بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت شهری فرآینده چند سویه و راهبردی است وبه لحاظ کارکردی می تواند از میزان و بار مسائل و نارسایی های شهری کاسته و بستر مناسبی برای بهبود حیات عمومی شهروندان ورفاه نسبی آنها فراهم نماید. برنامه ریزان معتقدند که مشارکت باعث می شود شهروندان نسبت به تصمیم گیری های صورت گرفته در شهر مسئولیت پذیر گردند، یعنی حمایت عمومی از تصمیم گیری های اتخاذی از سوی مسئولان باعث می شود متولیان امر به راحتی برنامه های خودرا عملی نمایند. لذا واکاوی و شناخت عواملی که می توانند در گسترش مشارکت شهروندان در اداره امور شهرها موثر باشند، از اهداف این پژوهش است.
در این مقاله با استفاده از روش تحلیل داده ها و روش بررسی میدانی، همچنین بهره گیری از روش تکمیل پرسشنامه و منابع استنادی کتابخانه ای و در نهایت تحلیل داده های اماری با نرم افزار spss به بررسی مشارکت شهروندان در عرصه های مدیریت شهری به منظور ایجادتوسعه پایدار پرداخته شده است. براین اساس حجم نمونه اماری پژوهش برابر 382 خانوار بوده است که ضریب پایایی برای کل گویه ها برابر 0/91 و برای گویه های تمامی زیر بخش ها نیز بالاتر از 0/73 می باشد که نشان دهنده مناسب بودن مفروضات وگویه های پژوهش است. براساس نتایج تحقیق میان مواردی مانند متغیر سن شهروندان و مشارکت آنان در فرایند برنامه ریزی ومدیریت شهری، همبستگی اجتماعی شهروندان وسطح مشارکت آنان در مدیریت برنامه های شهری، مدت زمان زندگی آنان در محله و تمایل به حفظ پایداری محل زندگی، نوع مالکیت در محل زندگی و... با میزان مشارکت سازنده شهروندان در برنامه های توسعه محله ای وشهری ومشارکت در طرح های توسعه پایدار شهری رابطه معنا داری وجود دارد.
واژه های کلیدی: میزان رضایت از زندگی، مدیریت شهری، توسعه پایدار، مشارکت شهروندان.
-1 مقدمه
درسایه مشارکت پذیری شهروندی در مدیریت شهری می توان به تحقیق اموری چون تامین مسکن مناسب برای اقشار و طبقات پایین جامعه، بهداشت شهری، مبلمان شهری، پارک ها و مدیریت فضاهای سبز، آموزش و اشتغال، تغذیه، امنیت و اوقات فراغت و فرهنگ شهرنشینی و نظایر آن امید بست - عبداللهی،. - 1391 در جامعه امروز نیاز بشر به همزیستی در سطح بالایی احساس می گردد و این همزیستی درقالب شهرها تحقق می یابد - حکمت نیا و موسوی، . - 182 : 1386 حکمرانی شهری برخلاف مدیریت شهری فرآیندی است که به ایجاد و حفظ زیربناها وخدمات شهری می پردازد، حکمرانی شهری فرآیند کاملا سیاسی است، این حکمرانی شامل ساز وکارها، فرآیند ها وموسساتی می شود که از طریق آنها ، شهروندان وگروه ه ای مختلف علایق خود را ابراز می دارند، اختلاف نظرهای خود را تعدیل می کنند و به توافق می رسند و بر اساس حقوق و تعهدات قانونی خود عمل می کنند - شریفیان، ثانی،. - 49 :1380
