بخشی از مقاله
چکیده
عدم توجه به مقوله عدالت در توسعه شهرها در عصر حاضر سبب گردیده است در بسیاری از شهرها، مناطق لوکس در مقابلفضاهای بیکیفیت قرار گرفته و به توسعه شهری طبقاتی منجر شود و به دنبال آن افزایش ناهنجاریهای اجتماعی نظیر فساد،ناامنی و... سبب افزایش معضلات شهری شده است. لذا لازم مینماید که عدالت نیز در کنار توسعه مد نظر شهرسازان قرارگیرد. غالب مطالعات صورت گرفته در زمینه عدالت در شهرسازی برمبنای عدالت فضایی بوده و چگونگی پراکنش خدمات در فضای شهری و شعاع دسترسی و تراکمها و سایر مسائل کمی شهرسازی در این زمینه مورد توجه قرار گرفته است.
تحقیق حاضر ضمن مهم دانستن آن تحقیقات، عدالت را از جنبه دیگری در شهرسازی مورد بررسی قرار داده و فضاهای شهری را به عنوان یکی از اصلیترین ارکان شهر که شکلدهنده شهرها بوده و نمود اصلی ظهور و بروز توسعه در شهرها میباشد، مدنظر قرار داده است. تحقیق حاضر با بررسی عدالت در منابع اسلامی و بررسی آن در مسائل شهرسازی، با استفاده از روشهای اسنادی و کتابخانهای به جمعآوری اطلاعات پرداخته و از طریق روشهای تحلیل منطقی، اطلاعات را مورد بررسی قرار داده است. نتایج تحقیق نشان میدهد عدالت در فضاهای شهری از منظر اسلامی جهت رساندن حق هر فضا به آن، دو رویکرد ایجابی و سلبی را مدنظر قرار داده و ضمن تلاش جهت افزایش کیفیت فضاهای شهری جهت دستیابی به کیفیت مطلوب، فضاهای ضعیف و با کیفیت پایین را نیز مد نظر قرار داده و تلاش میکند تا اختلاف طبقاتی را در فضاهای شهری کاهش دهد.
کلمات کلیدی: عدالت، فضای شهری، اسلام، اختلاف طبقاتی، خیابان
مقدمه
پیامدهای شهرنشینی شتابان همچون نابرابری، به عدم رضایت شهروندان از زندگی خود منجر شده و بحرانهای اجتماعی ومشکلات پیچیده فضایی را موجب خواهد شد . - Zaheri, Soleymanirad and Hoseyni 2017 - در کنار آرمان توسعه وپیشرفت در فرآیند برنامهریزی، وجود تعادل و هماهنگی بین نواحی مختلف در برخورداری از مواهب توسعه، امری است که در صورت عدم رعایت آن، نابرابریهای موجود عمیقتر شده و به گسترش فقر و فاصله طبقاتی منجر میشود - Dalaii and . - Kheirodin 2017 بنابراین لازم هست که برنامهریزی برای توسعه و پیشرفت همراه با در نظر گرفتن و تاکید بر عدالت صورت گیرد.
نکته مهم در زمینه عدالت در مسائل شهری آن هست که بدون داشتن فهم صحیح از مفهوم پیشرفت و توسعه در عرصهشهرسازی، نمیتوان به عدالت دست یافت. در واقع عدالت و پیشرفت لازم و ملزوم یکدیگر بوده و نمیتوان بدون در نظر گرفتن هریک به دیگری دست یافت. برای مثال بسیاری از توسعههای شهری منجر به ایجاد نابرابری گسترده در فضاهای شهری شده و قطبهای بالاشهر و پایینشهر و مسائل و ناهنجاریهای گسترده ناشی از آن، شهر را با تهدیدات جدی مواجه نموده است. حال اگر ندانیم که چه چیز، چگونه و کجا باید باشد، در واقع نمیتوانیم عدالت را در زمینه شهرسازی برقرار نماییم.
بعد از مطرح شدن مفهوم عدالت در شهرسازی، اکثر تحقیقات پیرامون آن، غالباً مبتنی بر نگاههای سوسیالیستی و لیبرالیستی متاثر از دو اندیشمند غربی در این زمینه یعنی هاروی و رالز شکل گرفت. تعداد کمی از تحقیقات نیز مبتنی بر اندیشه اسلامی در این زمینه انجام شدهاند. اما در هر صورت تمام این تحقیقات عدالت را در زمینه شهرسازی مبتنی بر بعدی که دیویدهاروی به آن پرداخت، یعنی عدالت فضایی دنبال کردهاند. باتوجه به اهمیت فضاهای شهری به عنوان یکی از مهمترین ارکانشکلدهنده شهرها و نمود اصلی ظهور و بروز رشد و توسعه شهر، تحقیق حاضر ضمن ارزشمند دانستن تحقیقات پیرامون عدالت در شهرسازی که بر عدالت فضایی تمرکز یافتهاند، به دنبال بررسی عدالت در فضاهای شهری با نگاه اسلامی میباشد.
سوال و روش تحقیق
پژوهش حاضر با بررسی دیدگاههای مختلف پیرامون عدالت و چگونگی ظهور و بروز آن در مسائل شهری و مطالعاتصورت گرفته در زمینه شهرسازی، مسئله عدالت را از نگاه اسلامی مورد توجه قرار داده و به دنبال پاسخگویی به این سوال است که عدالت در فضاهای شهری چگونه محقق میشود؟ پژوهش حاضر دارای رویکرد فلسفی پدیدارشناسانه بوده و با مبنا قرار دادن تحقیقات پایه پیرامون عدالت، عدالت در شهرسازی و فضای شهری، به لحاظ هدف در زمره تحقیقات توسعهای قرار میگیرد. در تحقیق حاضر ابتدا عدالت از جهات مختلف مورد بررسی قرار گرفته و جایگاه عدالت در اسلام وهمچنین بهلحاظ مفهومی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. سپس عدالت در حوزه شهرسازی تبیین شده است.
باتوجه به اینکه نگاه غالب پیرامون عدالت در مسائل شهری، نگاه عدالت فضایی میباشد، لذا عدالت فضایی نیز بهعنوان اصلیترین جنبه مد نظردر پژوهشهای مربوط به عدالت در شهرسازی، مورد بررسی قرار گرفت. سپس در مقاله حاضر نگارندگان با کنکاشی عمیقو خلاقانه در مطالعات مربوط به عدالت در شهرسازی، به تحلیل آن پرداخته و مفهوم عدالت در فضای شهری را مطرح ساختهاند که از جنبهای جدید و متفاوت با عدالت فضایی، به ارتقای عدالت در شهر میپردازد.باتوجه به تعریف مدنظر از عدالت در تحقیق که برگرفته از منابع اسلامی بوده و ملازم با حق میباشد، مطلوبیت کامل هر فضای شهری به عنوان هدف نهایی، و تکامل نهایی مفروض به عنوان حق فضاهای شهری تعیین گشته و سپس جهت دستیابی به این حق، کیفیت فضای شهری مطلوب و بهدنبال آن مولفههای موثر بر مطلوبیت فضای شهری خیابان، مورد
