بخشی از مقاله
چکیده
جریانات مختلف اسلامگرای یمن پس از گذشت چندین سال مبارزه، از آغاز شکلگیری بیداری اسلامی پس از برکناری علی عبداالله صالح از قدرت، نه تنها هنوز بر سر قانون اساسی جدید و چگونگی حضورشان در ساخت قدرت به توافق نرسیدند، بلکه قدرتیابی جنبش الحوثی و برکناری منصور هادی و دخالت عربستان و حمایت اعراب و آمریکا از وی، اوضاع یمن را به بحرانی منطقهای تبدیل کرده است.
ادعای قدرتهای منطقهای و همپیمانان آنان مبنی بر دخالتشان در امور یمن، این بحران را تشدید کرده است. با توجه به اینکه گروههای سیاسی- اجتماعی موجود در یمن نتوانستند از طریق مذاکرات داخلی، آینده سیاسی یمن را تعیین کنند. با توجه به این که گروههای رقیب مشروعیت همدیگر را نمیپذیرند، گروهی قدرت را در دست خواهد گرفت که از حمایتهای بینالمللی، منطقهای وداخلی بیشتری برخوردار باشد. رویکرد این پژوهش مبتنی جامعهشناسی سیاسی یمن و قدرتهای منطقهای است و از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شده است.
مقدمه
» تحولات داخلی یمن در سالهای اخیر توجه ناظران و کشورهای منطقه و نیز قدرتهای فرامنطقهای را به خود جلب کرده است - «صادقی،. - 1389 به دنبال خیزش مردم در جهان عرب و گسترش موج اعتراض مخالفان در سال 2011، در نهایت با وساطت شورای همکاری خلیج فارس و عربستان، علی عبداالله صالح از قدرت کنارهگیری کرد. »عمده جریانات و نیروهای اجتماعی که در اعتراضات سال 2011 در مقابل علی عبداالله صالح صفآرایی کردند، عبارتند از: جنبش جوانان و دانشجویان، حوثیها، مردم جنوب، خاندان پرنفوذ الاحمر و گروههایی از افسران ارتش که از حکومت صالح جدا شدهاند - «نیاکویی،» . - 1390 طرح شورای همکاری خلیج فارس با هدف حل بحران یمن در 23 نوامبر 2011 در ریاض، پایتخت عربستان امضا شد.
بر اساس این طرح علی عبداالله صالح پس از سه دهه حکومت بر یمن از قدرت کنار رفت و به جای او عبد ربه هادی، معاون رئیس جمهوری به مدت دو سال زمام امور را به دست گرفت، پس از آن کنفرانسی بزرگ با حضور همه جریانهای سیاسی برای حل بحران جاری در کشور برگزار شد و پس از آن در فوریه 2014 ، قرار بود انتخابات سراسری پارلمانی و ریاست جمهوری برگزار شود. در سال2014، همین طرح در یمن در حال اجرا بودwww.irdiplomacy.ir/fa/page/1911229 - « - ، از طرف دیگر در آن زمان[2014] ارتش یمن در چند جبهه با نیروهای شورشی در نبرد بود. در شمال پیکارجویان شیعه]الحوثی[ میکوشیدند مواضع خود را تحکیم بخشند و در جنوب جداییطلبان علیه دولت مرکزی در جنگ بودند. عبد ربه منصور هادی، رئیس جمهور]سابق[ یمن، در ماه آوریل ]همان سال[ به شبکه "القاعده" اعلان جنگ داد.
