بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به استمرار و شدت یافتن میدان روندهای تنش زا از نوع رویکردهای ایدئولوژیکی در قالب نبرد اندیشه به تنارع فراگیر در شکل اندیشه نبرد، در یافتن وجوه این درگیری های سازمان یافته متعارض در جهان اسلام مستلزم بازخوانی و باز اندیشی مبانی و مبادی این تعارض ها فارغ از نقش قدرت های فرامنطقه ای است؛ در واقع درک و دریافت نگره های نبرد موجود نماینگر و مشتبه به وضعیت و شرایط هابزی است؛ بطوریکه سوژه و ابژه تعارض در میان نمایندگان و شناسانندگان جریان های متعارض ایده ای و فکری قابل رویت و در مقام تامل و اندیشه است.آنچه در این پژوهش بدان پرداخته می شود فراتر از یکسری مطالبات سیاسی در همسویی - همگونی و یا ناهمگونی با برنامه ها و اهداف های مرتبط با جریان های طلایه دار این دو مکتب فکری است؛ در واقع بررسی ویژگیها، راهکارها و راهبردهای ژئوپلتیکی در ذیل اهداف و برنامه های ایدئوپلتیکی آنان معنا می یابد.
با این اوصاف با عنایت به وخامت این پروسه فرسایشی که در چند مدت اخیر شکل علنی و آشکارتری بخود گرفته است بررسی منشا تعارض مذکور در میدان های متقابل و متخاصم ایران و عربستان از یکسو و حامیان و متحدان آنها از سوی دیگر خواهد بود و لذا در این راستا به کمک نظریه پیربوردیو در رابطه با میدان های تعارض و عادتواره های موجود در نزد هریک از طرف های متعارض، به کالبد شکافی نبردهای چندگانه میان هریک از قطب های درگیر و تبع آن همراهان منطقه ای آنها در جهان اسلام خواهیم پرداخت. قابل ذکر است که پژوهش حاضر با رویکرد تطبیقی- تحلیلی به تببین مناسبات چالشی و منطق تعارضات در این عرصه خواهد پرداخت.
واژههای کلیدی: نبرد اندیشه- اندیشه نبرد، میدان، ایران و عربستان، تعارضات ایدئو- ژئوپلتیکی، منطق تعارضات
مقدمه
در نوسان پاندولی اختلاف نظر و تعارض فکری و تبدیل آن به شکل تنش میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی متغیرها و شاخص های متنوعی مورد توجه و پژوهش می باشد که بر رقابت های ایدئولوژیکی متاثر از نظام های سیاسی حاکم در کشورها و متعاقب با آن تلاش های دو کشور برای هژمون شدن منطقه ای در سطح کلان با تمام ابعاد سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی که تاریخی به تناسب سنوات و به میزان عمر نزدیک به چهار دهه جمهوری اسلامی ایران از بدو پیروزی انقلاب اسلامی دارد می توان اشاره کرد. اما آنچه که در چند ساله اخیر به شدت منازعات میان دو کشور را افزایش داده و تشدید کرده است علاوه بر غالب شدن یک نظام سیاسی شیعی در عراق و ربودن گوی سبقت در قبضه کردن قدرت سیاسی در عراق توسط ایران و کوتاه ماندن دست سعودی ها از این رقابت سیاسی قدرت در عراق بعد صدام حسین، می توان به تلاش های سعودی ها در تشکیل، تجهیز و حمایت های همه جانبه از نوع تسلیحاتی و نظامی و فراهم نمودن بسترها و زمینه های پرورش تکفیری ها برای بی ثبات نمودن مناطق ژئوکاچریک مذهبی - مکتبی تحت نفوذ ایران اشاره کرد که به وسیع و گسترده شدن گستره درگیری های نیابتی در مناطقی همچون عراق و سوریه و حتی یمن شده است.
مناقشات عمیق و مبنایی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در زمینه های سیاسی، ژئوپلیتیک و امنیتی معلول هنجارها و ایستارهای متعارضی است که سنگ بنای نظام های سیاسی دو کشور را بنیان نهاده و درنتیجه هویت های تقابلی و الگوهای کنشی ناهم سو را در مواجهه با یک دیگر را سبب شده است. در واقع نحوه مواجهه این دو کشور در جهان اسلام با تحولات یمن، عراق، سوریه، بحرین و لبنان به عنوان بخشی از سطوح و لایه های نبرد و منازعه، مبین عمق تمایزات سیاسی و حاکی از افتراق های ایدئو-ژئوپلیتیکی میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی است.با توجه به آنچه بدان اشاره شد ذکر این نکته مهم بنظر می رسد بطوریکه تقابل میان ایران و عربستان، جدا از آنکه به تقابل تشیع و تسنن - وهابی ها - تلقی می گردد تقابل ایده ها در عرصه جهان اسلام است که عدول هریک از این دو کشور از آنچه باور به آن ایده ها تلقی می گردد به مثابه خالی کردن میدان برای دیگری و پا پس کشیدن و واگذار نمودن قدرت و میدان منطقه ای به دیگری است.
