بخشی از مقاله
چکیده
باتوجه به تغییرات چشم گیر در محیط های سازمانی اجتماعی و تشدید عرصه رقابت در جهان امروز سازمان ها پیش از گذشته به دنبال جذب وحفظ افراد برای انجام فرآیندهای جاری وآتی هستند .سرمایه انسانی یکی از مهمترین ابعاد ظرفیت های موجود در رشد اقتصادی است که در رفع نا برابری ها نقش عمده ای دارد وبه جرأت میتوان گفت بیش از هر عامل دیگری بر روی رشد و بقای سازمان تأثیرگذاراست.یکی از ابعاد سرمایه انسانی بعد اخلاقی آن درسازمان است . لذا تحقیق حاضر باهدف روشن تر نمودن بعد اخلاقی سرمایه انسانی در سازمانوجوامع وعوامل تأثیرگذاربررفتار اخلاقی انسان ها به عنوان کارمند در سازمان انجام شده است .به طور کلی اخلاقیات در سازمان ها به عنوان سیستمی از ارزش ها وباید و نبایدها تعریف می شود که بر اساس آن نیک و بدهای سازمان مشخص و عمل بد از خوب متمایز می شود.
کلید واژگان :سرمایه انسانی ،اخلاق،اخلاق اداری ،رفتار سازمانی،سلامت اداری.
- مقدمه
نیروی انسانی تحصیل کرده یکی ازبا اهمیت ترین ورودی ها درنظام اقتصادی هر کشور،ازجمله کشورهای در حال توسعه به شمار می آید. سرمایه فیزیکی با کمبود روبه رو است از این روقابلیت دسترسی به نیروی انسانی ماهر یک نیاز مهم وحیاتی هر سازمان به شمار می آید. سازمان یک ساختار رسمی ازکارهای هماهنگ برنامه ریزی شده ومستلزم دو یا چند نفر است تا یک هدف مشترک یا معمولی را تأمین نمایند - رابینز، ٌََُ - . سرمایه انسانی،تا اوایل دههًٌُّ،توسعه نیافته بود .در دهه ًٌُّ،شولتزهزینه آمورش رابه عنوان نوعی از سرمایه گذاری مورد تجزیه تحلیل قرار داد .همچنین مجله اقتصاد سیاسی درایالات متحده در سالٌٍُّ،مطلبی تحت عنوان »سرمایه گذاری انسانی«به چابپ رسانید .گری بکر در همان سال، کتابی تحت عنوان سرمایه انسانی منتشر کرد ونظریه تشکیل سرمایه انسانی رامطرح ساخت؛ از آن زمان بدین سو،مفهوم سرمایه انسانی تحت الشعاع قرار گرفت - دهقانی وهمکاران، ٌََِ - . یکی از اجزا ی اصلی سازمان کارمندان سازمان می باشد که به عنوان یکی از سرمایه اصلی سازمان به شمار می رود . مفهوم سرمایه انسانی ریشه در ادبیات اقتصاد دارد. در حقیقت ویژگی کیفی افراد سرمایه آنها هستند،سرمایه انسانی،نه سرمایه فیزیکی ،نه سرمایه مالی محسوب بلکه سرمایه انسانی به عنوان دانش،مهارت،خلاقیت،سلامت فرد و... به عنوانخالق ابزار ومنبع اولیه که قادر است منابع دیگر را توسعه بخشد ویا حتی با استعداد خود به خلق و ابداع منابع جدید نایل آید مطرح است.
سرمایه انسانی و فیزیکی دو عامل مکمل در تولید هستند وعدم هماهنگی این دو ناهماهنگی بیشتری در مسیر توسعه فراهم می کند - متوسلی،آهنچیان، ٌٍَُ - . ذخیره نیروی انسانی به دو جزء مجزا :سرمایه عمومی وسرمایه انسانی تخصصی تقسیم می گردد.سرمایه عمومی عبارت است از مهارت و دانشی که بهره وری نیروی کار را،بدون توجه اینکه وی قرار است در کجا مشغول به کار شود،افزایش می دهد که شامل توانایی خواندن،نوشتن وسایر ثمرات آموزش رسمی است . از طرف دیگر سرمایه تخصصی بر مهارت هایی دلالت دارد که توانایی نیروی کار را،تنها برای کارفرمایی که فرد هم اکنون برای او کارمی کندافزایش می دهدکه شامل مواردی چون آشنایی با سیستم های بایگانی ویژه ،الگوی انعقاد قرارداد ها،شناخت سازمان،تشکیلات ساختار مدیریت یک موسسه و...است - جونز، ٌَّْ - به عبارت دیگر به دور از محدودیت ها و گستردگی ها در تعریف سرمایه انسانی می توان بیان داشت که سرمایه انسانی همان عامل »ارتقا و بهبود ظرفیت تولیدی افراد«است - سرلک، ٌَّْ - . یکی ازابعادسرمایه انسانی بعد اخلاقی آن درسازمان است.اخلاق را نظامی ارزشی و هنجاری تعریف کرده اند که انسان می باید اعمال ومنش خود را برای دستیابی به تعالی براساس دستورها و توصیه های آن تنظیم کند گزاره اخلاقی از تأثیر صفات و منش انسان برسعادت اوحکایت می کند - علیزاده وهمکاران،ٌََُ - . دراین زمینه بسیاری کوشیده اند تااصول فضایل ورذایل مربوط به حوزه های مخلتف رامشخص نمایند،و کتابهای ارزشمندی نگاشته شده است،همچون - احیاء العلوم والمحجه البیضاء، - همچنین اثری ازابن اثیرالعسد - الغابه فی معرفه الصحابه - ، کتاب باارزش - کیمیای سعادت ابوعلی مسکویه - .
