بخشی از مقاله
چکیده:
کالبد شهرها پیکره شکل یافته برایند نیروهایی است که در رابطه ای چند سویه بر هم تاثیر می گذارند .تداوم بقا انسان در گرو زندگی و تعاملات اجتماعی است و موجودیت شهر با وجود انسانها معنا می یابد.لذا می توان فضا های جمعی شهری را به عنوان دارایی وسرمایه های عمومی برای ساکنین جامعه تلقی نمود.با توجه به وجود خاطرات جمعی مردم از فضاهای عمومی و از جمله میدان به عنوان عنصر هویت بخش شهرها در طول تاریخ،از بین رفتن میدان های تاریخی و ایجاد میدان های جدید که کاربری خود را از دست داده و مخصوص حرکت سواره شده است ،چالش مهمی در شهر های کنونی و علی الخصوص تهران را موجب شده است.
میادین شهری از عوامل هویت دهنده شهر می باشند و هویت شهری به عنوان یک معیار برای توسعه و عاملی برای ارتقا کیفیت محیط مطرح میشود.امروزه وجود انواع اغتشاشات کالبدی و بصری ،لزوم باز آفرینی هویت کالبدی میادین دارای هویت را موجب گردیده است.کلان شهر تهران دارای میادین تاریخی بسیار مهمی است که نقش مهمی در فرایندهای اجتماعی و سیاسی ایفا نموده اند.با گسترش خیابانها و تسلط ماشین بر شهر تعدادی زیادی از این میادین کارایی خود را از دست داده اند.در این نوشتار بر آنیم تا با رویکردی تحلیلی و مقایسه ای ،نقش تاریخی میدان ها را در افزایش خاطرات جمعی و موارد توسعه نیافتگی و عدم کارایی تعدادی از میادین با رویکرد هویت ،در زمان حاضر را مورد توجه قرار دهیم.
-1مقدمه:
شهر بی هویت از بزرگ ترین معضلاتی است که انسان عصر حاضر با آن دست به گریبان است. زندگی در این گونه شهرها موجب سردرگمی، اضطراب و تشویش خاطر شده و انسان نمی تواند به آن احساس تعلق خاطر داشته باشد و ادامه این روند، موجب بیگانه شدن فرد از اجتماع و اجتماع از فرد شده و در این غربت و سردرگمی، هویت ملی و تاریخی نیز به فراموشی سپرده می شود.یکی از خصایص بارز شهرنشینی معاصر، افول ارزش های کیفی زندگی است که از آن جمله میتوان به ارزشهای زیباشناختی و مکانی اشاره نمود.میدان به عنوان یکی ازمهم ترین فضاهای شهری ، از عناصر مهم در استخوابندی شهر می باشد.
امروزه وجود انواع اغتشاشات کالبدی و بصری ، لزوم بازآفرینی هویت کالبدی میادین دارای هویت را موجب گردیده است. میادین شهری به عنوان مهمترین ظرف فضایی زندگی جمعی در فضای باز شهرها، نقش بسیار والایی در جذب مردم و حضور آنها و نیز ارتقای کیفیت حضور انسانی در شهرها داشته اند .فضاهای شهری زمینه مشارکت و تعامل مردم را فراهم آورده و جریانی از فرهنگ و اندیشه تجربه های انسانی را برقرار ساخته است.
سوال تحقیق:
-1چگونه میادین می توانند عرصه تعاملات جمعی باشند؟
-2 نقش میادین شهری در ایجاد خاطرات جمعی چگونه است؟
3 -آیا طراحی میادین تهران توانسته است در ایجاد خاطرات جمعی نقش خود را ایفا کنند؟
-2بیان مساله:
شهرها مراکز مهم اتفاقات، کنشها و واکنشها و انواع تعاملات و مناسبات اقتصادی،سیاسی،فرهنگی، اجتماعی و کالبدی اند.محیط کالبدی - ساختمانها، بزرگراهها،میدانها،مراکز اداری،غیره - ، محیط اجتماعی - روابط خاص شهری میان شهرنشینان - و محیط فرهنگی - مجموعه ای از علائم،نشانه هایی که معانی خاص را در ذهن شهرنشینان متبادر می سازد - در کلیتی به نام »شهر« تبلور می یابد. شهروندان در بستر کالبد شهر با یکدیگر روابط اجتماعی دارند و مجموعه متنوعی از نیازهای اقتصادی، روانی، اجتماعی ،فرهنگی،آموزشی،بهداشتی و رفاهی را شکل می دهند.شهر بیش از آن که محیطی کالبدی باشد، محیطی اجتماعی و فرهنگی است.
