بخشی از مقاله
چکیده
جهانی شدن به عنوان یک فرایند فراگیر مرزهای ملی کشورها را درنوردیده و با رسوخ پذیر کردن حاکمیت دولتها زمینه را برای تحوالت در سطوح اجتماعی اقتصادی و فرهنگی فراهم آورده است. در این میان آموزش و پرورش یکی از حوزه هایی است که به شدت تحت تاثیر فرایند جهانی شدن قرار گرفته و ضرورت داشتن نظام آموزش پویا و کارآمد که بر اساس آن بتوان شهروندان را منطبق با نیازهای جهانی تربیت کرد، بیش از هر زمان دیگری احساس می شود. از طرفی هم با توجه به تغییرات در مفهوم شهروندی و بازار تقاضای نوع آموزش، چند الیه شدن هویتها و شکل گیری فرآیند آموزش های مجازی در فضای جهانی شدن می طلبد کشورهای جهان در پرتو توجه به ارزشهای بومی خود نظام آموزش و پرورش را مورد بازنگری قرار داده و متحول سازند؛ لذا تربیت شهروندی نیز بر مبنای فلسفه تعلیم وتربیت مفهومی جهانی یافته است.
در این مقاله که به روش کتابخانه ای تدوین شده، ضمن تبیین مفاهیم مذکور، به بررسی نقش فلسفه تعلیم و تربیت در تصویر سازی و تربیت شهروندی و الزامات شهروند جهانی با رویکرد تاثیرگذار فناوری های اطالعاتی و ارتباطی در زایش این مفهوم در عصر جهانی شدن پرداخته و در ادامه نیز با شناسایی خط و مشی منظومه آموزشی و پرورشی، جایگاه تربیت شهروند جهانی را در تحول نظام آموزش و پرورش و نحوه رویارویی با چالشهای این حوزه، از منظری فلسفی ترسیم و توصیف شده است.
مقدمه
فرآیند جهانی شدن در سال های اخیر به شدت مورد توجه اندیشمندان و صاحب نظران قرار گرفته است، علی رغم این هنوز تعریف دقیق و روشنی از آن ارائه نشده است. برخی آن را درمان دردهای بشریت و کلید فرصت های گمشده می پندارند و در مقابل عده ای با ابراز نگرانی آن را عامل گسترش فقر، تهدید محیط زیست و تعمیق نابرابری های جهانی تفسیر کرده اند. از نظر مبدأ تاریخی نیز به نظر برخی، واژه ی جهانی شدن بیش از چهارصد سال قدمت دارد، بعضی دیگر بر این باورند که بسیاری از نمودهای جهانی شدن از آغاز تاریخ بشر و شکل گیری اجتماعات وجود داشته است و عده ای نیز جهانی شدن را پدیده ای متأخر و پیامد تحوالت سه دهه ی اخیر می دانند.