- شریفی، ٌٌَُ - . امروزه در تجزیه تحلیل رفتارسازمان ها،پرداختن به اخلاق و ارزش های اخلاقی یکی از الزامات است . نماد بیرونی سازمان ها را رفتار اخلاقی آنها تشکیل می دهد که خود حاصل جمع ارزشهای گوناگون اخلاقی است که در آن ساز مان ها ظهور وبروز یافته است.در شرایط کنونی رعایت نشدن برخی معیارهای اخلاقی ،نگرانی های زیادی را در بخش دولتی و غیر دولتی به وجود آورده است.کارکنان واعضای سازمان ها هموارهبر این باور بوده اند که سازمان ها و کارفرمایان نسبت به وفاداری آنان پاداش خوبی می دهند ، یعنی امنیت شغلی دارند ،از مزایای خوبی بهره مند میشوند . ولی در سال های میانی دهه ًٌَُ،سازمان ها با رویارویی با پدیده رقابت جهانی و مشاهده برخوردهای ناجوانمردانه به وسیله سازمان های قدرتمند و ازاین قبیل ،دست ازسیاست های گذشته برداشتند و امنیت شغلی و پاداش ه ای مناسبی را که به کارکنان قدیمی خود می دادند کاهش دادند .این تغییرات باعث شده است که وفاداری کارکنان به سازمان ها کاهش یابد.برای مثال، تحقیقی که به صورت پیمایشی یا زمینه یابی در سالٌَُُ،بر روی کارکنان انجام شد
بیش ازْْدرصد آنان گفتند که وفاداری اعضا نسبت به سازمان - در مقایسه باسال ٌََُ - کاهش یافته است .کارکنان چنین می پندارند که سازمان ها و کارفرمایان تعهد کمتری دربرابرآنان دارند و درنتیجه کارکنان هم ازاین بابت واکنش مناسب از خود نشان می دهند - رابینز،ٌََُ - . در سازمان هایی که پیوسته شاهد کاهش نیروی کارونادید ه گرفتن انتظارات کارکنان و رقابت شدید در بازار هستیم نباید شگفت زده شد که برخی از کارکنان که خود رادر منگنه می بینند، قوانین را زیر پا بگذارند ودست به اقدامات غیر اخلاقی بزنند . اعضای سازمان ها پیوسته خود را در وضعی مشاهده می کنند که می توان آن را معماهای ا خلاقی نامید، شرایطی که باید رفتارهای خوب و بد راتعریف کرد .درواقع هنوزکسی نتوانسته رفتارهای اخلاقی خوب را تعریف کند .در سال های کنونی مسأله تفکیک بین »خوب« و»بد«تاحدی مشکل شده است و نمی توان مرز بین این دو را به صورت دقیق تعیین کرد .در زمان کنونی مدیران باید، ازنظراخلاقی جو یا محیطی سالم برای کارکنان به وجود آورند،تا آنها بتوانند بر میزان تولید، بازدهی و بهره وری خود بیفزاید که از نظر داشتن رفتار خوب و بد دچار مشکل یا معما نشو ند - رابینز، ٌََُ -
ٌ-ٍ- اهمیت و ضرورت بحث های اخلاقی
اخلاق یکی از مهمترین مباحث دینی است و از یک نظر مهمترین هدف انبیای الهی را تشکیل می دهد . تعالی روحی و نیل به فضایل و کمالات اخلاقی،مهمترین هدف دین می باشد از این رو یکی از ابعاد و کارکردهای هر دینی بعد اخلاقی آن است . برهمین اساس می توان گفت مقصود اصلی از همه اوامر ونواهی دینی تکامل اخلاقی انسان است در غیر اینصورت حیوانی خطرناک است که با هوش سرشار انسانی همه چیز را ویران می کند . انسان تقریبا تنها موجودی است که رتبه وجودی اش راخودش براساس اعمال،رفتار،تصمیم ها و در نهایت فضایل و رذایلی که کسب می کند تعیین می نم اید.ارزش هر انسانی در دنیا وآخرت نیز بر همین مبنا و معیار تعریف می شود ».کرامت های اخلاقی «زیبایی های زندگی انسان وآموزه های برآمده از فطرت پاک الهی اوست . آموزه هایی که برای تأیید حقانیت وحکم به صحت آنها تنها، داشتن سرشتی پاک و قلبی به دور از آلودگی روحی کا فی است و حتی می توان ادعا نمود،صاحبان دل های ناپاک و آلوده به رذایل را نیز گریزی از اذعان به زیبایی و حقانیت کرامات اخلاقی نیست ،بدین معنی که حتی انسان های آلوده به خباثت ها وآلودگی های ناشی از گناهان نیز درضمیر خود معترف به خطا بودن راه خود و برحق بودن آم وزه های فطری خویش هستند.اخلاق اسلامی،یگانه آیین و راه رسم زندگی بدون تشویش و به دور ازهیجانات و فشارهای مادی است . نقشه ای کامل، دقیق و کوتاهترین آدرس گنج مطلوب - فرحزادیٌََُ - .
