بخشی از مقاله
چکیده
زبان عربی با ظهور اسلام به عنوان زبان دینی در جغرافیای کشورهای اسلامی قدم نهاد و از سوی مسلمانان با توجه به جنبههای دینی آن پر و بال گرفت. میتوان گفت زبان عربی بیشترین رشد و شکوفایی خود را مدیون ایرانیان است. هر زبانی دارای صرف و نحو و قواعد مخصوص به خود است که چارچوب آن زبان را تشکیل می دهد و زبان عربی نیز از این امر مستثنی نیست با این تفاوت که میزان دخالت صرف و نحو در آموزش این زبان، بویژه در میان غیر متکلمین به زبان عربی بیش از سایر زبانهاست و در ذهن متعلمین زبان عربی بویژه ایرانیان، آموزش این زبان با صرف و نحو آن قرین گشته است تا جایی که بر عکس کشورهای عرب زبان، در ایران بدون صرف و نحو، آموزش زبان عربی معنی و مفهوم پیدا نمیکند. با توجه به این که علوم دینی، فرهنگ و ادبیات فارسی با زبان عربی گره خورده است لذا آگاهی از تاثیر صرف و نحو بر آموزش زبان عربی امری ضروری به نظر می رسد. مقاله حاضر بر آن است با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی جایگاه صرف و نحو در آموزش زبان عربی و مشکلاتی که قواعد پیچیده آن، زبان آموزان را درگیر میکند بپردازد.
کلمات کلیدی: ایران، آموزش ، زبان عربی، صرف، نحو.
-1مقدمه
برای آموختن هر زبان، ابتدا قواعدی لازم است که بتوان با آن قواعد، آن زبان را به شکل عالی یاد گرفت این قواعد را به فارسی، دستور زبان و به انگلیسی گرامر و به عربیصَرف و نَحو گویند. قواعد هر زبان همگام با کاربرد آن نزد هر ملتی به طور اندک وزیاد مورد استفاده قرار می گرفته است، » قدیم ترین مللی که متوجه دستور زبان گردیدند مصریان و سومریان می باشند شکل نظری ومکمل دستورزبان از هند است که پانصد سال قبل از میلاد به زبان سانسکریت تدوین شده است. - « صادقلو، - 2 :1373 ابتدا علم صرف ونحودر هم تنیده بوده و یک علم به حساب میآمدند در پیدایش علم نحو میان نحویان در زبان عربی آن چه مسلم است این می باشد که واضح نخستین علم نحو عربی امام علی می باشد، »چون حضرتعلیهالسلام شمهای از این دانش را در اختیار ابوالاسود نهاد. ابوالاسود از ایشان اجازه خواست که به مانند آنچه که حضرتش ساخته، بسازد از این رو این دانش نحو نامگذاری شد. - « ابن ندیم، - 70 :1346 برای علم صرف تعاریف گوناگونی دانشمندان این علم بیان کرده اند، ابن عقیل از بزرگان علم صرف آن را این گونه تعریف می کند، »
تصریف، علمی است که احکام ساختمان کلمه بر اساس حروف اصلی و زائد، صحیح و معتل بودن را مورد بررسی قرار می دهد. - « ابن عقیل، - 529/2 :1384 همچنین رشید شرتونی پیرامون علم صرف بیان می دارد که، »صرف علمی است که در مورد تبدیل کلمه به صورت های مختلف با توجه به معنی و مقصود بحث می کند. - « شرتونی، - 9/4 :1379 در تعریف علم نحو نیز این گونه آمده است، »علم نحو علمی است که درباره جایگاه ونقش کلمات در جمله وعلامت آنها بحث می کند وفایده آن نگهداری زبان از خطا در گفتار وشناخت جایگاه کلمه است و یکی از اقدام های ضروری و اولیه برای یادگیری زبان عربی آگاهی بر قواعد دستور زبان است. - « عصاری، - 21/1 :1388 امیل بدیع یعقوب زبان شناس معاصر عرب به روشنی علم نحو را تعریف میکند، » علم نحو، روش عرب در کلام فصیح، با دقت در حرکات است یا به عبارت دیگر قانون گردآوردن کلام و پیوند زدن الفاظ آن به یکدیگر است.