بخشی از مقاله
چکیده:
جهانی شدن به مثابه یک فرآیند کلان در ابعاد مختلف بر نواحی روستایی تأثیر- مثبت و منفی- میگذارد. چالش اصلی این نواحی در عصر جهانی شدن، نحوه مدیریت آن جهت بهرهمندي از منافع و کاستن تهدیدهاي ناشی از جهانی شدن است. بررسی ها نشان می دهد دولت، بازار و مردم بازیگران اصلی مدیریت نواحی روستایی هستند. در دهههاي اخیر با آشکار شدن ضعفهاي دولت و بازار در مدیریت نواحی، برنامه ریزان روستایی بدین نتیجه رسیده اند که بدون مشارکت نهادهاي محلی و مردمی در کنار دو نهاد بالا، دستیابی به توسعه پایدار روستایی غیرممکن است. در رویکرد نوین، دولت با نقش تسهیلگر و بسترساز و تمرکززدایی از نقش ها و وظایف پیشین خود و واگذاري آنها به نهادها و مردم روستایی که قابلیت پذیرش این نقشها را در پرتو توانمند سازي دارا هستند، زمینه ساز توسعه این نواحی خواهد شد.
کلیدواژهها: جهانی شدن، روستا، مدیریت روستایی، حکمروایی روستایی.
- 1 مقدمه
روستا یک نظام سکونتگاهی است و خود جزئی از نظام هاي بزرگتر از خود به شمار می رود که با آنها روابط دیالکتیکی- اثرگذاري و اثرپذیري- دارد.نواحی روستایی بطور مشخصی در ساختار اقتصادي و فعالیت، منابع طبیعی و انسانی، شرایط اجتماعی و جمعیت، و نیز موقعیت، با هم متفاوتند. نواحی روستایی در روش ها و زمینه هاي مختلفی بوسیله روندهاي متفاوتی تحت تأثیر قرار می گیرند. - Marsden, 1999, 503 - جهانی شدن به عنوان یکی از اثرگذارترین نیروهاي عصرحاضر بر سکونتگاه هاي انسانی، به معناي جابه جایی کالاها، افراد و سرمایه در جهان، و نیز به عنوان همکنشی و پیوند متقابل مکان ها در سراسر جهان است.
فشارهاي ناشی از جهانی شدن بر نواحی روستایی بیشتر از سایر نواحی است، زیرا تراکم پایین جمعیت، فقدان تنوع فعالیت هاي اقتصادي و سطح نامتعارف بالاي فقر بر شدت آسیب پذیري نواحی روستایی می افزاید. - طاهرخانی، 1383، - 106 جهانی شدن در ابعاد مختلف اقتصادي، فرهنگی، اجتماعی و نهادي بر این نواحی تأثیر می گذارد و همانطور که می دانیم همه این ابعاد با هم در ارتباط بوده و از هم تأثیر می پذیرند. اما چالش اصلی نواحی روستایی در فرایند جهانی شدن، مدیریت این نواحی است. به عبارت دیگر، با کم شدن اختیارات دولت هاو کاهش کنترل آنها بر این نواحی، چه نهاد ها، سازمان ها و یا گروه هایی جایگزین آن می شوند؟ مدیریت روستایی باید چگونه باشد تا از منافع و مزیت هاي جهانی شدن بهره برده و از تهدید هاي ناشی آن بکاهد؟در این مقاله ابتدا مفهوم جهانی شدن و اثرات آن بر نواحی روستایی بررسی می شود و سپس به مدیریت روستایی و ضرورت نگرشی نو در در اداره امور روستاها در عصر جهانی شدن پرداخته می شود.
– 2 تعریف و مفهوم جهانی شدن
اگرچه واژه جهانی شدن تا نیمه دوم قرن بیستم نامگذاري نشده بود، آن یک سابقه طولانی تر دارد. در زبان انگلیسی واژه - Globe - تاریخش به قرن پانزدهم می رسد که ریشه در واژه لاتین - - Glubas دارد. صفت - Global - در اواخر قرن نوزدهم رواج پیدا کرد و شروع به معرفی کردن مقیاس جهانی نمود. فعل - Globalise - در دهه1940، همراه با واژه - Globalism - ظاهرشد. واژه - Globalisation - به عنوان یک فرایند، ابتدا در سال 1959 در زبان انگلیسی ظاهر شد و 2 سال بعد از آن وارد یک فرهنگ لغت شد. - Scholte, 2008, 1472 - جهانی شدن اشاره به وابستگی متقابل اقتصادهاي جهان، خصوصاً افزایش عظیم تحرك سرمایه و رشد سریع تجارت جهانی دارد. کشورهاي جهان در حال وابسته شدن هر چه بیشتر به هم هستند.