بنابراین » یمن در یک موقعیت بحرانی قرار داشت.شش ماه از آغاز کنفرانس گفتگوی ملّی که قرار بود پیش نویس قانون اساسی، همه پرسی و برنامه انتخابات جدید را تهیه کند گذشته بود ولی هیچ برنامه نهایی تنظیم نشده بود. در میان بازیگران داخلی، منطقهای و بینالمللی در مورد پایان این مهلت و به نتیجه رسیدن در مورد نحوه گذر از این مرحله یک ضرورت قابل فهم احساس میشد. اما با وجود پیشرفت، توافق گستردهای در مورد ساختار دولت آینده و وضعیت جنوب یمن دیده نمیشد و بعید به نظر میرسید در کوتاهمدت کنفرانس گفتگوی ملی به نتیجهای برسدMiddle East Report N - « . - 145:25,2013 کنفرانس گفتگوی ملی نه تنها از حل مشکلات سیاسی عاجز مانده بود بلکه صدای اعتراض مردم به اقتصاد متزلزل نیز بیجواب مانده بود. - اشمیت،:. - 2014
نارضایتی انقلابیون یمن از عملکرد منصورهادی موجب شروع فاز تازهای از اعترضات در یمن شد. تداوم این اعترضات که با خشونت همرا بود پس از چند سال معادلات سیاسی داخلی و خارجی را برهم زد. در اثر مبارزات جنبش الحوثی بر علیه دولت یمن، منصور هادی بالاخره تحت فشار زیاد نیروهای انصاراالله استعفا کرد و قدرت به طور موقت به دست الحوثیها افتاد. با توجه به این که » یمن گلوگاه استراتژیک شبه جزیره عربستان بوده است و سیاست ریاض همواره برمنطق محافظه کاری و عدم تغییر با دو هدف حفظ وضع موجود در شورای همکاری خلیج فارس و مدیریت تغییر در کشورهای غیر همسو نظیر عراق و سوریه... شکل یافته است.
- http://alwaght.com/fa/News/8269 - « بنابراین عربستان نتوانست تغییرات سیاسیای را که تهدیدکنندهی منافع ملیاش بود، تحمل کند، لذا بلافاصله قدرتهای منطقهای عرب به رهبری عربستان و حمایت آمریکا تحت عنوان »طوفان قاطعیت« مواضع انصاراالله را بمباران کردند. در پی آغاز تهاجم هوایی گستردهی عربستان و هم پیمانانش به مواضع الحوثی ها و طرفداران عبداالله صالح که موقتاً با همدیگر علیه طرفداران منصورهادی متحد شدهاند، » امیرعبداللهیان - معاون وزارت خارجه ایران - بار دیگر به جهان هشدار داد ادامه حملات هوایی عربستان به یمن صلح و ثبات منطقه ای را به خطر می اندازد و سعودیها در مسیر نادرستی حرکت میکنند.
- www.entekhab.ir/fa/news/200875 - « توجه به ادبیات به کار رفته در سخن دیپلماتهای عربستان، ایران و آمریکا و مخصوصاً عملکرد خشونتبار عربستان در بمباران چند ماه گذشته یمن نشان میدهد که آینده سیاسی یمن در هالهای از ابهام قرار دارد. گروهی بر این باورند که با توجه به بافت قبیلهای و فرقهای یمن، این کشور درگیر اختلافات گروهی و داخلی خواهد شد. از نظر برخی دیگر آمریکا و عربستان با مدیریت و جهتدهی به تحولات یمن، حکومت مورد نظر خود را سر کار خواهند آورد. » در اواخر سال 2014 دولت اوباما نسبت به وضعیت یمن خوشبین بود، اما اشغال صنعا توسط الحوثیها - قبیلهای از شیعیان زیدیه - در 2015-2014 آینده انتقال سیاسی یمن را به مخاطره انداخته است.
در سالهای اخیر دولت و کنگره ، منابع بیشتری برای کنترل تروریسم و ایجاد ثبات در یمن اختصاص دادهاند. طبق آمار سازمانهای دولتی، آمریکا در فوریه 2014، بیش از 221,4 میلیون دلار به دولت یمن کمک مالی کرده است. به اضافه 316,23 میلیون دلار در فوریه2013 و بیش از 353 میلیون دلار در فوریه . 2012 با این امید که بودجههای مذکور فعالیتهای تروریستی را در یمن کاهش خواهد داد - «شارپ،. - 2015 این بودجههای مالی و کمکهای نظامی آموزشی در زمانی صورت میگرفت که حکومت هادی منافع عربستان و ایالات متحده را تامین میکرد. و نگرانی بابت قدرت گرفتن الحوثی ها و به تبع آن ایران احساس نمیشد.
