بخشی از مقاله
چکیده
انقلاب مشروطیت در واقع یکی از رخدادهاي مهم قرن بیستم در ایران به شمار میآید که علاوه بر تغییر سلطنت استبدادي ایران به مشروطه، تمام مسائل و اوضاع کشور را از جمله هویت و عناصر هویت بخش ایرانی تحتالشعاع خود قرار داد. یکی از منابع مهم در بازسازي عناصر هویتی در زمان مشروطیت ادبیات آن دوره بوده و شاعران این دوره تلاش نمودند با به کارگیري مولفههاي هویتی در اشعار خود به اهدف مشروطه خواهان کمک کنند . در میان شاعران عصر مشروطیت بهار از جایگاه ویژهي برخوردار است به همین دلیل در مقالهي حاضر با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی چهار مولفهي هویت ملی - دین، سیاست، تاریخ، وطن - در دیوان ملکالشعراي بهار پرداخته شده است.یافتههاي پژوهش نشان میدهد که ملکالشعراي بهار به چهار مولفهي هویتی در اشعار خود توجه داشته است اما به دلیل نقشهاي سیاسی و همچنین آگاهی ایشان در زمینهي تاریخ مولههاي هویتی وطن، سیاست و تاریخ در اشعار بهار پررنگ تر است.
کلید واژگان کلیدي: بهار، هویت ملی، هویت، مؤلفههاي هویت ملی.
مقدمه
هویت ملی به عنوان یکی از مبانی زیر ساخت فرهنگی در همهي جوامع مطرح است. در کشور ایران یکی از منابع مهم در شکل گیري هویت ملی ادبیات است. شاعران و نویسندگان ایرانی از گذشته تا کنون مؤلفههاي هویت ایرانی را در آثار خود منعکس کرده و به نسل هاي بعد انتقال دادهاند. در دوران معا صر بخصوص از زمان مشروطیت که حضور استعمارگران و ورود واژگانی چون ملت، آزادي و ... که ارزشهاي جامعه را تغییر دادند هویت ملی نقش پر رنگ تري در ادبیات پیدا کرد از جمله در اشعار ملکالشعراي بهار هویت ملی و مؤلفههاي آن بازنمود ویژهاي داشته است که در این مقاله درصدد پاسخ و بررسی جایگاه هویت ملی در اشعار ملکالشعراي بهار هستیم.
هدف تحقیق
تبیین مولفهها و عناصر هویت ملی در اشعار ملکالشعراي بهار.
اهمیت و ضرورت تحقیق
هویت ملی در پایداري و تابآوري یک ملت جایگاه ویزهاي دارد و از طرف دیگر وجه مشخصه و معرفه آن در برابر ملل دیگر است. در دورهي مشروطیت که اولین دورهي آشنایی مردم ایران با واژهي » ملت« در معناي اصطلاحی آن است هویت ملی از اهمیت خاص برخوردار است. شاعران این دوره با توجه به تحولات اجتماعی زمان مشروطیت و نیاز بیداري مردم در اشعار خود توجه شایانی به هویت ملی داشتند به خصوص ملکالشعراي بهار که متاسفانه تاکنون به بررسی این مولفه ها پرداخته نشده است.
روش تحقیق
روش تحقیق حاضر تحلیلی- توصیفی بوده و اطلاعات مورد نیاز به شیوه کتابخانهاي گردآوري شده است.
پیشینهي تحقیق
در زمینه بررسی هویت ملی در اشعار شاعران معاصر میتوان به مقالهاي » هویت ملی در شعر معاصر ایران« اثر منوچهر لک، »نقش شعر کلاسیک فارسی در هویت ملی« سید حسن امین و ... اشاره کرد و در زمینهاي ملکالشعراي بهار آثار و مقالات گوناگون نوشته شده است اما تفاوت مقالهي حاضر با این آثار بررسی مؤلفههاي هویت ملی در اشعار بهار است که در این آثار به ان پرداخته نشده است.