تولید، با گسترش سریع شرکت هاي چند ملیتی، بطور فزاینده بین المللی می شود. کاهش هزینه هاي اطلاعاتی و ارتباطی به دلیل انقلاب در فن آوري هاي اطلاعاتی، این روند وابستگی متقابل فزاینده را بوجود آورده است. - Bhensdadia and Dana, - 2004, 459جهانی شدن پیوستگی و وابستگی متقابل دامنه دار مکان ها در مقیاس جهانی است که به صورت فشردگی زمان و فضا تجلی می یابد. - سعیدي، 1387، - 317جهانی شدن از یکسو تداعی گر تصویري از هم پیوندي ها، مراودات و ارتباطات بین دورترین مناطق جهان و معارضه با تعصبات کهنه و همین طور مبشر آینده اي است که در آن تمام ریشه هاي جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی منازعات اجتماعی خشکیده می شود.
از سوي دیگر تصویري ترسناك از یک بازار عنان گسیخته و نوسازي بی امان را القاء می کند تا تمام شالوده هاي سیاسی دولت- ملت ها را از هم بگسلد و آنها را از توان مدیریت اقتصادي کشور و مهار بحران هاي اجتماعی و زیست محیطی ناشی از جهانی شدن بازدارد. - هابرماس، 1386، - 1دو مکتب فکري راجع به جهانی شدن وجود دارد؛ - 1 جهانی شدن اشاره می کند که کشورهاي در حال توسعه فرصت هایی براي ایجاد و گسترش ثروت از طریق رشد صادرات دارند، تا تجارت بین المللی کالاها و خدمات را گسترش دهند، و دسترسی به ایده ها و فن آوري هاي جدید را کسب کنند. - 2 جهانی شدن به معناي کاهش فزاینده کنترل ملی و افزایش کنترل بازیگران خارجی بر اقتصاد، که مهمترین شان بانک هاي خارجی است، می باشد.
آن همچنین به معناي قرار دادن کشاورزي در اختیار فن آوري هاي نوین که بوسیله شرکت هاي چندملیتی کنترل و مدیریت می شود است که منافع حاصل از آن، نه براي رفاه مردم، بلکه به سوي چنین شرکت هایی سرازیر می شود. - Bhensdadia and Dana, 2004, 460 - جهانی شدن و اطلاعاتی شدن، که به دست شبکه هاي ثروت، تکنولوژي و قدرت انجام می گیرند، جهان ما را دگرگون می سازند. این دو فرایند، توان تولید، خلاقیت فرهنگی و توانایی ارتباطی ما را تقویت می کنند. در عین حال، آنها حق انتخاب را از جوامع سلب می کنند. از آنجا که نهادهاي دولت و سازمان هاي جامعه مدنی بر پایه فرهنگ، تاریخ و جغرافیا استوارند، شتاب گرفتن ناگهانی ضرباهنگ تاریخ، و انتزاعی شدن قدرت در شبکه اي از رایانه ها، مکانیسم هاي موجود کنترل اجتماعی و بازنمود سیاسی را نابود می سازد. مردم سراسر جهان، به استثناي معدود نخبگان جهانشهري، از فقدان کنترل بر محیط زندگی و شغل شان، ناتوانند. - کاستلز، 1385، - 97
– 3 جهانی شدن و اثرات آن بر نواحی روستایی در ابعاد مختلف
جهانی شدن داراي ابعادي است که این ابعاد با هم رابطه دیالکتیکی- اثرگذاري و اثرپذیري- برقرار می کنند.از طرف دیگر، جهانی شدن موجب اثرگذاري بر نواحی روستایی در ابعاد مختلف شده است که البته نوع و دامنه این اثرگذاري بر نواحی روستایی کشورهاي شمال و جنوب بنا بر ساختار اقتصادي و اجتماعی شان متفاوت است.هدف در اینجا مقایسه دو گونه کشورهاي ذکر شده در فرایند جهانی شدن نبوده، بلکه هدف تحلیل اثرگذاري جهانی شدن بر نواحی روستایی در ابعاد مختلف و ضرورت اتخاذ نگرشی جدید در مدیریت این نواحی، براي مقابله با اثرات منفی و بهره گیري از اثرات مثبت جهانی شدن است.
روستا دیگر صرفاً مترادف با کشاورزي نیست، بلکه مفهومی است که به سرعت در حال تغییر است که در چشم انداز و جمعیت روستایی، اشتغال، جابه جایی و مصرف منعکس می شود. - Oliver & Jenkins,2003, 295 - در دهه هاي اخیر جمعیت روستایی در سطح جهانی به نفع شهرگرایی و گسترش کانون هاي شهري، پیوسته روبه کاهش بوده است؛ با این حال، هنوز بخش قابل توجهی از ساکنان کره زمین در محیط هاي روستایی زندگی می کنند. - سعیدي،1387، - 318چگونگی تأمین نیازها و احتیاجات نواحی روستایی در عصر جهانی شدن، موجب بروز نگرانی هایی شده اند که این نگرانی ها شامل؛ - 1 نگرانی هاي اقتصادي؛ کاهش فعالیت هاي اقتصادي زمین- بر و کاهش امنیت اشتغال و درآمد و افزایش هزینه هاي خدمات دهی به جمعیت روستایی
