بخشی از مقاله
چکیده
شهر علاوه بر جنبههای کالبدی و اقتصادی خود مجموعهای در هم تنیده از روابط اجتماعی و فرهنگی است که باعث به وجود آمدن طبقات و نظام سلسلهمراتبی شهری میشود، در این بین روابط جنسیتی مردانه و زنانه در ساخت اجتماعی شهر موثر و باعث دگرگونی در مفهوم فضا خواهد شد. بر این شالوده، با گسترش فزاینده قطبیشدن شهرها و تسلط فرهنگ بورژوایی حاکم بر آن، دگرگونیهای عمدهای در ساخت فرهنگی والگوهای رفتاری درون شهرها به وجود آمد که جنسیتزدگی شهری و نابرابری جنسیتی از آن جمله هستند. در مقابل این تفکیک اجتماعی و قطبیکردن فضاهای شهری بین زنان و مردان با ظهور موج دوم فمنیسم و پارادایمهای مرتبط با برپایی شهرهای مساواتگرا و برقراری فرصتهای برابر جنسیتی این امکان برای برنامهریزان و طراحان شهری ایجاد خواهد شد که به نابرابریهای جنسیتی پایان داده و در سیاستگذاریهای خود نقش مشارکت محلی را برجسته و در راستای رسیدن به پایداری و تعادلبخشی فضایی و در نهایت دستیابی به عدالت اجتماعی بکوشند. از این رو، پژوهش حاضر در نظر دارد با بررسی جنسیتزدگی شهری، تجربه زنان از پارکهای شهری - پارک لاله تهران به عنوان نمونه مورد مطالعه - را با توجه به شاخصهای مختلفی نظیر: امنیت، سلامت، امکانات و دسترسی، طراحی و ملاحظات رفتاری و محیطی، مطالعه و ابعاد گوناگون جنسیتزدگی را در محدوده مورد تحقیق بررسی نماید. نتایج تحقیق نشان میدهد که اختلاف زیادی بین سطح انتظارات زنان و امکانات حال حاضر وجود دارد و در بسیاری جنبهها نظیر: امنیت، طراحی، امکانات، مطالبه زنان نادیده گرفته شده است.
کلمات کلیدی: جنسیت زدگی شهری، برنامه ریزی شهری، زنان، پارکهای شهری، پارک لاله تهران
1. مقدمه
دستیابی به عدالت اجتماعی و عدالت فضایی در بستر سرزمینی از اهداف بسیاری از کشورهای توسعه یافته در حال توسعه است، از اینرو، برای رسیدن به این مهم توجه به مسئله جنسیتزدگی1 در فضاهای عمومی شهری در ادبیات عدالت فضایی کشورها دیده می شود. با توجه به ادبیات نظری پژوهش، نظریاتی درباره نابرابریهای جنسیتی و نقش آن در برهم زدن تعادل فضایی دیده می شود. همچنین، نظریاتی متفاوت درباره جنسیتزدگی شهری و پیوند آن با برنامهریزی شهری در تعادل پذیری فضایی و نقش آن در تحقق مفهوم عدالت و برابری فرصتها دیده میشود که از دهه 80 میلادی به صورت جدی توسط اندیشمندان این حوزه مورد بازتعریف قرار گرفت.
بنابراین، میتوان اظهار نمود جنسیتزدگی شهری علاوه بر تاثیرات منفی بر روی جامعه در برهم زدن تعادل فضایی، پتانسیلهای بالقوه زنان و مردان را در عرصههای گوناگون اجتماع نادیده انگاشته و سبب از بین رفتن فرصتهای برابر میشود. همچنین جنسیتزدگی دربرگیرنده مفاهیمی است که به نقش موثر زنان در تصمیمسازیها دلالت دارد و نه مشارکت آنها در تصمیماتی که از قبل گرفته می شود، بر این مبنا، اگر کارکرد های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و کالبدی شهر منطبق با شاخصهای عدالت نباشد سازمان فضایی شهر از تعادل خارج گشته و این عدم تعادل میتواند فضای شهری را تحت تاثیر خود قرار دهد، در نتیجه به هر میزان که تبعیض جنسیتی و نابرابریها بیشتر گردد به همان میزان بینظمی و آسیبهای اجتماعی بیشتر می گردد.
بنابراین الگوهای فضایی که توسط جریانهای اقتصادی و اجتماعی شکل گرفتهاند و غالبا این جریانها تحت سیطره حامیان قدرت و ثروت هستند، در نتیجه این حلقه قدرت از مردانی تشکیل شده است که تصمیمسازان عرصه سیاستاند. بر این مبنا، میتوان بیان کردقدرت سیاسی و اقتصادی نه تنها فضا را، بلکه تسلط قدرت مردانه بر فضا را خلق میکند. به بیان بهتر، رابطه چهار رکن هژمونی فضای تصور شده انتزاعی که در آن پول، سرمایه، کالا و در نهایت نراندامهمحوری2 در آن نقش اساسی بازی میکنند و در نهایت موجب تولید فضای تحت سیطره مردان میگردد، بنابراین، برای رفع موانع در حیطه جنسیتزدگی باید فضای تغییر یافته تولید گردد . - Lefebvre 1991 -
از این رو، برای تعدیل جنسیت زدگی در عرصه ملی و بینالمللی باید به تغییر در فضای تولید شده دست یازید و به الگوهای فضایی و مکانی در بازتولید این الگوها توجه داشت. بررسیهای انجام شده در ایران و تجارب جهانی نشان میدهد که عدم توجه به جنسیتزدگی پیامدهای نامطلوبی بر روی کارکردهای اقتصادی و اجتماعی و... میگذارد و توانمندی گروههای مختلف جمعیتی را نادیده انگاشته و از تمامی ظرفیتهای بالقوه آن جهت رسیدن به توسعه پایدار و عدالت جنسیتی استفاده نمی کند. بر طبق این نظر، از آن جایی که جنسیتزدگی در بخشهای گوناگون شهری میتواند بروز نماید، پارکهای شهری به عنوان یکی از این بخشها با فرض یکسان بودن تمامی شرایط به نظر از پیش جنسیتزده هستند. بدین ترتیب، پژوهش حاضر میکوشد، با استفاده از شاخصها و متغیرهای عمده جنسیتزدگی راهکار علمی برای کاهش اثرات منفی بر روی نمونه مورد مطالعه ارایه نماید که به دیگر نقاط مشابه قابل تعمیم باشد.