مرزهای سیاسی دیگر در برابر امواج الکترونیک که از پس آن اندیشه ها، ارزش های فرهنگی، شیوه های زندگی، سرمایه، کاال و خدمات انتقال می یابد، مانع جدی محسوب نمی شود. گویی جهان به صورت کل واحد درآمده و کوچکترین تغییر در هر جزء از پیکره ی آن به سرعت همه ی جامعه را متأثر می سازد. در این فضای جدید، حوادث و تصمیمات و فعالیت ها در یک بخش از جهان می تواند نتایج مهمی برای افراد و جوامع در بخش های بسیار دور کره ی زمین داشته باشد. - فصیحی، . - 1392
از طرفی هم با توجه به تغییرات در مفهوم شهروندی و بازار تقاضای نوع آموزش، تغییر جغرافیای دانش، چند الیه شدن هویتها و شکل گیری فرآیند آموزشهای مجازی در فضای جهانی شدن می طلبد کشورهای جهان در پرتو توجه به ارزشهای بومی خود نظام آموزش و پرورش را مورد بازنگری قرار داده و متحول سازند. «البته تغییر و اصالح آموزش و پرورش منطبق با منطق جهانی شدن مبتنی بر تربیت شهروند جهانی نیازمند اقداماتی است که خود دال به تاثیر پذیری تعلیم و تربیت از جهانی شدن است - » هندریکس، . - 1889
بنابراین ادبیات تعلیم و تربیت به طرز چشم گیری با مقوله شهروندی گره خورده - لی، 2666 ,پریور، - 2661 و این بستگی را در بادی امر می توان در نظریات فالسفه تربیتی مالحظه کرد. افالطون و ارسطو انسان را جانوری شهری می دانند و برآنند که انسان به طبیعت اجتماعی است و جامعه و جهان زمینه تحول طبیعی اوست، خردمندی از ویژگی های حقیقی چنین شهروندی است - نقیب زاده، . - 1375 به نظر افالطون شهر زیبا و نیک تنها بر بنیاد تربیت پی افکنده می شود، که با تسری این تعبیر می توان شهر جهانی و شهروند جهانی را نیز بر بنیاد تربیت استوار ساخت.
فلسفه سیاسی ارسطو به زمامداری خردمند و جهان اندیش توجه ویژه ای کرده که آن نیز از طریق تربیت ممکن می گردد. بنتام هم به شهروند دموکراسی مدار مبتنی بر خرد و روشنگری و آزادی اندیشه و گفتارتاکید می کند که این همه تنها از طریق تربیت امکان پذیر است. دیویی بستگی دقیقی بین تربیت شهروندی و دموکراسی برقرار می کند و آنرا زمانی پایدار می داند که از سر آگاهی باشد؛ از نظر هگل نیز تربیت حقیقی و تربیت شهروند جهانی گذر از جنبه فردی و رسیدن به آزادی می باشد - قائدی، . - 1395 لذا فالسفه با توجه به ماهیت و زیرساختهای فلسفی، سیاسی و فرهنگی هر یک تصویر خاصی از تربیت شهروندی می آفرینند.
اگر چه تصویری که هر یک از کشورها از تربیت به دست می دهند وابسته به ماهیت و زیر ساختهای آنهاست، ولی مهمترین عنصری که بدون آن دستیابی به اهداف را امکان پذیر نمی نماید، انسانهایی هستند که به هدایت و راهبری جوامع می پردازند، از اینرو در هسته مرکزی تصویر کالن از تربیت شهروندی، انسانها قرار دارند. بنا براین همزمان با ارائه تصویر از نظام تربیتی، تصویر شهروند جهانی نیز ساخته می شود - آلتریختر و الیوت، . - 2666 به طور کلی می توان گفت که شهروند جهانی به فردی اطالق می شود که از جهان و دنیای معاصر آگاهی کافی داشته و ضمن آشنایی با نقش شهروندی خود و احترام به ارزشها، مشارکتی فعال در جامعه جهانی دارد - توبیاسن، . - 2666 از این رو تربیت چنین شهروندی مستلزم تبیین خط و مشی نظام آموزش و پرورش و تعریف صحیح از رویارویی با مفهوم و نقش شهروند جهانی می باشد.
امروزه نیز اگر چه تصوری که هر یک از کشورها از تربیت شهروند جهانی بدست می دهند وابسته به ماهیت و زیر ساخت های آنهاست، اما از سوی دیگر این پیش فرض پذیرفته می شود که جوامع ماهیتی فلسفی دارند و باید برای زیستن در عصر جهانی شدن تصویری را برای خود ترسیم نمایند؛ رسیدن به چنین تصویری فقط از طریق تحول نظام آموزش و پرورش و طراحی نظام تربیتی اندیشنده و دارای چشم اندازی روشن مبتنی به تربیت شهروندان جهانی مقدور است .
