بخشی از مقاله
چکیده
در عصر حاضر همگام با تحولات همه جانبه در زمینه های علمی و فناوری و... سوء استفاده از محیط زیست و حیوانات سرعت چشمگیری داشته است. از جمله نمونه های این استفاده نابه جا پدیده حیوان آزاری می باشد. مقصود از حیوان آزاری پدیده ای است مذموم که سالهای اخیر در جامعه رواج یافته و عاملان آن آگاهانه با انتشار قهرمانانه تصاویر خود در فضای جامعه رضایت خاطر خود را از آزردن حیوانات نشان می دهند.
ازسویی ضرورتهای زیست محیطی وآمار نگران کننده سازمانهای بین المللی از وضعیت گونه های جانوری ایران اجازه دخالت انسان در زندگی حیوانات را نمی دهد، ازسویی دیگر ادله شرعی هم تعدی به حقوق حیوانات را جایز ندانسته و حرام می داند. با این وجود هنوز قانون جامع و منسجمی برای حمایت از حیوانات در کشور ما وجود ندارد تا چنین رفتارهایی را جرم انگاری کند. لذا مقاله حاضر بر آن است تا با نگاهی به قوانین داخلی و بین المللی و همچنین اشاره ای به ضرورت های زیست محیطی به این سوال پاسخ دهد که چرا ضرورت جرم انگاری حیوان آزاری احساس می شود؟
مقدمه
انسان به عنوان اشرف مخلوقات در تمام ادیان آسمانی از کرامت خاصی برخوردار است و حقوق و تکالیف زیادی دارد. سال هاست که جوامع مختلف به تدوین قوانینی از جنبه های مختلف حقوق انسانی پرداخته و هر روز مطلبی جدید به آن افزوده اند امروزه توجه جوامع به این مساله جلب شده است که فقط انسان ها از حقوق مختلف برخوردار نیستند بلکه تمام آنچه روی زمین وجود دارد نیز دارای حقوقی می باشند.
گواه این مطلب اعلامیه جهانی ده ماده ای حقوق حیوانات است که درتاریخ 15 اکتبر 1978 در یونسکو اعلام و درسال1990 به تصویب رئیس مجمع عمومی یونسکو رسیده و درهمین سال منتشر شد. به همین منظور حفاظت از حیوانات به عنوان یکی از عناصر و ارکان طبیعت، از قدیم الایام مورد توجه بوده است. اما گسترش جمعیت، پیشرفت علوم و بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی و... موقعیت نامطلوبی را برای گونه های جانوری ایجاد کرده است. در این میان در سال های اخیر پدیده ای فراگیر و شایع شده است که از آن با عنوان حیوان آزاری نام می برند.
- 1 حیوان آزاری1
در تعریف حیوان آزاری باید گفت وارد ساختن تعمدی و بی دلیل آسیب به حیوانات است که به طرق مختلف از قبیل آزار فیزیکی، آزار روانی، بی توجهی و عدم رسیدگی مثل تامین نکردن آب و غذا، سرپناه و... صورت می پذیرد تا حدی که سلامت آن به خطر بیفتند. در واقع حیوان آزاری یک نوع آسیب اجتماعی و عنوان عامی است که به فعل خاصی اطلاق نمی شود بلکه هر فعل یا حتی ترک فعلی که عمدا و بدون هیچ ضرورت خاصی انجام شود و به حیوان آسیبی وارد کند در دامنه تعریف حیوان آزاری قرار می گیرد. این اصطلاح گویا نخستین بار توسط یک روانشناس آلمانی به نام ارنست بورنمن2 رایج شده است که منشا آن، رفتار فرد برای کسب لذت می باشد.
