بر محیط زیست با عناصر و ترکیبات مضر به طبیعت و انسان است. این آلودگیها ممکن است بر اثر عوامل فیزیکی و بیولوژیکی از طریق کاهش کیفیت محیط زیست و در اثر تمرکز آلایندههای پیرامون و سایر فعالیتها و فرایندها، مثل استفاده نامناسب از زمین و بلایای طبیعی، صورت گیرد - فقهی، . - 187 : 1390 باید خاطرنشان نمود که اصطلاح » محیطزیست« را میتوان به یک منطقه یا تمام سیاره و حتی به فضای خارجیای که آن را احاطه کرده است اطلاق گرد. یونسکو، برای محیطزیست، از اصطلاح »بیوسفر« یا لایه حیاتی نامبرده که از تعاریف موسع دراینباره بوده و عبارت است از: »محیط زندگی بشر یا آن بخش از جهان که بنا به دانش کنونی، همه حیات در آن استمرار دارد.
« در حقیقت، بیوسفر یا لایه حیاتی، همان لایه و قشر نازکی است که این کره خاکی را در میان گرفته و شامل زمین و هزار متر بالای آن و عمق زمین و اقیانوسها است با ظهور انقلاب صنعتی در قرن هجدهم، آسیبهای زیستمحیطی- به ویژه در جهان صنعتی غرب - شکل بسیار ملموستری یافت و پس از آن، در قرن بیستم خسارات زیستمحیطی با قضایایی همچون »تریل اسمیلتر« در 1998 م، »کانال کورفو« در 1949 م »اختلاف دریاچه لانو« در 1959 م، »اختلاف سد گاتمدر 1998 م،«قضیه کاسموس در سال 1998 م در فضا، فاجعه کارخانه شیمیایی »بوپال هند« در سال 1984 م، فاجعه »نیروگاه هسته ای چرنوبیل« در 29 آوریل 1989 م و آلودگیهای ناشی از حریق عمدی چاههای نفت کویت توسط عراق در جنگ دوم خلیج فارس، عینیتر و بحرانیتری یافت و نشان داد که بشریت برای چیرگی بر این خطرات، نیازمند عزمی جهانی و برنامهریزی دقیق و انجام اقدامات قاطع و فراگیر در سطوح محلی، منطقهای و بینالمللی است؛ زیرا در غیر این صورت، حیات بشری دچار نابودی و انهدام روزافزونتری خواهد شد - حجازی، . - 1387:164 بحران محیط زیست طبیعی، مشکل اصلی و دغدغه خاطر بشریت امروز را تشکیل میدهد.
مواجهه خشن و بیرحمانه با طبیعت در قرون اخیر ناشی از انگیزه توسعهطلبی، فزون خواهی و بهره وری بیرویه از منابع اولیه است، آلوده کردن دریاها، سوختن جنگلها، گرم شدن آب و هوای کره زمین و یا پاره شدن لایه ازن، سرانجام او را از خواب غفلت بیدار کرده است. ناله معصومانه پرندگان رو به زوال در اثر شکار، انقراض گونههای زیستی، خاموشی نفس مرغان هوایی و مرگ ومیر ماهیان زیبا و نهنگ های دریایی، انسان را دچار چنان خلأی ساخته که به این امر مهم اهتمام نماید و دل سنگ او را به حرکت درآورد، به پیامدهای این هیئت نامعقول و سرانجام این زندگی سلطه جویانه و انحصارگرایانهای که گویی هیچ مخلوق دیگری روی کره خاکی حائز اهمیت نیست توجه کند و برای حل آن اندیشه نماید - اکبری راد، . - 24 :1387
بانک جهانی نیز درباره مشکلات زیستمحیطی، اموری را چنین شمرده است:
-1 یک سوم جمعیت جهان از بهداشت مناسب و یک میلیارد از آب آشامیدنی سالم محروماند؛ 1/3
-2 میلیارد نفر در معرض وضعیت ناسالم ناشی از دود و دوده قرار دارند؛ 300
-3 تا 700 میلیون زن و کودک از آلودگی شدید هوا، ناشی از آشپزی داخل منازل رنج میبرند؛
-4 صدها میلیون کشاورز، جنگل نشین و مردم بومی که تأمین معاش آنان به زمین و وضع مساعد محیط زیست بستگی دارد، دچار مشکل هستند؛
-5 فرسایش خاک؛
-6 یک چهارم زمینهای مشروب، دچار مشکل شوری آب است.
فقر به مردم اجازه بهرهبرداری از منابع طبیعیشان را نمیدهد و به ناچار، زمین های حاشیهای کشت و جنگل ها از درخت خالی میشود - صادقی، . - 25 :1382 بحران محیط زیست در زمان ما اقشار مختلفی از دانشمندان جهان را تکرار کرده است. بسیاری معتقدند که اگر از شتاب سریع روند ویران گری در طبیعت و محیط زیست جلوگیری نشود، سلامت کره زمین و ادامه حیات بشر و دیگر موجودات زنده در معرض خطر جدی خواهد بود.