« - بدیع یعقوب، - 2/1238 : 1987 کاربرد صرف ونحو در آموزش زبان عربی به نوع مخاطب آن بستگی دارد به این صورت که اگر مخاطب غیرعرب زبان باشد
کاربرد صرف ونحو با مخاطب عرب زبان متفاوت خواهد بود ولی در حالت کلی باید طبق این گفته عمل نمود که النحو فی الکلام کالملح فی الطعام، چون هدف از قواعد تسهیل دریادگیری زبان عربی است. با توجه به این که منابع وکتب اسلامی همه به زبان عربی فصیح هستند لذا برای استفاده از این منابع، باید به ادبیات عرب تسلط یافت، »آموزش و یادگیری زبان عربی به عنوان یک زبان خارجی برای ما ایرانیان، بنا به دلایل دینی، ملی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی وغیره در طول تاریخ مهم بوده است، اما همواره با بی روشی یا روش های نادرست همراه بوده است.« - پروینی، - 8 :1389
زبان عربی در ایران بر خلاف سایر زبانهای خارجی در سه حوزه آموزشی مورد آموزش قرار می گیرد که حوزه اول مدارس، حوزه دوم دانشگاه ها وحوزه سوم حوزه های علمیه دینی می باشد. در هر سه حوزه مذکور آموزش این زبان دخالت صرف ونحو قدیم و جدید و سختی های آن بر آموزش این زبان تاثیر مستقیم گذاشته است، » بحث و مناقشات متعدد از قبیلشعرِ قدیم و جدید عربی،زبانِ فصیح و عامیانه و مسائل مشابه و مهمتر از همه مسئله نحوکیفیتِ آموزش آن، ذهن صاحبنظرانِ زبان عربی را به خود مشغول داشته و مشکلاتی را در آموزش این زبان ایجاد نموده است.« - خرمی: - 90 :1393
-2 سئوالات تحقیق
این مقاله برآن است تا با بررسی جایگاه صرف ونحو در آموزش زبان عربی که در ایران بیشتر به عنوان زبان دینی مطرح می شود، به چگونگی استفاده از صرف ونحو در آموزش این زبان بپردازدو به این سئوالات پاسخ دهد که؛ -1 زبان عربی در ایران در چه مراکزی آموزش داده می شود؟
-2 جایگاه صرف ونحو در مراکز آموزش زبان عربی ومیزان تاثیر آن بر یادگیری زبان عربی چگونه است؟
-3پیشینه تحقیق
از مهمترین آثاری که با موضوع مقاله حاضر ارتباط دارد میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
-مقاله ایی تحت عنوان »نقد و بررسی نحو سنتی و نحو جدید - 1393 - « نوشته مهدی خرمی که در آن فارغ از تاثیر صرف و نحو بر آموزش زبان عربی به بررسی نحو قدیم وجدید پرداخته شده است.
-مقاله ایی با موضوع »بررسی و نقد روش آموزش زبان عربی به شیوه مستقیم - 1389 - « به قلم خلیل پروینی که نوسنده در آن آموزش زبان عربی را همچون سایر زبان های خارجی مورد بررسی قرار داده و اشارهایی به جایگاه صرف و نحو در آموزش زبان عربی ننموده است. تفاوتی که مقاله حاضر را از دیگر آثار ممتاز میسازد پرداختن به جایگاه صرف و نحو در آموزش زبان عربی و خصوصا در آموزش غیر عرب زبانها است.