در واقع از نظر علم روانشناسی نوعی رفتار مخرب و انحراف در سوء استفاده از جانوران بوده که موجب آزردن حیوان و به نوعی ارضای فرد منحرف می شود. در مطالعات جرم شناسی دیده شده افرادی که سابقه حیوان آزاری دارند، نه تنها میزان ارتکاب به خشونت نسبت به افراد دیگر در آنها بالاست بلکه میزان ارتکاب سایر رفتارهای ضد اجتماعی نیز در آنها بیشتر است. اعمال خشونت علیه موجودات ضعیف تر مانند حیوانات در دوران کودکی می تواند به پذیرش خشونت علیه اعضای ضعیف تر خانواده و حتی جامعه مانند زنان و کودکان منجر گردد. [1]
:1- 1 انگیزه های فرد حیوان آزار
به طور کلی فرد حیوان آزار با ارتکاب چنین رفتارهایی به دنبال چیست؟ پاسخ به این سوال چون با افکار درونی ی ک انسان سروکار دارد کمی دشوار به نظر می رسد ولی با این حال می توان موارد زیر را به عنوان برخی از انگیزه های فرد مرتکب نام برد: الف: ارضای حس قدرت طلبی که منشأ این حس می تواند خلأ روحی و روانی در زندگی شخص وی باشد. ب: همانند سازی رفتاری کودکان با والدین در جایی که کودکان دست به چنین رفتارهایی می زنند. ج: فرد حیوان آزار در رساندن خشونت خود به حیوان وشکنجه آن اغراق امیز عمل می کند.
بدین ترتیب شوکه شدن مردم را می بیند و همین باعث تفریح او می شود. د: فشار از طرف دوستان ی ا اعضا گروهی که عضویت در آن گروه برایش مهم است، انگیزه فرد از حیوان آزاری هرچه که باشد، یکی از اقداماتی که باید صورت گی رد الزام فرد حیوان آزار به گذراندن دوره های روان کاوی - البته با توجه به شدت و وخامت رفتار وی- است؛ کما اینکه بسیاری از روان شناسان معتقدند ارتکاب چنین رفتارهایی می تواند ریشه روحی و روانی داشته باشد و حتی نوعی اختلال روانی به نام سادیسم یا به عبارتی دیگرآزاری محسوب شود.
- 2 نقش و اهمیت جایگاه حیوان در جامعه بشری
مدافعین حفاظت از محیط زیست با تشکیل انجمن های حمایت حیوانات در گوشه و کنار جهان علاوه بر اینکه بر داشتن رفتار متعادلانه انسان نسبت به حیوانات اهلی و مفید تاکید دارند بلکه حفاظت از حیات وحش را نیز برای بقای شهروندان مهم می دانند این در حالی است که بسیاری از انسان ها این سوال را می پرسند که از بین بردن حیواناتی همچون یوزپلنگ، شیر، خرس، کفتار و... در کیلومترها دورتر از شهر چه تاثیری بر زندگی انسانها دارد؟
اما واقعیت آن است که هیچگاه نمی توان تاثیر اینگونه از حیوانات را بر محیط زیست یک منطقه و نقشی را که در زندگی انسانها دارند، نادیده گرفت. لذا اولا حیوانات یکی از مظاهر خلقت خداوند هستند و آفرینش آنها عبث و بیهوده نبوده و نیست پس اینکه گفته می شود کشتن حیوانات وحشی دور از زیستگاه های بشر چه تاثیری در زندگی انسانها دارد یقینا با حکمت آفرینش خداوند در تضاد است. ثانیا فارغ از اندیشه های دینی باید اذعان داشت در طی میلیونها سال با ایجاد ارتباط بین تمامی عناصر زنده و غیر زنده در طبیعت نظامی متوازن شکل گرفته که در پناه آن حیات بشر ی نیز امکان پذیر شده است.