واقعیت این است با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران گفتمان سازی انقلابی از اسلام سیاسی با محوریت تشیع توسط رهبران انقلابی جمهوری اسلامی زمینه های شکل گیری تنش های ایدئولوژیکی کشورهای محافظه کار منطقه ای از جمله عربستان سعودی با ایران فراهم شد. بطوریکه ترسیم الگوی نزدیک سازی مفهومی در منطقه توسط ایران با ایده همکاری و همگرایی فرهنگی قدرت به جای قدرت فرهنگی با تاکید بر دیپلماسی فرهنگی - ارتباطی، ترس و وحشت از نفوذ تفکر ایران انقلابی در منطقه را در نزد سعودی ها بیش از پیش افزایش داد.در واقع دلایل برخورد خصومتآمیز عربستان با ایران در اختلاف ایدئولوژیک و سوق پیدا کردن به سمت راهبردهای ژئوپلیتیک منطقه ای، ساخت داخلی قدرت و سیاست خارجی خلاصه می شود که در این مسیر از ابزارهایی همچون نفت، تاسیس سازمانها و پیمانهای منطقهای و ایجاد گروههای تروریستی تندرو علیه ایران استفاده کرده است. وجود تلاقی های های سیاستی و راهبردی در حوزه های ایدئولوژیکی، ژئوپلیتیکی، امنیتی و اقتصادی و فرهنگی میان این دو کشور در جهان اسلام پیامدهای مختلفی را بهمراه داشته است.
بطوریکه رویکرد های ایدئو - ژئوپلیتیکی که در این پژوهش بدان پرداخته می شود با یک مبانی از اندیشه های نبرد تعارضی به نبرد اندیشه ها در ژئوپلیتیک منطقه ای و جهان اسلام است که از زیر ساخت های سیاسی- فکری - مکتبی در کشورهای مزبور نشات می گیرد. در واقع میدان های نبرد میان ایران و عربستان که از آن با نام جنگ سرد ایران و عربستان یاد می شود خصیصه ایدئولوژیک - ژئوپلیتیک دارد که تنها به هژمون شدن یکی از آنها خواهد انجامید.با این اوصاف آنچه در این پژوهش به عنوان فرضیه با توجه به موضوع پژوهش که به دنبال اثبات آن خواهیم بود این است که جمهوری اسلامی ایران با توجه جذابیت های رویکردی قدرت نرم در ایدئولوژی شیعی و تاکتیکی و راهبردی اش در مناسبات ایدئو- ژئوپلتیکی منطقه ای قابلیت تبدیل شدن به هژمونی شدن را دارد. سوال تحقیق نیز به تبع از فرضیه این است که تقابل و نبرد ایران و عربستان در منازعه های ایدئو- ژئوپلتیکی آنها به هژمون شدن کدامیک خواهد انجامید؟
-1 مبانی نظری
1-1میدان 1چیست؟
پیربوردیو از جمله نظریه پردازانی که در تقسیم بندی های روشی و معرفتی از علم در مکتب پسا مدرن ها و فراپسا مدرن ها قرار می گیرد. از جمله مفاهیمی که در مجموعه نظری از تفکر وی مورد توجه است نظریه میدان است.نظریه میدان یک واژه به عاریت گرفته شده از نظریه الکترومغناطیس است که در آن جذب و دفع صورت می گیرد - . - Martin,2003: 4 میدان بر خلاف واژگان مترادف خود تنها مانند - Realm , territory ,era, sphere .. - ، عرصه صرف - - action نیست، بلکه توامان عرصه - - action & reaction می باشد؛ همچنین در میدان - - dialogue به جای - - monologue می نشیند و همین رجحان واژه میدان بر عبارات دیگر است.
بوردیو یک میدان را مجموعه ای از جهان کوچک - microcosm - در یک جهان بزرگ - macrocosm - میداند. بنابراین در این پژوهش میدان های های نبرد منطقه ای در جنگ سرد با عناصر ایدئولوژیکی و ژئوپلیتیکی میان ایران و عربستان که از آن با نام جنگ سرد ایدئو-ژئوپلیتیک یاد شده است، مورد توجه می باشد. در نگاه بوردیو، میدان فضایی، با موقعیتهای هدفمند است که بوسیله افراد، گروهها و یا نهادها بوسیله توزیع ترکیبی سرمایه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نمادها، تعیین می گردد - . - Bourdieu ,1993,72 بوردیو میدان را شبکه ای از روابط می داند که، جدا از آگاهی و اراده ی فردی، میان جایگاه های عینی درون میدان