اما در نظریه توانمند سازی که بسیار مورد توجه دولت ها و سازمان های بین المللی قرارگرفته است، مشارکت جایگاه اساسی دارد، توانمند سازی در واقع هدف قرار دادن توقیت امکانات افراد برای کنترل بر زندگی خویش است. اگر قدرت عبارت است از توانایی افراد در پیش بینی، کنترل و مشارکت در محیط، آن گاه می توان گفت: توانمندسازی فرآیندی است که طی آن، افراد واجتماعات می توانند چنین قدرتی را به کارگیرند و به طور موثر در تغییر زندگی خود و محیطشان اعمال کنند، توانمند سازی باید از درون یک گروه منشا گیرد و این امر از طریق رفع موانع به کارگیری قدرت و فراهم اوردن زمینه ای مناسب برای قدرتمند شدن شهروندان میسر است. مشارکت به عنوان نوعی واسط در حرکت به سوی کسب اقتدار به کار می رود - سعیدی، رضوانی، . - 56 :1384 سالهای اخیر نیز لزوم مشارکت مردمی در مراحل مختلف تکوین فرایند توسعه مورد توجه جدی قرارگرفته است و توجه به فعالیت های مشارکتی مردم، راهبرد جدید توسعه عنوان شده است - ربانی و دیگران،. - 92 :1387
آنچه امروز در طرح هایی که با عنوان مشارکتی در کشور اجرا می گردد، به هیچ وجه ناظر بر این مفهوم نبوده و عمدتا عبارت است از تامین مالی طرح یا پیش فروش واحدها - سعیدی رضوانی، . - 16 :1384 چنانچه شهر به مثابه یک سازمان قلمداد گردد، لازم است که در راس آن و به منظور اداره امور شهر از فنی استفاده گردد که همان مدیریت ومشارکت شهری است - شیعه،. - 39 :1382 مدیریت شهری گروه ها را در شبکه های مختلفی که منافع آنها حکم می کند، قرار می دهد وتوجه به منافع آنها در جهت دهی ساختار شهری موثر می افتند. بنابراین مدیریت شهری به بررسی مسائل فضایی می پردازد که شهروندان با آن درگیر هستند.
در اجرای مدیریت شهری و مشارکت شهروندان باید همه جوانب را درنظر داشت، و با دقت بررسی نمود چراکه برای دستیابی به شهر ایده آل - شهر پارک، روان، سبز، پویا، فرهنگی - راهی طولانی وخطیر پیش روی ما نهاده است و تلاش عظیمی می طلبد - جاجرمی و همکاران، . - 10 :1377 پیچیدگی مفهوم مدیریت شهری چنان است که به هیچ وجه نمی توان شهرداری را معادل مدیریت شهری دانست، شهرداری مسئول مدیریت شهر است. مدیریت شهری مترادف با همه بازیگران عرصه شهر است و نقش شهرداری به عنوان هسته مرکزی مدیریت شهر، هدایت، نظارت، راهبری و جلب مشارکت سایر بازیگران است - کیانی، . - 107 : 1387 موضوع مشارکت شهروندان در امور شهرها، در صدر گفتمان های اجتماعی و سیاسی جامعه قرار داشته و همگان از آن به عنوان عنصری مهم در جهت رسیدن به دموکراسی و توسعه پایدار سخن می رانند - عباس زاده، . - 44 :1387
-2 روش تحقیق
در انجام این پژوهش ابتدا به منابع کتابخانه ای مراجعه شده واز منابع استنادی موجود بهره گرفته شده است در ادامه ضمن بهره گیری از روش میدانی و پیمایشی، با توزیع پرسشنامه در سطح منطقه مورد مطالعه و دریافت آمار وداده های مورد نیاز تحقیق با استفاده از روش های کمی و آماری و نرم افزاری مانند spss به تجزیه وتحلیل داده های بدست آمده تحقیق پرداخته شده است ودر نهایت نتایج و راهبردهایی در زمینه میزان مشارکت شهروندان در مدیریت شهری به منظور ایجاد توسعه پایدار شهری ارائه شده است.