-4 آموزش زبان عربی در ایران
زبان و ادبیات عرب یکی از قدیمی ترین زبان های دنیاست که به طوری که در روزگاری که هنوز از زبان های امروزی دنیا خبری نبود این زبان توسط کودکان وپیرانش غنی گردید به نحوی که در دوره جاهلی کمتر عربی بود که شعر نسراید و به آن بها ندهد، لذا بعد از ظهور اسلام که این زبان به عنوان زبان قرآن و اسلام برگزیده شد فرهنگ و تمدن اسلامی بوسیله آن باورگردید. آموزش هر زبانی اهدافی را دنبال می کند و آموزش زبان عربی نیز از این امر خالی نیست اهداف آموزش زبان عربی در ایران عبارت است از، استنباط و فهم متون دینی از کتب اصیل عربی، برداشت وفهم ادبی از متون نظم و نثر عربی که در ادبیات فارسی وارد شده است،
گفتگو در زمینه سیاسی واقتصادی وشناخت عرب زبانان وشناخت فرهنگ ایشان جهت برخورد مسالمت آمیز با ایشان که دارای جمعیتی قابل توجه در منطقه می باشند، ولی می توان گفت که اصلی ترین هدف آموزش زبان عربی که در مراکز آموزشی دنبال می شود همان جنبه دینی و درک متون دینی می باشد و از سایر اهداف علی رغم عنوان نمودن آنها در اهداف خویش از آموزش زبان عربی بسی از اهداف خویش دور مانده اند و چون بدون آشنایی با زبان عربی امکان استفاده بهینه و لذت جویی از اعجاز معنوی قرآن و نهج البلاغه بعید می نماید، و گویا میان آموزش زبان عربی قرآن و احادیث معصومین رابطهایی متقابل وجود دارد، لذا خود به خود این هدف به منصه ظهور رسیده است، »
قرآن و حدیث و نهج البلاغه را در تمام مدارس و دانشگاههایتان بیاموزید تا زبانعربیِفصیحِ شما اصلاح و صحیح، و ملکاتتان تقویت روحتان بلند، وسینههایتان پر از حکمت و اوراقتانمنوّر به بیان سحر انگیز شود « - الخوری، - 51 : 1992 زبان وادبیات فارسی در طول سالیان با زبان و ادبیات عربی آمیخته گشت، وتوجه نظام ومراکز آموزشی و تلاش ایشان به آموزش زبان عربی از آن جا ناشی می شود که زبان عربی برای مردم ایران زبان بیگانه نیست بلکه زبانی است که فرهنگ اسلامی برآن بنا شده است، »از هنگامی که مردم ایران علاقه مند به آموختن این زبان شدند درصدد برآمدند به راههای گوناگون، مشکلات تعلیم این زبان سخت را که از ریشه و بن با زبان فارسی جدا است برای فرزندان خود آسان سازند« - منزوی، - 84 : 1337
ادعای این مطلب که ادبیات فارسی نه تنها از لحاظ مضمون، بلکه از لحاظ صناعات ادبی نیز به شدت تحت تأثیر زبان عربی قرار گرفته است گزاف نیست و به این جهت ضرورت آشنایی ویادگیری زبان عربی معلوم وآشکار می گردد، با نگاهی به تاریخ زبان عربی در ایران چنین برداشت می شود که با وجود قدمت این زبان و در حالی که زبان های دیگر با توجه به حضور نه چندان دیر پای خود توانسته اند موفقیّت های بیشتری در مقایسه با زبان عربی بدست آورند. عمده ماندگاری زبان و ادبیات عربی بر عهده شمار بسیاری از ایرانیان مسلمان مانند سیبویه، عبدالقاهر جرجانی، سعدالدین تفتازانی، ابن سکیّت اهوازی، ابوهلال عسکری، راغب اصفهانی و ... قرار گرفته بود ولی با وجود چنین سابقه درخشان در توسعه این زبان، در دوره معاصرزبان عربی بنا به عللی جایگاه خود را در میان همین ایرانیان از دست داده است به طوری که هر روز حضور طالبان زبان عربی وعلوم مربوط به آن کمرنگ تر می شود. یکی از عوامل این امر، به شیوه آموزش زبان عربی مربوط می شود که فراگیری این زبان را سخت و پیچیده می کند، لذا باید هدف از آموزش و فراگیری این زبان روشن گردد آن گاه موانع یادگیری برطرف شود.
زبان عربی تا عصر معاصر همراه با علوم دینی که اساس آموزش این زبان در مدارس علمیه دینی و مکتبخانه ها بود، آموزش داده می شد ولی در عصر حاضر این زبان در حوزه های علمیه، آموزش وپرورش از پایه هفتم تا اتمام دبیرستان و دانشگاه ها به صورت مجزا و تخصصی در یک رشته مخصوص تا مقطع دکترا با دو گرایش ودر رشته های ادبیات فارسی و الهیات به منظور تسهیل در یادگیری زبان فارسی و نیز آموزش بهتر علوم دینی مورد آموزش قرار داده می شود. در حوزه های علمیه آموزش زبان عربی با اهداف خاصی دنبال می شود، »در این مراکز، زبان عربی به عنوان یک وسیله بیان افکار و عواطف پرداخته نمی شود، بلکه هدف از آموزش آن در این مراکز، فهم متون دینی و فلسفی نگاشته شده به وسیله علمای دین و فلسفه است این نوع مراکز، شیوه سنتی و ایستای خود راتا عصر نهضت جدید حفظ کردند عصری که زبان عربی به عنوان یک زبان زنده در آن مطرح شد و با کشور های جهان از جمله ایران، ارتباط برقرار کرد.« - محمدی، - 3 :1385