مفهوم هویت ملی
براي تعریف دقیق از هویت ملی باید در آغاز واژههاي هویت، دولت ملی و هویت ملی را تعریف کرد.هویت: امروز هویت و مسایل مربوط به آن در همه سطوح حیات اجتماعی از کوچترین آنها یعنی خانواده به عنوان کوچکترین نهاد یک جامعه تا بزرگترین آنها یعنی اجتماع بین المللی یا جهان مطرح است - عبداللهی و حسینپور، . - 20:1385 هویت عبارت است از مجموعه خصوصیات و مشخصات اساسی اجتماعی ، فرهنگی ، روانی ، زیستی ، تاریخی همسان که به رسایی و روایی بر ماهیت ذات گروه به معناي یگانگی یا همانندي اعضاي آن با یکدیگر دلالت میکند، و آنان را در یک ظرف زمانی و مکانی معین ، به طور مشخص و قابل قبول و آگاهانه از سایر گروهها و افراد متعلق به آنها متمایز میسازد - الطایی، - 139 : 1387
در تعریف دیگر، هویت چهارچوبی است که به فرد و گروه کمک میکند تا درباره موضوع داوري کنند. و آنها را خوب ,ارزشمند و تحسین برانگیز معرفی نمایند. چنانچه این چهارچوب توافق نداشته باشد تصویر فرد از خود و دیگران مخدوش و معکوس می شود در نتیجه بحران هویت رخ می دهد - نصري، - 67:1387 دولت ملی: دولت ملی به یک دستگاه سیاسی اطلاق میشود که در محدودهي مرزهاي یک قلمرو و سرزمین مشخص حق حاکمیت دارد و میتواند با کنترل قدرت نظامی از ادعاي حاکمیت خود پشتیبانی کند و بسیاري از شهروندانش احساس مثبت تعهد نسبت به هویت ملی آن دارند - گیدنز، - 341 : 1376 بهار اعتقاد دارد که کلمهي ملت به معناي امروز اولین بار در رسالهي رفیق و وزیر ملکم خان به کار رفته است - بهار،1381، جلد . - 366 :3
هویت ملی : هویت ملی، مجموعهاي از نشانهها و آثار مادي، زیستی، فرهنگی و روانی است که سبب تفاوت جوامع از یکدیگر میشود؛ و لذا، هویت ملی، اصلیترین سنتز و حلقهي ارتباطی بین هویتهاي خاص محلی و هویتهاي عام فراملی است - حاجیانی، . - 197 :1379 در تعریف دیگر، هویت ملی به معناي احساس تعلق و وفا داري به عناصر ونمادس هاي مشترك ملی است که این عناصر ونمادها سبب شناسایی و تمایز می شود - توسلی و قاسمی، . - 9: 1381 هویت ملی را می توان گفتمانی دانست که میکوشد وحدتی خاص براي مردم مشخص کندو آنها را به لحاظ اجتماعی پیوند دهد.مفهوم اساسی از این گفتمان از این حیث ,یعنی وحدت بخشی وایجادهمبستگی اجتماعی ,مفهوم ملت و ملیت می باشد .مفهوم هم عرض این مفهوم ,کارکرد مشابهی دارد مفهوم ملی است که خصیصه جمعی یا کیستی اجتماعی افراد متعلق بهیم ملت یا ملیت را مشخص می کند - کچویان و جوادي یگانه،. - 84 :1384
مهمترین عناصر سازندهاي هویت ملی میتوان به ارزشهاي ملی، دینی، جامعهاي انسانی اشاره کرد. ارزشهاي ملی ، تمامی مشترکات فرهنگی اعم از : سرزمین ، زبان، نمادهاي ملی، سنتها و ادبیات را شامل میشود؛ ارزشهاي دینی، تمام مشترکات دینی و فرهنگ دینی را شامل میشود؛ ارزشهاي جامعهاي شامل اصول و قواعد و هنجارهاي اجتماعی نظر دارد و ارزشهاي انسانی به کلیهي اصول و قواعد انسانی ، فارغ از هرگونه محدودیت اجتماعی و جغرافیایی براي نوع بشر نظر دارد . هویت ملی در کنار عناصر سازندهي خود ابعاد گوناگونی هم دارد که شامل ابعاد اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، دینی، فرهنگی، زبان و ادبیات میشود که هر یک از این ابعاد در تکوین هویت ملی نقش اساسی داشته است - قربانی، . - 67 :1383
هویت ملی ایرانی با تکیه بر بنیادهاي فرهنگی و سیاسی در طول تاریخ با مشارکت تمامی گروههاي مختلف جامعه ایران شکل گرفته است. این هویت در برگیرنده عناصر و اجزاي مختلفی که تنها در کلیت خود می تواند در برگیرنده تمامی گروه ها مختلف مذهبی یا زبانی جامعه ایران باشد. دولت ایران نیز بر اساس تکیه بر چنین هویتی و مشارکت دادن همه اقشار جامعه ایران است که می تواند یک دولت فراگیر محسوب شود و داراي مشروعیت سیاسی قانونی باشد. قرار دادن مشروعیت دولت ایرانی به جاي تاکید برکلیت آن ویژگی فراگیر را مخدوش می سازد و تضعیف پایههاي وحدت وهویت ملی منجر می شود - احمدي, - 379-378 :1384
زندگی نامه بهار
محمد تقی صبوري در سال 1265 خورشیدي در محله سرشور مشهد به دنیا آمد. پدرش میرزا محمد کاظم صبوري، ملکالشعراي آستان قدس رضوي بود. مادر بهار گرجی تبار بود که خاندانش در زمان صفوي به ایران آمدند و بعد مدتی به اسلام روي آورند - انصاري، . - 3 :1377بهار از چهار سالگی به مکتب می رفت و در شش سالگی قرآن و متون فارسی را آموخت. او همچنین خواندن شاهنامه را از پدر خود آموخت و شعر گفتن از همان کودکی در سرشت او بود را آغاز کرد - بهار، . - 33 :1381در چهارده سالگی به مکتب ادیب نیشابوري رفت و در آنجا با دروس عربی آشنا شد. یکی از کسانی که بر اندیشه مشروطه خواهی بهار نقش داشته معلم او ادیب نیشابوري بوده است.بهار بعد از فوت پدرش از طرف مظفرالدین شاه به لقب ملکالشعرایی آستان قدس رسید. از همان سنین جوانی و رخداد انقلاب مشروطیت بهار به مشروطیت و مشروطهخواهان پیوست و بارها به عنوان نماینده خراسن در مجلس حضور پیدا
