بخشی از مقاله
چکیده
ادبیّات از غنیترین منابع فرهنگ و آیینه تمانمای اوضاع سیاسی و اجتماعی یک ملّت است و یک ادیب باید در هنر و ادب و مسائل بزرگ بشری چون سیاست و جامعه، مشارکت آگاهانه داشته باشد. سلمان هراتی، شاعر معاصر ایرانی، از شاعران متعهدیست که ذوق و هنر شعریش را وقف وطنش نمود. وی از شاعران برجسته و توانمند در عرصه شعر انقلاب و جنگ است. هراتی در شعرهایش آگاهی اجتماعی را در مقابل توطئه و هجوم دشمنان وطن، به مخاطبش یادآور میشود. سرودههای وی بیانگر و نویدبخش رهایی از دست شب تیره و تار ظلم است، و به مردم بشارت آیندهای درخشان میدهد. وی در شعر خویش به وفور از رنگ سبز و آبی بهره برده است و نیز بهار، که نمادی از امید به اینده است، در شعر وی تکرار شده است. این پژوهش در پی آن است که با استفاده از ابزار کتابخانهای و با روش توصیفی – تحلیلی ضمن بیان مضامین ادبیات پایداری در شعر شاعر، به بیان نمونههایی از نماد در شعر وی بپردازد.
کلیدواژهها: ادبیات پایداری، سلمان هراتی، نماد.
مقدمه بیان مسأله پژوهش
یکی از انواع ادبی که از دیرباز به دلایل مختلف در بین ملّتها رایج بوده و به صورتهای گوناگون نمود پیدا کرده، ادبیات پایداری است که به خصوص در سدهی اخیر در جهان و ایران وضعیت متمایزی یافته که قابل مقایسه با دورههای پیشین نیست. در ایران به دلیل آشنایی با مظاهر تمدن غرب و حضور استعمارگران غربی در کشور و استبداد حکام قاجاری، قیامهای مردمی به رهبری روحانیت شکل گرفت که این خیزش در میان شعرا و ادبا منجر به ایجاد و شکوفایی ادبیات پایداری شد. همچنین دفاع از ارزشهای انقلاب اسلامی در برابر بیگانگان و دفاع مردم مسلمان ایران در برابر هجوم دولت دستنشانده بعث عراق در مدت هشت سال جنگ تحمیلی بخش مهمی از ادبیات پایداری در سی سال اخیر را به نمایش گذاشته که بیتردید از بهترین نمونههای آن در جهان معاصر است - محسنینیا، . - 8 :1388
یکی از این شاعران، سلمان هراتی است که هرچند عمر کوتاهی داشته امّا آثار درخور توجهی از خود به یادگار گذاشته است که متأسفانه پژوهشگران ایرانی، کتابها و مقالات اندکی در ارتباط با وی نگاشتهاند که از مهمترین کتاب ها میتوان به کتاب» مست لحظههای بیریا « تالیف منوچهر علیپور و» خواب گل سرخ « اثر سید ضیاءالدین شفیعی اشاره نمود. پژوهش حاضر کوشیده است با بررسی اشعار سلمان هراتی و درنگی بر چند موضوع مهم پایداری در اشعار وی، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی و تبیین این مضامین بپردازد زیرا» سلمان هراتی یکی از معدود شاعرانی است که در شعر خود، تقریباً تمامی عناصر فکری شعر انقلاب را مطرح میکند و میتوان گفت که شعر او در حقیقت، تابلوی زیبا و کاملی از جلوههای فکری انقلاب و دفاع مقدس است - « امیری خراسانی و صدقیان-زاده، . - 10 :1390
ضرورت و هدف پژوهش
شاعر اشعاری زیبا و نیکو در مورد عشق به وطن و ادب پایداریدارد که تبیین آنها در جهت بیان تعهّد شاعر به ملّت ایران، ضرورت اصلی در شکلگیری این جستار بوده است. هدف از این نوشتار بهره بردن از جلوههای ادبیات پایداری در شعر سلمان هراتی و ارائه تصویری دقیق و جامع از حسّ وطندوستی شاعر است.
سؤالات و فرضیههای پژوهش
پژوهش حاضر برآنست که به دو پرسش زیر پاسخ دهد مهمترین مضامین و جلوههای پایداری در شعر سلمان هراتی کدامند؟ وی به چه صورت این مضامین را در شعر خویش نمایان ساخته است؟فرضیههای پژوهش نیز عبارتند از:
-1 شاعر در شعر خویش توجه خاصی به وطن داشته است.
-2 وی گاه به صورت مستقیم وگاهی در قالب استفاده از نمادها مطالب را القا نموده است.