ٌ-َ- اهمیت اخلاق در روایات اسلامی
این مسأله در احادیثی که از شخص پیامبر»صل االله علیه واله«،امام علی»علیه السلام«وهمچنین سایر پیشوایان معصوم علیه السلام رسیده است با اهمیت فوق العاده ای تعقیب شده است. که به عنوان نمونه چند حدیث پرمعنا را بیان می کنیم.
ٌ.در حدیث معروفی از پیامبر اکرم صل االله وعلیه واله می خوانیم:
»انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق« من تنها برای تکمیل فضایل اخلاقی مبعوث شده ام. ٍ.در حدیثی حضرت علی علیه السلام می فرماید: » لو کنا نرجو جنته ولا نخشی نارا و لا ثوابا ولا عقابا لکان ینبغی لنا ان نطالب بمکارم الاخلاق فانها مما تدل علی سبیل النجاه« - حتی - اگر امیدی به بهشت وثواب و ترس از جهنم وعقاب نیز نداشته باشیم بازهم سزاوار است که خواهان مکارم اخلاق در زندگی باشیم، زیرا در سایه سار مکارم اخلاق است که بر راه موفقیت و پیروزی گام خواهیم نهاد. َ.در حدیثی امام حسین علیه السلام می فرماید: »ویحکم...ان لم یکن لکم دین وکنتم لا تخافون المعاد فکونوا احرارا فی دنیاکم«وای برشما...اگر دین نداشته واز قیامت پروایی ندارید لااقل در زندگی دنیای خود آزاده باشید - فرحزادی، ٌََُ - .
ٌ-ُ- تعریف اخلاق
انسان تنها موجودی است که به اذن خدا،اختیار معماری شخصیت خویش را به دست دارد ومی تواند ابعاد وجودی و جایگا ه خود را در میان سایر موجودات تعیین کنند . سرنوشت انسان ،معدلی از خصال خوب وبد ی است که با آنها زندگی می کند، می اندیشد، قضاوت میکند، تصمیم می گیرد ورفتار می کند.با همین ویژگی ها دفترعمرش را پرمی کند و می میرد ومحشور می گردد و درنهایت،خوشبختی یا بد بختی اش براساس همین صفات رغم می خورد - علیزاده و همکاران، ٌََُ - . واژه »اخلاق« جمع »خلق« است که درلغت به معنای»سرشت وسجیه « آمده است، اعم ازسجایای نیکووپسندیده، مانند راستگویی و پاکدامنی، یا سجایای زشت و ناپسند مانند دروغگویی. درعموم کتاب های لغوی این واژه با واژه »خلق« هم ریشه شده است. خلق زیبا به معنی بهره مندی از سرشت زیبا و خلق زیبا به معنی داشتن آفرینش وظاهری زیبا وهماهنگ است . رایجترین معنای اصطلاحی »اخلاق« در میان اندیشمندان اسلامی عبارت است از»صفات و ویژگی هایی پایدار در نفس که موجب می شود کارهایی متناسب با آن صفات، به طور خود جوش وبدون نیاز به تفکر وتأمل ، از انسان صادر می شود.«
ابوعلی مسکویه در تعریف اخلاق می گوید:
اخلاق حالتی نفسانی است که بدون نیاز به تفکروتأمل، آدمی را به سمت انجام کار حرکت می دهد - شریفیٌٌَُ - . دراصطلاح دانشی است که به بیان اوصاف ارزشی افعا ل وصفات اختیاری وراه کسب یا اجتناب از آنها می پردازد .هر گزاره اخلاقی از موضوع و محمولی