با توجه به اینکه» شالوده و اساس تلاشهای ایالات متحده را این عقیده تشکیل میدهد که نباید به ایران اجازه داد نقش رهبری در منطقه را برعهده بگیرد. - «بابکین، - 1394 و از طرف دیگر ایران دوست ندارد عربستان و کشورهای متحد با آن، اقتدار خود را در منطقه ژئوپولیتیک یمن و تنگه استراتژیک باب المندب گسترش داده و موقعیت ایران را تضعیف نمایند، آینده سیاسی یمن در گرو این خواهد بود که تحولات آینده یمن، تحت تاثیر کدام عوامل و به کدام جهت سوق پیدا کند. سوالی که این پژوهش قصد دارد به آن پاسخ دهد این است که؛ در صورت پذیرش آتشبس و برگزاری انتخابات کدام گروه یا احزاب شانس بیشتری برای کسب قدرت دارند؟
نقش جنبش الحوثیها در ساختار سیاسی یمن
» زیدیان در نیمه دوم قرن سوم هجری در شمال ایران و یمن دست به حکومت زدند. با شکلگیری مذهب زیدیه، این مذهب تلاش نمود تا در سرزمینهای اسلامی پیروانی یابد. حکومت آنان در شمال ایران دیری نپایید اما در یمن بیش از هزار سال دوام یافت - «خضیری احمد،» . - 1385 اولین کسی که در یمن ، مردم را به مذهب زیدیه دعوت کرد یحیی بن حسین رسی علوی بود. پس از مدتی مردم یمن از وی به عنوان امام یاد کردند - « علامه مظفر،» - 1368 نظریه مطلوب زیدیه، نظریه امامت است. امام زیدیه، باید از اولاد حضرت فاطمه زهرا - س - باشد و غیر از افراد این شجره طیبه از اولاد طهارت، کس دیگری نمیتواند امام باشد.
در کنار این شرط برای امام، آنها معتقدند که امام باید عالم و زاهد و شجاع باشد و دعوی امامت کند - « شهرستانی،» - 1335 یحیی بن حسن قاسم رسی در سال 280 هجری در یمن پایه گذار حکومتی مستقل به نام شیعیان زیدیه شده است. از آن پس تا دوران معاصر، یمن به ویژه بخشهای شمالی آن به پایگاههای سنتی شیعیان تبدیل شده است - «فرمانیان و موسوینژاد،. - 1386 در طی قرنهای بعد حکومت یمن بین اسماعیلیان، زیدیان و امپراتوری عثمانی دست به دست شد تا اینکه » در سپتامبر 1962 کودتایی به دست عبداالله سلال در یمن شکل گرفت.
از آن زمان به بعد حکومت جمهوری در یمن اعلام شد و امامان زیدیه از عرصه قدرت کنار رفتند - «کتاب سبز،. - 1352 پس از اتحاد یمن شمالی و جنوبی و به قدرت رسیدن علی عبداالله صالح و آغاز روابط گسترده سیاسی - اقتصادی دولت وی با عربستان و آمریکا فشارها بر روی شیعیان زیدیه به تدریج افزایش پیدا کرد. این عامل مهمی در شکلگیری جنبش الحوثی به شمار میرود. » جنبش الحوثی تحت رهبری خانوادهای به نام الحوثی است که اعضای خانواده از سادات میباشند. ریشههای جنبش الحوثی، به گروههای سیاسی و شبه نظامی بر میگردد که در اواسط سال 1990 توسط حسین الحوثی در قالب سازمان شباب المومن به فعالیت میپرداختند.