شبکه حیات به نحوی سازمان یافته که زندگی هر موجود زنده در پیوندی ناگسستنی با حیات دیگر موجودات است و دخالت نابخردانه در این شبکه، بقای نسل همه موجودات و از جمله انسان را به چالش می کشاند. [2] در نظام طبیعت پاکسازی بسیاری از آلودگی ها هم از طریق گونه های جانوری انجام می گیرد لذا نبود یا کاهش تعداد آنها سیستم پاکسازی طبیعی را مختل و به تبع تهدیدی علیه سلامت بشریت به شمار می رود به همین جهت بر جهانیان لازم است تدابیر و اقداماتی سنجیده اتخاذ نمایند. [3]
برای نمونه امروزه جنگل هایبَنه که در منطقه بختگان فارس موجود بوده در حال نابودی است. این چرخه نابودی از این نقطه آغاز می شود که عده ای از انسان های ناآگاه با از بین بردن بز و میش و قوچ های آن منطقه در نهایت موجب ضرر به معیشت خود مردم آن محیط شدند. چراکه با از بین رفتن این گونه ها نسل پلنگ از بین می رود و وقتی نسل پلنگ از بینرود تعداد تَشی که به نوعی بزرگترین جونده ایران است زیاد می شود زیرا سایر شکارگرها قادر به شکار این گونه از جونده به خاطر تیغ های انبوهش نیستند، لذا نابودی این شکارگر سبب افزایش تشی ها می شود. این جونده چون دندان هایش دائما در حال رشد است و باید کوتاه شود مجبور است این عمل را با ریشه و تنه درختان آن محیط انجام دهد.
لذا انجام این عمل در سطح وسیع در وهله اول منجر به از بین رفتن جنگل های آن منطقه می شود که آسیب های خاص خود را به همراه خواهد داشت و ثانیا معیشت برخی از مردم آن منطقه که در واقع به نوعی از صمغ آن درختان برای تهیه داروی های گیاهی استفاده می کردند نیز با مشکل مواجه می شود. بنابراین از بین رفتن یک گونه جانوری در نهایت موجب می شود ضرر آن به خود انسان ها برگردد.
یکی دیگر از فایده های بسیار با اهمیت حیوانات در زندگی بشری استفاده از سگ ها در عملیات های امدادی برای یافتن انسان هایی است که در زیر آوارها محبوس شده اند. سگ ها به واسطه حس بویایی نسبتا بالایی که برخوردارند با کمی آموزش و تعلیم می توانند زمانی که انسانی در زیر آوار گرفتار شده او را نجات دهند. لذا این مسئله با اهمیتی است که نمی توان منکر آن شد. یا استفاده از سگ های مواد یاب که در خدمت نیروهای پلیس هستند هم نمونه ای دیگر از کاربرد حیوانات برای انسان هاست.
اهمیت حیوانات با گوشت، پوست، پشم و یا سایر فرآورده هایشان نیز در تامین غذای انسان ها بر کسی پوشیده نیست. از هزاران سال قبل که انسان در کنار کشاورزی به دامپروری پرداخته از همین دام ها برای تامین غذای خود بهره برده است. خصوصا در ایران با توجه به پیشینه شرعی که وجود دارد و جواز شرع برای خوردن برخی از گونه های خاص حیوانات، این نقش حیوانات بسیار بیشتر به چشم می آید.
لذا بی شک فقدان بسیاری از گونه های حیوانی به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم می تواند تامین غذای انسان را دچار اختلال کند. استفاده از حیوانات در علوم آزمایشگاهی، اهمیت آنها در فرآیند اقتصادی و... همگی می تواند نشانگر اهمیت و نقش پررنگ گونه های جانوری در زندگی انسان باشد. بنابراین سرنوشت حیوانات با سرنوشت بسیاری از ما انسان ها گره خورده طوریکه بسیار بیشتر از آنچه بیان شد می توانند در زندگی بشر ی و محیط زیست نقش آفرینی کنند و آنچه گفته شد صرفا اشاره ای به اهمیت وجودی این مخلوقات خداوند بوده است.
-3 سیر قانونی حمایت از حیوانات در قوانین داخلی
اولین گام تقنین در حوزه حقوق حیوانات به سال 1307 باز می گردد جایی که قانون گذار در باب ششم قانون مدنی عنوان شکار را آورده و در چند ماده 179- الی -182 مختصرا به آن پرداخته است. لیکن با زمینه سازی که ماده 182 قانون مدنی ایجاد کرده بود، در سال 1335 اولین طرح قانونی مربوط به شکار به تصویب رسید. بدین ترتیب به موجب ماده 1 این قانون زیر بنای حفاظت از محیط زیست و حیات وحش با تاسیس کانون شکار ایجاد شد. مطابق این ماده کانون شکار به عنوان یک سازمان مستقل وظیفه حفاظت از حیات وحش و مقررات مربوط به شکار را به عهده داشت.
