بخشی از مقاله
چکیده
اگر نظام آموزش عالی را به عنوان یک سیستم در نظر بگیریم، در نتیجه برای بهبود عملکرد کلی این سیستم باید تمامی اجزا آن را برای رسیدن به هدف، مهم تلقی کرد. همچنین برای توجه به تمامی عناصر موجود در این سیستم باید دیدی کل نگر داشت. هدف از این پژوهش بررسی سیستم های دانشگاهی براساس نظریه سیستم ها می باشد. بررسی سیستم های آموزشی از جمله دانشگاه ها بر اساس دیدگاه سیستم ها و داشتن نگرش کلی بر آنها و توجه به ارتباطات بین اجزا، ما را در شناخت بهتر این سیستم ها کمک می کند. بدون این شناخت نمی توان الگوی مناسبی برای وضعیت مطلوب این سیستم ها ارائه کرد. در توشتار حاضر، با تامل بر نظریه سیستم ها، دانشگاه را به عنوان یک سیستم آموزشی مورد بررسی قرار می دهیم.
کلمات کلیدی: سیستم، نظریه سیستم ها، سیستم های آموزشی
مقدمه
اگر نظام آموزش عالی را به عنوان یک سیستم در نظر بگیریم، در نتیجه برای بهبود عملکرد کلی این سیستم باید تمامی اجزا این سیستم را برای رسیدن به این هدف مهم تلقی کنیم. برای توجه به تمامی عناصر موجود در این سیستم باید نگرشی کل نگر داشت. به اعتقاد آونز - - 2003 مناسب ترین شیوه برای درک سازمان های آموزشی و رفتار افراد به عنوان اجزا این سیستم، آن است که توجه خود را روی آنچه در سازمان ها می گذرد، متمرکز کنیم. این امر نیازمند این می باشد که ما سازمان را سیستمی کلی درنظر بگیریم. به کارگیری نظریه سیستم ها برای درک صحیح پدیده ها مناسب بوده و ما را از گرایش به درک پدیده ها به صورت منحصر به فرد باز می دارد - صالحی،:1388 صص156و. - 157بنابراین برای بهبود عملکرد سازمان های آموزشی به عنوان یک سیستم آموزشی و اجتماعی که خرده سیستمی از فراسیستم دیگر است، باید به نقش نظریه ی سیستم ها و رویکرد سیستمی در جهت پیشرفت و حل مسائل توجه نمود. هدف پژوهش حاضر بررسی سیستم های دانشگاهی براساس نظریه سیستم هاست.
پیشینه پژوهش
"واژه سیستم امروزه در بسیاری از گفتارها و نوشتارها به کار می رود. نگرش سیستمی طرز فکری است مجموعه نگر و کل گرا که مسائل را از زوایای متفاوت و ابعاد گوناگون مورد بررسی قرار می دهد و تاثیر و تاثر وتعامل عناصر تشکیل دهنده ی یک سیستم را نسبت به یکدیگر و نسبت به نظام های بزرگ تر محیطی، درنظر می گیرد. تئوری سیستم ها چارچوبی را برای بررسی عوامل داخلی یک نظام - یک کل به هم پیوسته - و نیز عوامل محیطی خارج از آن به دست می دهد. در این چارچوب می توان به خوبی به جایگاه و نقش هریک از "نظام های فرعی" و درجه ارتباط وتعامل مداوم با محیط و نظام های بزرگتر فراگیرنده آن، مورد بررسی قرار داد" - ایران نژاد پاریزی و همکار، . - 79 :1393
-1درباره تاریخ نظریه سیستم ها
"همانند هر اندیشه ی نو در علم و غیرآن، مفهوم سیستم تاریخی دراز دارد. گرچه اصطلاح سیستم خود مورد تاکید نبود، اما تاریخ این مفهوم نامهای روشنگر بسیاری را در بر می گیرد. به عنوان فلسفه ی طبیعی، می توان تاریخ آن را به لایب نیتس رساند؛ به نیکلا دوکوزا و توارد اضدادش؛ به طب جادویی پاراسلسوس؛ به ویکو و ابن خلدون که تاریخ را توالی وجودها - نهادها - یا سیستمهای فرهنگی می دید، به دیالکتیک مارکس و هگل و غیره که از آن میان تنها به چند نامی از فهرست غنی اندیشمندان اکتفا نموده ایم.درزمینه ی نظریه عمومی سیستم ها چند اثر مقدماتی موجود بوده است."گشتالتهای فیزیکی" اثر کهلر به این جهت اشاره کرده است، اما مساله را در عمومیت کامل آن مورد بحث قرار نداد، و بررسی اش را به گشتالتها در فیزیک - و پدیده های زیستی و روانی که احتمالا براین اساس تفسیر پذیرند - محدود کرد.