-3 مشارکت و شرایط لازم برای تحقق مشارکت
هوین گائوتری - - 1379 برای شکل گیری مشارکت مردم حداقل چهار شرط عمده را لازم می داند که باید هنگام هرگونه تلاش وکوششی برای نهادی کردن مشارکت، درنظر گرفته شوند: ایدئولوژی مشارکت - بعد هنجاری - ، نهادهای مشارکتی - سازمانی - ، اطلاعات کافی وامکانات مادی- تخصصی لازم. به نظر وی ایدئولوژی مشارکت باید حداقل تقسیم عادلانه قدرت اقتصادی، امکان مشارکت واقعی طبقات پایین جامعه وجود نخواهد داشت. همچنین با تاکید بر اصول توسعه خودگردان است که می توان توده ها را از اعتماد به نفس برخوردار ساخت واین تحول روانی برای مشارکت وتوسعه هر دو حائز اهمیت اساسی است. برای مثال در بعد فرهنگی، وجود و پذیرش فرایندهایی مانند تعاون و همکاری، اهمیت رسیدگی به نیازهای مردم، اعتقاد به اثر بخش بودن مشارکت اجتماعی در بهبود وضعیت فردی واجتماعی، در اقدام مشارکت جویانه اثر می گذارد - پناهی،. - 23-19 :1381
در دیدگاه جامعه شناختی نیز مشارکت، بر عوامل روانی و درونی تاکید می شود. از نظر متخصصان این حوزه ساخت انگیزشی افراد تعیین کننده رفتار مشارکتی آنان است. در دیدگاه روان شناختی مشارکت بر عوامل انگیزه و ویژگی های شخصیتی به عنوان عوامل تعیین کننده نگرش های فردی در مبادرت به فعالیت های اجتماعی شناخته می شود - دانشپور، . - 62 :1388 در دیدگاه قدرت ومدیریت مداری بر شناخت مسائل شهری وفهم مشکلات درقالب برنامه ریزی سازمانی تاکید شده است . نقش مدیریت در توزیع منابع، سبب انطباق وسازش افراد با محیط می شود. هرچه اندازه سازمان، تراکم وناهمگونی آن بیشتر باشد، بی تحرکی، بی سازمانی و بی هنجاری در آن گسترش می یابد - نجاتی حسینی، . - 20 :1381 که پیامدهای آن عدم مشارکت در امور است.
دانیل لرنر به ارتباط پدیده های شهرنشینی، سواد، رسانه ها، مشارکت ونوسازی پرداخته است. از نظر او سه عامل اول در ارتباط متقابل با یکدیگر قرار دارند ومشارکت در آنها به معنای مشارکت سیستم کلی جامعه است - محسنی تبریزی،. - 72 :1373 مشارکت مردم در بردارنده تمام فعالیت هایی است که بر تصمیم گیری ها وتخصیص منابع موثر است وباید به گونه ای ساماندهی شود که انتظارات جامعه را فراهم سازد - پاپلی یزدی،. - 330 :1382 مشارکت عنصری حیاتی در فرایند توسعه پایدار تلقی گردیده، از آن به عنوان حلقه مفقوده فرایند توسعه پایدار یاد می کنند وبه اعتقاد صاحب نظران، موجب افزایش شایستگی و کرامت در افراد می گردد - الموند و همکاران، - 42 :1377 و - عباس زاده، . - 72 :1387 تصویر ذیل ارتباط میان مدیریت شهری وشهروندی وحقوق شهری را نشان می دهد.
-4 مشارکت و مدیریت شهری
مهمترین هدف مدیریت شهری را می توان در ارتقای شرایط کار و زندگی جمعیت ساکن در قالب اقشار و گروه های مختلف اجتماعی و اقتصادی وحفاظت از حقوق شهروندان، تشویق به توسعه اقتصادی واجتماعی پایدار و حفاظت از محیط کالبدی دانست. بنابراین، هنگامی که شهر دارای مشکلات و نارسایی هایی در چرخه امور خود است و از مشکلات بهداشت شهری و الودگی های محیطی و اقسام آسیب های اجتماعی رنج می برد و بحران هایی همچون مسکن، نقص در ظرفیت کافی تاسیسات عمومی، بیکاری، کمی درآمد، زاغه نشینی و... را تجربه می کند، می توان به این نتیجه رسید که مدیریت شهری آن در تنگنا ونارسایی به سر می برد. در این باره، مدیریت شهری باید ضمن دارا بودن برنامه برای وضع موجود شهر و فائق آمدن بر مشکلات آنها به ترسیم آینده ایده آلی که برمبنای واقعیت ها و شرایط زمان و مکان قرار دارد، بپردازد. در این مورد مدیریت شهری باید حافظ شهرها و منافع مردم شهرها باشد - شیعه،. - 39 :1382 امروزه با رشد شهرها شاهد افزایش نیازهای انسانی ومشکلات زیست محیطی شهری در ابعاد وسیع هستیم، مواردی چون رعایت ترافیک، توجه به فضای سبز، همکاری با شهرداری ها در زمینه رعایت ساخت وسازها،
