بخشی از مقاله
چکیده
فرهنگ هر جامعه، باورها و اعتقادات آنان است که هویت ملی و دینی جوامع مختلف را نشان میدهد. این خصوصیات را میتوان در ضرب المثلها، داستانها و آیینها و آداب و رسومهایی که مردم به کار میبرند، مشاهده کرد. برخی از این باورها در شهر قاین وجود دارد که هنوز بکر و دستنخورده باقی مانده و همچنان هویت اصیل خویش را حفظ کرده است.پژوهشگران در این پژوهش، دادهها را به شیوه میدانی و با تتبّع در منابع کتابخانهای جمعآوری نموده و کوشیدهاند با پردارش اطلاعات و توصیف و تحلیل آنها، باورها و اعتقادات مورد قبول و احترام مردم قاینات را تبیین نماید و گامی هرچند اندک در راه صیانت از آداب و رسوم و سنتهای بومی و سرمایههای معنوی و کهن این بقعه از ایران متمدّن و با پشتوانه فرهنگی غنی و عتیق و انتقال آن به نسلهای آیند، بردارند. نتایج این جستار نشان میدهد که باورهای عامیانه متعدّد و متنوّعی، همچون دیگر مناطق خراسان جنوبی، در بین مردم قاین وجود دارد که اکثراٌ فاقد استدلال عقلی و منطقی بوده و ریشه در داستانهای قدیمی داشته وغالباً توسط عوام، سینه به سینه نقل شده است.
واژگان کلیدی: فرهنگ عامیانه، قاین، باورها و اعتقادات، آیینها.
.1 مقدمه
فرهنگ خراسان میراثی است که از گذشتگان به ارث رسیده و اکنون به دست ما رسیده است؛ درواقع جزئی از زندگی مردم ایران است که به زندگیشان ارزش بخشیده است. فرهنگ هر ملتی دارای یکسری خصایصی است که باعث جدایی جوامع از یکدیگر شده است. معولا در گذشته مردم برنامههای خاصی را در مراسمات شادی و عزا داشتند که این رسومات در قاین و برخی از روستاهای خراسان جنوبی هم دیده شده است و هر کدام از این مناطق برای خاطرانگیز کردن جشنهای خوداین برنامهها را انجام میدادند و اینها همه بیانگر این است که مردم به فرهنگ و آداب و رسوم خویش پایبندند. پژوهشگران در این زمینه میگویند: »مدرن شدن انسان و عدم تمایل فرزندان به یادگیری گویشهای پدران و مادران و نگاه تحقیرآمیز برخی به گویشهای ملی در محیطهای رسمی و غیر رسمی ممکن است در دراز مدت موجب از بین رفتن این گویشها و زبانهای محلی گردد - «بهنامفر و دیگران، . - 2 :1394 بخش عمدهای از فرهنگ عامه را زبان و ادبیات عامه شفاهی تشکیل میدهد که شامل لغات و ترکیبات، ضرب المثلها و ترانهها میباشد . امروزه با پیشرفت جوامع و رواج وسایل ارتباطی مثل اینترنت، رادیو، تلویزیون حس تقلید گرایانه موجب شده که برخی از گویشها از بین برود - همان: 3 و . - 2
-1-1 بیان مسأله
آنچه بهعنوان فرهنگ مردم، میشناسیم بیانگر زندگی مردم است. فرهنگ مردم آمیختهای از ضرب المثلها، آداب و رسوم و رفتارهای اجتماعی و ... است که در شهرستان قاین دیده میشود. »این فرهنگ به شخص یا گروه خاصی وابسته نیست بلکه تجربیات بشر در گذشته است و همین تجربیات و آداب سنتها است که به جامعه هویّت میبخشد و آن را از دیگر جوامع متمایز میکند - «بیهقی، 22 :1365 و . - 21 نویسنده مقاله»قاینات در گذر تاریخ«، در این مجال مینویسد: »فرهنگ مردم قاین آمیختهای از فرهنگ ملّی - وطنی دینی است که ضربالمثلها، آداب و رسوم و رفتارهای اجتماعی و ...به خوبی بیانگر این است که تاکنون هویت خود را حفظ کرده و مردمی آرام، قانع، ساده، خونسرد و دانشدوست میباشند - «شیخی و فرخی، . - 87 :1383
وازه قاین در متون پهلوی و قبل از اسلام، کاین نوشته شده »کاین را کی لهراسب، پدر گشتاسپ، ساخت. اگر قاین را معرب کاین بدانیم به معنی وجود و هستی خواهد بود.« برخی قاین را نام اولین آدمیزاده دنیا پنداشتهاند. قاین همان قابیل است. - سعیدزاده، - - 25-27 :1371آینی، . - 7-15 :1371 شهرستان قاینات - طلای سرخ - در استان خراسان جنوبی قرار دارد؛ که از شمال به شهرستانهای خواف و گناباد از توابع خراسان رضوی و از جنوب به شهرستانهای بیرجند و درمیان و از غرب به شهرستانهای فردوس و سرایان و از شرق به شهرستان زیرکوه محدود شدهاست. قاینات از اولین مناطق زیستگاه بشری میباشد که سابقه سکونت بشر در غار خونیک که در هجده کیلومتری جنوب قاین است به 30000 سال پیش از میلاد میرسد. این شهر از کهنترین شهرهای تاریخی استان خراسان جنوبی است که سابقه آن به پیش از اسلام میرسد - رجبی، . - 58 :1384
مردم قاینات بیشتر به زبان فارسی دری صحبت میکنند و از نژاد آریاییها هستند مردم این شهرستان پیرو آیین اسلام و مذهب شیعی میباشند. »قاینات از آب و هوای نیمه بیابانی و ملایم برخوردار است؛ به همین دلیل چندان مورد توجه افراد بیگانه قرار نگرفته و زبان این خطّه کمتر دچار آمیختگی و اختلاط گردیدهاست - «میرزایی، :1389 . - 189 قهستان - کُهستان - واقع در خراسان جنوبی است و قاین یکی از شهرهای مهم ایالت قهستان میباشد که به دلیل کوهستانی بودن این منطقه کمتر مورد هجوم بیگانگان قرار گرفتهاست.
