بخشی از مقاله
چکیده
یکی از سرمایههای افتخارآمیز ما ایرانیان، نوشتههای دبیران و مترسلان و نویسندگان و اندیشههای حکیمان و فیلسوفان ایرانی مسلمان است. با نگاهی گذرا به آثار این بزرگان پیداست که بسیاری از عبارات و تعبیرات و اشارات و استدلالهای آنان به اقتباس یا الهام از قرآن کریم یا احادیث ائمه معصومین - علیهم السلام - است. تاریخ ادبیات نشان می دهد که هر چه زمان گذشته است، نفوذ معنوی قرآن کریم، در ادبیات مردم مسلمان بیشتر شده و این تاثیر را در آثار و سروده های شاعران و نویسندگان به وضوح می بینیم.
مرزبان نامه یکی از کتاب های پر تاثیر در زمینه ی آیات و احادیث می باشد که دارای حکایت های متعددی است. حکایت های کتاب مرزبان نامه یکی از تأثیرگذارترین آثار ادبی زبان فارسی است که آمیخته با آیات و احادیث و مثل های عربی است. بدیهی یکی از دلایل استقبال زیاد از این داستان ها چه در مراکز آموزشی چه در بین افراد تحصیل کرده همین کاربرد هاست. در این مطالعه بر آن شدیم تا میزان استفاده از آیات و احادیث و نیز طرق مختلف استفاده از آن در سه باب اوّل مرزبان نامه را نشان دهیم.
برای این منظور با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی از روش های تحقیق کیفی، ابتدا مقالات و کتاب های مربوط در مورد مرزبان نامه بررسی شده سپس این مهم در سه باب اول کتاب مرزبان نامه، با خواندن تحلیلی مورد کنکاش قرار گرفت. این مطالعه نشان داد کهتعداد کل آیات و احادیث به کار رفته در سه باب اوّل مرزبان نامه 44 مورد می باشد که 26 مورد یعنی - % 59 - از آن ها از زبان راوی و 18 موردش - - % 41 از زبان غیر راوی بوده است.
مقدمه
قرآن، کتاب دین، قانون و زندگی است. این کتاب حکمت و هدایت، نظر به تعالی انسان ها دارد و اساساً آدمی زادگان را از مغاک پست حیوانی به اوج افلاک می رساند. با نگاهی گذرا به آثار و سروده های شاعران بزرگ و مّتألات و اندیشه های حکیمان و فیلسوفان ایرانی مسلمان که هر یک جزء سرمایه های افتخار آمیز ما هستند در می یابیم که اکثر تعبیرات و اشارات و استدلال های آنان برگرفته از این کتاب مبین و یا احادیث و روایات معصومین بوده است و در کل می توان گفت که در حوزه تاریخ ادبی ایران، اثری را نمی توان پیدا کرد که از قرآن و حدیث تأثیر نگرفته باشد .
این تأثیر قرآن و احادیث در آثار ادبی رابعضاً به طور مستقیم و گاهی به صورت غیر مستقیم می توان مشاهده نمود. نیم نگاهی به آثار بزرگانی همچون مولوی، سعدی، حافظ، فردوسی و ... سیمای این تاثیر پذیری بیشتر و بهتر مشاهده می شود. یکی از آثار ارزنده نثر فارسی، مرزبان نامه، باز نگاشته خامه نویسنده و گوینده و ادیب توانا سعدالدّین وراوینی است و با توجه به این که این اثر ارزشمنددر نیمه اوّل قرن هفتم - 622 -617 - به قلم تحریر در آمده لذا آراسته به انواع صنایع لفظی و معنوی و اشعار تازی و پارسی و امثال و اخبار می باشد.
پرسش های تحقیق :
سؤال اصلی این مطالعه عبارت است از این که :
شیوه و میزان کاربرد آیات و احادیث در سهباب اوّل مرزبان نامه به چه صورت بوده است ؟
سؤالات فرعی که می تواند قابل طرح باشد این است که :
-1 میزان کاربرد آیات و احادیث از زبان راوی چه میزان است ؟
-2 میزان کاربرد آیات و احادیث از زبان غیر راوی چه میزان است ؟
پیشینه پژوهش :
با توجه به بررسی های به عمل آمده تاکنون هیچ مطالعه ای در خصوص میزان کاربرد آیات و احادیث در مرزبان نامه صورت نگرفته است، هر چند در مورد تأثیر قرآن و حدیث در مرزبان نامه مقاله ای توسط آقای فرهاد کاکه رش تنظیم و ارائه شده است .
روش شناسی ، ابزار و جامعه پژوهش :
این مطالعه یک تحقیق توصیفی- تحلیلی می باشد که با روش کتابخانه ای و سند کاوی نسبت به جمع آوری داده ها اقدام شده است. جامعه آماری ما کتاب مرزبان نامه صدرالدّین وراوینی، توضیح و شرح لغات به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر می باشد و جامعه نمونه این مطالعه، فقط سه باب اول از کتاب و حکایت های موجود در آن می باشد.
یافته ها :
الف - آیات و احادیث از زبان راوی :
از تعداد 44 مورد از آیات و احادیث به کار رفته در سه باب اول مرزبان نامه، 26 مورد از آن ها به طور مستقیم، توسط خود نویسنده و به شکل های مختلف بیان شده است، به عبارتی 59 درصد از موارد از زبان خود راوی طرح شده است. بدین صورت که نویسنده در حالی که در نقش راوی است گاهی در ادامهسخنان شخصیّت های درون داستان برای تکمیل معنی و رسایی بهتر سخن، از جانب خود به آوردن کلامی در قالب شعر.