کهلر بعدا در انتشار دیگری، اصل موضوع یک نظریه سیستم را مطرح کرد، با این قصد که عمومی ترین خواص سیستم های ارگانیک را در مقایسه با سیستم های غیر ارگانیک تدوین کند؛ این خواست تا حدی با نظریه سیستمهای باز برآورد شد. اثر کلاسیک لوتکا، حقیقتا به بررسی مفهوم عمومی سیستم ها پرداخت، اما او چون یک آماردان بود و توجه خود را معطوف مسائل جمعیتی می کرد تا مسائل زیستی مربوط به ارگانیسم فردی، اجتماعات را به عنوان سیستم تصور می کرد، در صورتی که ارگانیسم فردی را مجموعی از سلولها می پنداشت." - برتالنفی، ترجمه پریانی، :1366صص33و. - 34"برتالنفی در اوایل دهه ی بیست با معمای شکاف آشکار در پژوهش ونظریه ی زیست شناسی روبرو شد. برخورد مکانیستی متداول در آن زمان، به شرحی که در بالا آمد، به نظر می رسید آنچه را که در پدیده های زندگی اساسی است فراموش یا جدا انکار می کند. وی طرفدار یک مفهوم ارگانیسمی در زیست شناسی شد که براندیشه ی ارگانیسم به عنوان یک کل یا سیستم تاکید می کند و هدف اصلی علوم زیست شناسی را در کشف اصول سازمان در سطوح مختلف آن می بیند." - برتالنفی، ترجمه پریانی،. - 34 :1366
-2سیستم چیست؟
"سیستم مجموعه ای است از اجزا به هم وابسته که به علت وابستگی حاکم بر اجزای خود، کلیت جدیدی را پدید آورده اند. اجزای سیستم ضمن برخورداری از ارتباط کنشی و واکنشی، از نظم و سازمان خاصی پیروی می نمایند و در جهت تحقق هدفهای معینی که دلیل وجودی سیستم است فعالیت می کنند. به عبارتی دیگر منظور از سیستم، ویژگی های بسیار عمومی مشترک در رده بزرگی از وجودها است، وجودهایی که خود در رشته های متفاوت علم مورد بررسی قرار می گیرند" - معنیان، . - 66 :1385
-3عناصر سیستم
-3-1"درون داد - داده، ورودی - : دروندادها یا داده ها عبارتنداز کلیه آنچه که به نحوی وارد سیستم می شوند و فعالیت سیستم را امکان پذیر می سازد. به عنوان نمونه ای دیگر، دریک نظام دانشگاهی، داده ها شامل؛ اعضای هیئت علمی، دانشجویان، بخش های اداری و خدماتی، ساختار رسمی سازمان، نظام روابط غیررسمی، تسهیلات فیزیکی، جا ومکان، اطلاعات علمی و تجربی، کتابها و نشریات تخصصی و بسیاری عوامل دیگر.
-3-2فرایند تبدیل : دروندادی که به سیستم وارد می شود، طبق فرایند سیستم، در جریان تغییر و تبدیل قرار می گیرد، درواقع کاری در سیستم انجام می شود و در نتیجه در داده ها، تغییر پدید می آید در نظام دانشگاهی، دانشجو به عنوان یکی از داده های سیستم در فرایند تبدیل قرار می گیرد و ذهن او با مفاهیم، واژه ها و مطالب علمی آشنا می شود و در نگرش او تغییراتی پدید می آید.
-3-3برونداد - ستاده، خروجی - :داده هایی که در فرایند تبدیل قرار می گیرند، طبق نظم و سازمانی که برسیستم حاکم است، به صورت کالا با خدمات از سیستم به محیط صادر می شوند. دانشجوی فارغ التحصیل،دانش وپژوهش، برخی از ستاده های نظام دانشگاهی به شمار می آیند. کالای تولیدشده، ستاده نظام تولیدی است. خدمات عمومی در زمره ستاده های گروهی از سازمانهای اجتماعی قرار دارند.
-3-4بازخورد : بازخورد یعنی مدار ارتباطی که چگونه عملکرد سیستم را مشخص می سازد و انحرافات را تعیین می کند. سیستم با توجه به اطلاعاتی که از طریق مدار بازخور، دریافت می دارد، اصطلاحات و تغییر و تعدیلهای لازم را متناسب با شرایط زمان و مکان در خود به وجود می آورد. سیستمی موفق به ادامه حیات می شود که نگران مکانیسم بازخورد باشد و به آن توجه دقیق کند، برای مثال، چنانچه به علت تطابق آموزشهای دانشگاهی با نیازهای واقعی بازار کار، دانشجوی فارغ التحصیل نتواند جذب بازار کار شود، ایجاد اصطلاحاتی در نظام آموزشی دانشگاه ضرورت دارد.