-1-2 پیشینه تحقیق
تاکنون درباره موضوع مورد مطالعه، پژوهشهایی انجام شده که از باب امانتداری و رعایت اخلاق علمی، به ذکر بارزترین آنها میپردازد.
1. مقالهای با عنوان »پارهای از ویژگیهای واژگانی گویش زیرکوه قاینات« نوشته محسن صادقی - 1385 - در این پژوهش به برخی از گویشهای مردم این منطقه پرداختهاست.
2. کتاب سرزمین و مردم ایران نوشته عبدالحسین سعیدیان . - 1369 - در این کتاب از جغرافیای تاریخی، طبیعی، سیاسی و اجتماعی 24 استان ایران، تاریخ نژادی اقوام ایرانی و آداب و رسوم آنها به بحث و گفتوگو پرداخته است.
3. عقاید و رسوم عامه مردم خراسان نوشته ابراهیم شکورزاده - 1346 - بیشتر به آداب و رسوم و عقاید و عادات اقوام ملل گوناگون پرداختهاست.
-1 همانطور که ملاحظه شد پژوهشگران از ابعاد و زوایای مختلف به عقاید و آداب و رسوم مردم ایران پرداخته-اند؛ اما تا آنجا که مطالعات نشان میدهد، هیچ پژوهشی در مورد - بررسی فرهنگ عامه مردم قاین - انجام نشدهاست.
-2 نگارنده در این پژوهش بر آن است که به یاری پروردگار در جهت احیای فرهنگ غنی و عتیق این منطقه از هیچگونه تلاشی دریغ نکند و بتواند گامی هرچند اندک در عرصه ادبیات عامیانه بردارد.
-1-3 سؤالات
جستاری در فرهنگ عامیانه سرزمین طلای سرخ - قاینات - این پژوهش میکوشد به سوالات ذیل پاسخ دهد:
-1 میزان رواج باورهای عامیانه در بین مردم قاین چه مقدار است؟
-2 دلیل بازتاب این باورها در بین مردم چیست؟
-3 این باورها وعقاید بر روی زندگی مردم چه تاثیری داشتهاست؟
-1 -4 فرضیهها
پاسخهای احتمالی این تحقیق عبارت است:
اینگونه باورها در میان بیشتر مناطق خراسان رایج بوده؛ اما اموری از قبیل بیسوادی و نداشتن دانش کافی آنها از عوامل اصلی رواج این باورها در بین مردم بودهاست. مجموعه آیینها، آداب و رسوم، باورها و بسیاری از اعتقادات در این شهر است که بخش عظیمی از این آثار از گذشتگان به جا مانده و به دست ما رسیدهاست. این باورها در میان مردم رواج یافتهاست و بر اساس عقاید و رسومی که از گذشتگان خود به ارث بردهاند یک سری اعمال را سعد و یک سری اعمال را نحس میدانستهاند.
-1-5 ضرورت، اهمیت و هدف
امروزه با پیشرفت علم و دانش و مهاجرت مردم به شهر بیشتر آداب و رسوم و باورها کمرنگ شده و بسیاری از آن-ها دست به فراموشی سپردهاند. از آنجا که شهر قاین هنوز در برگزاری مراسمها و آیینهای مذهبی خود پایبند می-باشند در این پژوهش سعی شده تا باورهایی که مورد قبول مردم است و جلوههای ظهور آن را در بین مردم بیان نموده و به ذکر نمونههایی از این باورها پرداخته شود.
-1-6 روش تحقیق
روش انجام کار در این پژوهش به صورت کتابخانهای میباشد؛ بدینگونه ابتدا با مراجعه به کتابخانهها و منابع و کتابهای مورد نیاز شناسایی گردید؛ لذا با فیشبرداری و تجزیه و تحلیل و طبقهبندی آنها صورت گرفته است. این پژوهش دارای رویکرد توصیفی - تحلیلی از طریق مصاحبه و ... است. از آنجا که موضوع پژوهش بررسی فرهنگ عامیانه مردم قاین است، نگارنده سعی نموده است که با تفکیک آداب و رسوم و اعتقادات باورهای عامیانه مردم، آیینها و ضرب المثلها و ... بپردازد. بعد از بیان مقدمات پژوهش اینک به بدنه اصلی نوشتار که این تحقیق در صدد بیان تبیین برخی از ناگفتههای فرهنگی مردم قاین میباشد میپردازیم.
.2 آداب و رسوم محلی
معمولا مردم در مناسبتهای مختلف، آداب و رسوم خاص خوود را دارند که این آداب و رسوم روز به روز در حال فراموش شدن است . که ریشه آنها به گذشته بر میگردد. این رسم و رسومات در قاین و بخشهایی از مناطق خراسان جنوبی هم انجام میشود و هر کدام از این مناطق آداب و رسوم خاص خود را دارند. در بحث آداب و رسوم به موارد مختلفی مانند: خواستگاری، عروس کشان، جشنها و اعیاد، باورها و اعتفادات به ذکر نمونهای از آن-ها میپردازیم.
2-1 مراسم انتخاب همسر
در قدیم معمولا در شهر قاین رسم بر این بوده که دختر و پسر در همان ایام کودکی به اسم یکدیگر میکردهاند و