-1-4 پیشینه پژوهش
تاکنون و به لطف نشریه ادبیات پایداری کرمان، مقالات فراوانی پیرامون ادبیات پایداری در شعر شاعران مختلف ادبیات فارسی و عربی به رشته تحریر درآمده است امّا مقالهای درباره پایداری در شعر سلمان هراتی مشاهده نشد. در مورد این شاعر مقالات زیر یافت شد: غلامرضا رحمدل - - 1389 در مقاله» بررسی محتوایی و تصویری شعر سلمان هراتی در مجموعه آسمان سبز«، مجله کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی، دوره 11، شماره مسلسل /20 احمد امیری خراسانی و قاسم صدقیانزاده - - 1390 در مقاله» بررسی انتظار به عنوان عنصر پایداری با تکیه بر شعر قیصر امینپور و سلمان هراتی،«نشریه ادبیّات پایداری، دوره 3، شماره 6 و /.5 محمدرضا یوسفی و صدقیان رسولیانآرانی - - 1392 در مقاله» نوآوریهای سلمان هراتی در پردازش نمادهای دفاع مقدس«، نشریه ادبیات پایداری، سال 5، شماره .9
زندگینامه سلمان هراتی
در یکی از روزهای سرسبز بهار سال 1338 در روستای» مزردشت« خرمآباد تنکابن فرزندی بدنیا آمد که نام » سلمان« بر او نهادند که ظاهراً نام جدش بود. تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش به اتمام رساند و پس از آن» جهت گذراندن دوره متوسطه در خرمآباد تنکابن، در رشته ی ادبی، شبانه به ادامه تحصیل پرداخت و پس از اخذ مدرک دیپلم ادبی جهت گذراندن خدمت سربازی وارد نظام شد و بعد از قبولی در رشته هنر در مرکز تربیت معلم تهران به ادامه تحصیل مشغول و پس از فارغ-التحصیل شدن به عنوان معلم هنر جهت تدریس روانه یکی از روستاهای شهرستان لنگرود واجارگاه شد. سلمان در سال 1361 ازدواج کرد و صاحب دو فرزند به نامهای» رسول « و» رابعه« شد و سرانجام در روز جمعه نهم آبان ماه سال 1368 هنگام عزیمت به شهرستان لنگرود بر اثر سانحه اتومبیل از این جهان رخت بربست و به سرای باقی شتافت - علیپور، :1375 سلمان، مرگ خود را بر اثر تصادف در اشعار خود پیشبینی کرده بود من هم میمیرم امّا در خیابانی شلوغ در برابر بیتفاوتی چشمهای تماشا زیر چرخهای بیرحم ماشین یک پزشک عصبانی وقتی از بیمارستان دولتی برمیگردد - هراتی، . - 14 :1367
ادبیات پایداری
پایداری» به عنوان راندن، سرکشی، آشوب و انقلاب نیز به کار میرود - « صدری و همکاران،. - 245 :1375 غالی شکری در تعریف ادبیات پایداری، آن را اثری دانسته که با زبانی ادیبانه به مبارزه با زشتیها و ستم خارجی یا داخلی میپردازد» ادب-پایداری به مجموعه آثاری گفته میشود که از زشتیها و فجایع بیداد داخلی یا تجاوز بیرونی در همهی حوزههای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی با زبانی ادیبانه سخن میگوید. برخی از این آثار پیش از رخ نمودن فاجعه، برخی در زمان جنگ و یا پس از گذشت زمان به نگارش تاریخ آن میپردازد - « شکری، . - 10-11 :1979 برخی اندیشمندان، دامنه ادبیات پایداری را هر نوع ایستادگی و رویارویی انسان در قالب نظم و نثر دانستهاند - سنگری، . - 40 :1380 ادبیّات پایداریادبیّاتی» است که غالباً
ملّتها، در هنگامهی بحرانهای ملّی، و در کوران جنگها، و در برابر ناملایمات اجتماعی و سیاسی، دست به کار آفریدن آن میشوند - « سلیمی و نعمتی، . - 96 :1391 سیما داد نخستین نمودهای ادب پایداری را در اساطیر و حماسههای ادبی دانسته است» نخستین نمودهای پایداری انسان در ادبیات را میتوان در اسطورهها و حماسههای ادبی دید چنان که در ادبیات یونان باستان، مفهوم اسطوره با جنگ خدایان با قهرمانان یا مصائب و سختیهاییکه در برابر اقوام گذشته است، گره خورده است - « داد، . - 34 :1383 » ادبپایداری شاخهای از ادب متعهد و ملتزم است که محتوای آن در جهت منافع و خواستههای یک نظام حاکم مستبد نباشد و با زبانی صریح، بدون تأکید بر نوآوری در زمینههای تخیّل، بیان شود. بر اساس تعریف، ادب پایداری باید هدفمند و - تعلیمی باشد و برای رساندن پیام یا القای موضوعی که مورد نظر شاعر است، نوشته شود و به مخاطبانش میآموزد چگونه در برابر نظامهای سلطهگر و مستبد ایستادگی کنند - « بصیری، . - 20 :1376
محمدرضا سنگری در مورد کاربرد" ادبیات پایداری" آورده است»کاربرد عنوان ادبیات پایداری بسیار جوان است و عمدتاً به سرودهها، نمایشنامهها، داستانهای کوتاه و بلند، قطعات ادبی، طنزها، حسب حالها، نامهها و آثاری گفته میشود که در همین سده نوشته و آفریده شدهاند و روح ستیز با جریانهای ضدّ آزادی و ایستادگی در مقابل آنها را نشان میدهند و متضمّن رهایی، رشد و بالندگی جامعههای انسانی هستند - « سنگری، . - 26 :1385 از لحاظ مضمون، ادبیات پایداری، پیامی ایدئولوژیک و متعهدانه است بیآن که با تکلّف و تصنع درهم آمیزد و نیز بی آن