وجود فضاهای تعامل اجتماعی در مقیاس های شهری، متوسط و کوچک ضروری است. چرا که انسان ها به این گونه فضاها نیازمندند و مجاورت، وجود قرارگاه ها و نوع چیدمان فضاها و مبلمان آنها می تواند تأثیر به سزایی در ایجاد تعاملات اجتماعی بگذارد.رفتار انسان ها بدون ارتباط به نظامی اجتماعی قابل درک نیست. رابطه متقابل اجتماعی برای پاسخ به نیازهای انسان به پیوند جویی و احساس تعلق به مکان امری ضروری است نوع روابطی که در فضا برقرار میشود و شدت این روابط است که به فضا معنی میدهد. انسان برای برقرای تعاملات اجتماعی، نیاز دارد که به مکانی احساس تعلق خاطر کند.
-3میدان :
در شهری که ارسطو ترسیم می کند ، » میدان آزاد « شهر ، به عنوان مکانی دور از فعالیت هایی که ما امروز آنها را موظف و انتفاعی و خدماتی عمومی می خوانیم ، خواسته می شود و نقش جوابگویی به خواسته های آزاد شهروندان در زمینه ی فرهنگ اجتماعی و رشد پرورش فکری و جمعی آنها را به عهده دارد. فضای تجلی اندیشه ها و رفتارها و رلبطه های آزاد میان شهروندان یونان کهن در نقاط مختلف شهرهایی که زاده ی فرهنگ یونانیان سده های از 4 تا 6 پیش از میلاد است ، ساخته می شوند. بازمانده هایی کالبدی از آگورا در این شهر ها هنوز می توان یافت و به تنوع شکلی و ترکیب آنها پی می برد.
آگورا فضایی محدود و مشخص برای برگزاری آزادانه ی رابطه های اجتماعی و فرهنگی میان شهروندان بوده و همیشه از این دو خصیصه ملی برخوردار بوده است: » سر پوشیده نبودن« ، » محدود بودن - «فلامکی،1375، - 176 میدان یا حیاط عمومی شهر یا محله از همان آغاز از عهد باستان گرفته تا به امروز نقش جمع کردن خانه ها یا عناصر شهری و محله ای را داشته است×؟در واقع همین جمع شدن و گرد آمدن عناصر حول فضاست که میدان ایجاد میکند؟پاسخ به این که چرا این ترکیب کالبدی در طول اعصار به قوت خود باقی مانده است این است که انسان موجودی اجتماعی واست و فعالیتهای وی خواه به هر صورتی انسانی و فرهنگی در عناصر و فضاهایی مرتبط با ان از نظر کالبدی جزئی است از ساخت فضائی شهر از نظر اجتماعی در روح و روان شهروندان اثر می زارد؟درست مانند مسجد جامع و بازارها که تکیه گاه ذهنی شهروندان ایرانی در گذشته بوده است؟
از نظر کریر میدان اولین تمهیدی است که انسان برای استفاده از فضای شهری به کاربرده است . این فضا از اجتماع بناها در گرداگرد یک فضای باز ایجاد شده و از نظر او یک میدان مناسب زمانی شکل میگیرد که اولا سرشار از کارکرد های معنی دار باشد. ثانیا "در محل مناسب و با دسترسی های مناسب در چارچوب آرایش کل شهر طراحی شده باشد. - کریر - 1377 کوین لینچ معتقد است که بافت کالبدی و ساختار مکانی - فضایی شهرها یکی از مهمترین ابعاد هویتی شهرها را شکل می دهد.