پیش از فعالیت جنبش الحوثی ، صلاح احمد در سال 1986 اتحادیه جوانان را تاسیس کرد و در آن به جوانان یمنی در مورد اصول انقلاب اسلامی ایران آموزش میداد. با گسترش اسلام سلفی در یمن که به دلیل رابطه نزدیک دولت صالح با عربستان بود، حسین الحوثی شروع به فعالیت کرد - «مسعودنیا،. - 1391 حسین الحوثی از سال 2003 به طور فزاینده علیه اقدامات دولت سخنرانی می-کرد و تظاهرات ضد دولتی و ضدآمریکایی را در یمن تدارک میدید. دولت در صدد مقابله با او شد. دولت علی عبداالله صالح در جریان دستگیری او در سپتامبر2004، او را به قتل رساند.
» جنبش الحوثیها از سال 2004 جنگهای خود را با دولت یمن آغاز کرده است و تاکنون 6 جنگ را با این دولت انجام داده است. تداوم منازعه میان الحوثیها و دولت یمن این موضوع را به یکی از موضوعات مهم منطقه تبدیل کرده است. موضوعی که به دلیل ماهیت جنبش و تهدید موقعیت استراتژیک یمن سبب نگرانی دولتهای منطقه و فرامنطقهای گردیده است - «مسعودنیا، - 1391 از دلایل بروز جنگهای مذکور را میتوان به سختگیریهای حکومت یمن با شیعیان در اجرای مراسم عبادی و نفوذ گسترده عربستان در سیاست یمن، تبلیغ وهابیت در مدارس مذهبی این کشور و حضور نظامی ایالات متحده آمریکا در یمن پس از 11سپتامبر 2001 ، اشاره کرد که موجب گسترش فعالیتهای جنبش الحوثی و مبارزات نظامی آنها با دولت علی عبداالله صالح شد. رهبری فعلی جنبش الحوثی را عبدالمالک الحوثی بر عهده دارد.» این جنبش خواهان بازگشت حقوق از دست رفته شیعیان، استقلال و عدم وابستگی یمن به غرب و کشورهای منطقه میباشد - «
نقش حزب» اصلاح« در ساختار سیاسی یمن
اخوانالمسلمین به عنوان بزرگترین گروه اسلامگرای یمن، در اوایل دهه 1960 در یمن شمالی ظهور کرد. نظامیها و دانشجوهای اعزامی به مصر اندیشههای اخوانالمسلمین این کشور را به یمن آوردند. بنیانگذاران اخوان در یمن همانند شیخ عبدالمجید الزندانی، از دانشجویان دانشگاههای مصر در اوایل دهه 1960 بودند. این نیروها در سالهای بعد در حزبی با عنوان "احرار" متشکل شدنداین. حزب ضمن ارتباط نزدیک با حسن البنا از دو گروه مخالفِ امامت به نامهای انفصال و الاصلاح تشکیل شده بود. این تشکل در فوریه 1948 با انجام کودتا و قتل امام سالخورده زیدیه، تغییر امامت مطلقه به مشروطه را اعلام و امامت را تحت عنوان بیعت از خاندان حمیدالدین به خاندان الوزیر منتقل کردند.
اخوان المسلمین مصر به عنوان حامی اصلی این کودتا، آن را بلافاصله تایید و حمایت کرد و از اتحادیه عرب خواست امام جدید یمن را به رسمیت بشناسد. در نهایت، امیر احمد، ولیعهد یمن، دولت کودتا را که تنها بیست و شش روز به طول انجامید، سرنگون کرد - نیکو،» . - 1391 اما حزب احرار یمن در چارچوب حزب "اتحاد یمن" در سال 1952دوباره سازماندهی شد. در نهایت همین حزب - الاحرار - و در راس آن محمد محمود الزبیری بود که از آغاز دهه 60 بر ضرورت لغو امامت و اعلام نظام جمهوری در تحولات منجر به انقلاب 26 سپتامبر 1962 نقش داشتند و باعث سقوط نظام امامت زیدی و اعلام جمهوری شدند.