*محیط سیستم : محیط به عنوان منبع نهایی برای مواد، انرژی و اطلاعات درک می شود که همگی برای دوام سیستم ضروری می باشند. هرسیستم به طورکلی در محیطی قرار دارد. سیستم، از عوامل محیطی تاثیر می پذیرد و بر آنها اثر می گذارد. به عبارت دیگر، سیستم و عوامل محیطی - مانند عوامل طبیعی، فرهنگی، ایدئولوژیکی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی - برهم کنش و واکنش متقابل دارند. به این ترتیب محیط هرسیستم را عواملی تشکیل می دهند که اگر جزء سیستم نیستند، اما تغییر درهر یک از آنها می تواند موجب تغییراتی در سیستم شود. بنابراین، محیط سیستم شامل کلیه متغییرهایی است که می توانند در وضع سیستم موثر باشند و از سیستم تاثیر پذیرند.
*خرده سیستم و فراسیستم : سیستمها از لحاظ پیچیدگی، بسته به تعداد و گوناگونی اجزا و عناصر درونی و گروه بندیهای میان آنها، بسیار متفاوتند. درهر سیستمی اجزای درونی به صورت گروه بندیهای کوچکتری درآمده وظایفی در ارتباط با هدف کلی سیستم انجام می دهند. این گروه بندیهای کوچک، درهرسیستم، خرده سیستم نامیده می شود. ازاین رو می توان گفت خرده سیستم، سیستمی است که داخل یک سیستم بزرگتر قرار گرفته است. دراین صورت سیستم بزرگتر، فراسیستم نامیده می شود. در واقع می توان گفت که کاربرد اصطلاحات خرده سیستم، فراسیستم نسبی است. مثلا اگر مدرسه را سیستم فرض کنیم دراین صورت هرکلاس یک خرده سیستم و نظام آموزشی به طور کامل فراسیستم قلمداد می شود و سپس دانش آموزان خرده سیستمها و مدرسه فراسیستم تلقی خواهند شد.
*روابط : مسیرهای ارتباطی عناصر سیستم با یکدیگر را "روابط" می نامند. در سیستمهای پیچیده ای هرعنصر آن یک خرده سیستم - با یک جعبه سیاه - به شمار می آید. اصطلاح روابط برمسیرهای پیوند دهنده خرده سیستم ها دلالت دارند. باوجود آنکه هر رابطه وضعیتی منحصر به فرد دارد. همه روابط را باید در بافت عناصر سیستم بررسی کرد. به طور کلی روابط موجود در عالم واقع به سه طبقه تقسیم می شود: .1روابط حیاتی - منطقی - .2روابط هم نیروزایی - مراوده ای - .3روابط مکرر لازم - موقتی یا زمانی - " - معنیان،:1385 صص. - 68-66
"از مطالب بالا می توان نتیجه گرفت که رفتار یک سیستم معلول یک علت خاص نیست بلکه حاصل ارتباط متقابل و عملکرد کلیه اجزا است، و اهداف خود را عموما از سیستمهای فراتر می گیرد و بدین منظور برای شناخت یک کل، آن را جزئی از یک بزرگتر در نظر می گیرند و نقش آن را در سیستم بزرگتر مورد توجه قرار می دهند" - معنیان، . - 65 :1385
-4نظریه عمومی سیستم ها
"مدلها، اصول و قوانینی وجود دارند که در سیستم های تعمیم یافته یا در رده های فرعی شان، صرف نظر از نوع خاص، ماهیت عناصر متشکله،روابط یا نیروهای بین آنها، صدق می کنند. معقول است که خواهان نظریه ای باشیم که نه مربوط به سیستم هایی ازیک نوع کمابیش ویژه، بلکه مربوط به اصول عام صادق در سیستم ها به طور کلی باشد. بدین طریق رشته ی جدیدی را مسلم فرض می کنیم که نظریه عمومی سیستم ها خوانده می شود. موضوع اصلی این رشته فرمول بندی واستخراج اصولی است که در مورد سیستم ها به طور کلی معتبر هستند." - برتالنفی، ترجمه پریانی،. - 55 : 1366
-5خصوصیات سیستم ها
*خصوصیات سیستم های باز : سیستم های باز دارای خصوصیات مشترکی هستند که درزیر به شرح آنها می پردازیم؛