اکنون برای طراحی چنین نظام تربیتی این سواالت پیش می آید که تربیت شهروند جهانی چه جایگاهی در خط مشی و آینده نظام آموزش و پرورش دارد؟ تلقی عمومی از تربیت شهروند جهانی چگونه است چه الزاماتی این زمینه را بوجود می آورد؟ نظام آموزش مبتنی به تربیت شهروند جهانی از آبشخور کدامین مکتب فلسفی سیراب می گردد؟ با توجه به سرعت تحوالت در زندگی بشر به ویژه در زمینه ی ارتباطات و اطالعات، تأثیر این فرایند بر مفهوم تربیت شهروندی چیست؟ تحول در نظام آموزش و پرورش ما تا چه اندازه ضرورت دارد؟ این سواالت اساسی معطوف به یک منظر فلسفی است که منجر به تحول در نظام آموزش و پرورش خواهد شد. سوابق پژوهشی انجام گرفته جهت پاسخ به این سواالت مهم،گرچه اندک است اما در جای خود دستاوردهای ویژه ای دارد.
هودسن اشاره می دارد که در یک چشم انداز کلی فلسفه اصلی تربیت شهروندی دستیابی به مقاصدی چون وفاداری به ملت، افزایش دانش و آگاهی افراد از تاریخ و ساختار موسسات سیاسی و تربیتی، ایجاد نگرش مثبت به قدرت و اقتدار سیاسی تسلیم شدن در مقابل هنجارهای اجتماعی، اعتقاد به ارزشهای بنیادین جامعه نظیر تساوی، برابری عالقه و مشارکت سیاسی مهارت در تجزیه و تحلیل ارتباطات سیاسی اجتماعی است - هودسن، . - 2661 در گزارش اخیر مطالعه تربیت شهروندی انجمن بین المللی ارزشیابی و پیشرفت تحصیلی آمده است که تمامی جوامع معاصر دارای این نگرانی و دل مشغولی عمیق هستند که چگونه نوجوانان و جوانان برای زندگی شهروندی آماده کنند و راه و رسم مشارکت در مسائل اجتماعی را به آنها بیاموزند.
اگر چه از دیر باز تاکنون فالسفه و مربیان روش هایی را برشمرده اند اما نظر به دخالت عوامل متعدد در تعیین خصوصیات شهروندی و بحرانها و پیشرفتهای قرن گذشته و جدید پژوهشگران به طور مجزا و از طریق بررسی های میدانی به دنبال احصاء ویژگی های شهروند جهانی بوده اند به طورکلی می توان از طریق تکیه بر خرد جمعی تصویری از شهروند جهانی مطلوب را بدست آورد. در همین راستا تقریبا اکثر کشورهای دنیا، برنامه تربیتی خود را با رویکرد تربیت شهروند جهانی تنظیم کرده اند و آموزش و پرورش ایران نیز" برنامه آموزش و پرورش ایران "1166 را به همین اساس و نیز ویژگی های خاص خود طراحی کرده است - قائدی، . - 1395 در این مقاله ضمن تبیین چارچوب مفهومی جهانی شدن، تاثیر آن بر به وجود آمدن گزاره شهروند جهانی در ابعاد سیاسی، فرهنگی، ارتباطی و اجتماعی از منظری فلسفی در جایگاه یابی تحول نظام آموزش و پرورش را بررسی وتوصیف شده و در انتها راهکارهای الزامی در این حیطه ارائه گردیده است.
چارچوب مفهومی
حرکت شتاب گونه رویکردهای نظام جهانی و پیامدهای آن در فناوری اطالعاتی، ارتباطات الکترونیکی، جامعه ی اطالعاتی و فروریختن مرزهای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، بشریت را به شدت غافلگیر کرده است. به تدریج شاخص های طبقه بندی جوامع در این فرایند پیچیده و گسترده به طور عام و خاص در حال شکل گیری است و جایگاه شهروندی در حال تعریف شدن می باشد.