زیرا شکل گیری بافت کالبدی شهری متاثر از اندیشه ها ، عقاید، باورها، فعالیت ها و سطح فرهنگ جامعه می باشداو به تصویر ذهنی ناظر بسیار بها داده است و پنج عنصر اصلی را که عبارتند از راه، گره ، نشانه و لبه و محله به عنوان عناصر اصلی سیمای شهری عنوان می نماید .از نظر لینچ یکی از عواملی که در ایجاد هویت و خوانایی تصویر ذهنی شهروندان موثر است وجود نشانه های شهری استخصوصا اگر این نشانه ها در ارتباط با یکدیگر و در پیوند با هم قرار گرفته باشند.
او میدان وپلازا را در حکم مرکز ثقل و تمرکز فعالیت ها در قلب یک منطقه متراکم شهری میداند که دارای کف سازی بوده و با ساختمانهای متراکم محصور شده باشد، خیابانهایی آنها را احاطه کرده و یا در ارتباط نزدیک با آنها قرار دارندو عناصری در آنها پیش بینی شده که مردم را به طرف خود جذب و ارتباط و تماس بین آنها را تسهیل می کند - لینچ، - 1375 طراحی میدان ها، موضوع پیچیده ای است که بی توجهی به آن و توجه به قضایای صوری و ظاهری می تواند ما را از نظر شناخت نقش و اهمیت میدان ها باز دارد.
میدان ها باید به گونه ای طراحی شوند که علاوه بر نشان دادن هویت شهر، کالبد وجودی سالیان دراز شهرها را نیز به نمایش بگذارند. از این رو شهر خوب باید دارای ساختارهای مطلوب نیز باشد. میدانها و میدانچه ها به وسیله ی استخوان بندی شهر و شبکه ی دسترسی » گذرها« به هم می پیوندند و نیز کاربریها و عناصر گوناگونی را در خود جای می دهند. هر یک از این مکان ها، گره ای کالبدی است که فعالیتهای شهری و روابط گوناگون اجتماعی را در خود متبلور می کنند. در دنیای امروز کلمه میدان در شهرها بصورت نماد و معرف شاخصه ای خاص مطرح گردیده و گاهی اوقات این میدانها بصورت نماد جاودانه شهر در آمده اند.
-4جایگاه هویت و خاطرات ذهنی در ایجاد حس مکانیت در شهر توسط شهروندان:
میدان میتواند محل نمایش فرهنگ، نماد جهانبینی و آرمانهای متعالی یک شهر باشد بی گمان فرهنگ را باید مهمترین و غنی ترین منبع هویت دانست.افراد و گروهها همواره با توسل به اجزا و عناصر فرهنگی گوناگون هویت می یابند.زیرا این اجزاء و عناصر توانایی چشم گیری در تامین نیاز انسان به متمایز بودن و ادغام شدن جمع دارند.بعبارت دیگر فرهنگ هم تفاوت آفرین است و هم انسجام بخش.از این دیدگاه فرهنگ مقوله ای تفاوت مدار است و شیوه زندگی خاصی را می سازد ؛این تفاوت و خاصیت نه تنها امکان هویت یابی را فراهم می کند ، بلکه به زندگی انسانها نیز معنی می بخشد.هنگامی که از فرهنگ سخن می گوییم به روشهایی اشاره داریم که انسانها به صورت فردی و جمعی از طریق ارتباط با دیگران زندگی خود را معنا دار می کنند.
البته این ارتباط در صورتی معنا بخش می شود که در چارچوب مرزهای هویتی برقرار شود و در عین حال به تقویت و تحکیم چنین مرزهایی کمک کند.در جوامع سنتی فرهنگ به خوبی از عهده انجام کار به ویژه هویت سازی بر می آمد ، چرا که توانایی و قابلیت تفاوت آفرینی و معنا بخشی بسیار بالایی داشت.در چنین جوامعی فرهنگ نه تنها مرزهای شفاف و پایداری ایجاد می کند ، بلکه در عرضه کردن نظام های معنایی منسجم و آرامش بخش هم توانا بود.این توانایی چشم گیر فرهنگ در عرصه هویت سازی و معنا بخشی ، در درجه نخست از پیوند تنگاتنگ فرهنگ با مکان و سرزمین ناشی می شد.
