بخشی از مقاله
چکیده:
حرکتهای جهادی، حرکتهایی است که در آن تعدادی از دانشجویان، دانش آموزانطلّ،اب حوزه های علمیه یا دیگر اقشار جامعه، به صورت خودجوش و داوطلبانه، در مناطق محروم کشور به انجام فعالیت های خدماتی - عمرانی، کشاورزی، بهداشتی و - … و ارائه خدمات فرهنگی-آموزشی میپردازند. جایگاه حرکت های جهادی در اندیشه دینی، نسبت این حرکت ها با فرهنگ انقلاب اسلامی و دستاوردها و ثمرات این حرکت ها، به این حرکت ها این قابلیت را بخشیده است که بهعنوان یکی از ماندگارترین و مؤثرترین جریانهای انقلابی، به حیات خود ادامه دهد.
یکی از ضعف های جامعه علمی ما پس از انقلاب اسلامی، این بوده است که کمتر به دستاوردها و جریانهای نشأتگرفته از فرهنگ انقلاب اسلامی، با نگاه علمی نگریسته و کمتر در راستای مدون کردن تجربههای انقلابی با سازوکارهای علمی پرداخته است. مجموعه ویژگی های حاکم بر حرکت های جهادی، این قابلیت را به آن می بخشد که به عنوان یک راهبرد علمی برای تعالی و آبادانی کشور مورد توجه قرار گیرد. جریانی که به شدت بومی است و با فرهنگ دینی- انقلابی ما سنخیت فراوانی دارد و در ضمن، کارآمدی و توانمندی خود برای سازندگی مادی و معنوی کشور را، در طول سالیان پس از انقلاب ثابت کرده است.
مقدمه
حرکتهای جهادی حرکتهایی است که در آن تعدادی از دانشجویان، دانشآموزانطلّ،اب حوزههای علمیه یا دیگر اقشار جامعه، به صورت خودجوش و داوطلبانه، در مناطق محروم کشور به انجام فعالیت های خدماتی - عمرانی، کشاورزی، بهداشتی و - … و ارائه خدمات فرهنگی-آموزشی میپردازند. تاریخچه این حرکتها بدین سبک و سیاق، به اولین سالهای پیروزی انقلاب اسلامی باز می گردد.76 فعالیت های جهادی پس از پیروزی انقلاب، در دو قالب رسمی و غیر رسمی به حیات خود ادامه داد. بخش عمده ای از این فعالیت ها در قالب نهاد انقلابی "جهاد سازندگی" و به فرمان حضرت امام - ره - به صورت نظام مند به حیات خود ادامه داد77 و بخش دیگر از این فعالیتها، صبغه خودجوش بودن خود را حفظ نموده و قالب رسمی به خود نگرفت.
حرکت های جهادی خودجوش و غیررسمی، جامعه به خصوص در میان قشر جوان و تحصیل کرده - مخصوصا" گروه های دانشجویی - ، همچنان جریان دارد و روز به روز در حال گسترش است. در ادامه برآنیم تا ابعاد مختلف این حرکتهای را مورد بررسی قرار دهیم. عرصه هایی که در حرکتهای جهادی به منظور محرومیت زدایی از چهره مناطق بدانها پرداخته میشوند بسیار متنوع میباشد که می توان از جمله این فعالیتها به انواع خدمات فرهنگی، آموزشی- تحصیلی، عمرانی، کشاورزی و..... اشاره کرد. البته پرداختن به عرصه های مختلف در این اردوها به نیازها و مشکلات متفاوت مناطق از سویی و به استعدادها و توانایی ها و ظرفیتهای گرو های جهادی از سوی دیگر بستگی دارد که به عنوان مثال در برخی حرکتها تنها یک یا دو عرصه و در برخی دیگر با توجه به توانمند بودن گروه، تمام عرصه های خدمت رسانی مورد توجه قرار می گیرد، این عرصه ها را به اختصار و به شرح ذیل می توان مرور کرد:
عرصه فرهنگی:
در این عرصه، شرکت کنندگان در حرکتهای جهادی، پس از شناخت نیازها و مشکلات فرهنگی مناطق، با تعریف انواع برنامههای فرهنگی نظیر برگزاری کلاسهای فرهنگی - احکام، اصول عقایدو.. - ، توزیع اقلام فرهنگی، برگزاری سلسله جلسات و... در صدد رفع این نیازها برمیآیند. اگرچه فعالیت های این عرصه برای همه اهالی مناطق محروم تعریف می شوند اما مخاطبین اصلی این عرصه را دانش آموزان و نخبگان فرهنگی مناطق تشکیل می دهند.
-1 پس از انقلاب اسلامی، مستندسازی و پژوهش در حوزه فعالیتهای انقلابی، بسیار ضعیف بوده است. این ضعف در تحقیقات علمی، مربوط به همه انواع پژوهشها اعم از میدانی، کتابخانهای و ... میباشد. حرکتهای جهادی نیز در زمره همین موارد قرار میگیرد. نویسنده که خود چند سال در زمینه برگزاری حرکتهای جهادی تجربه عملی دارد و از نظر تئوریک نیز فعالیتهایی را در این زمینه انجام داده است، فقر منابع و نبود مستندات علمی برای پیشبرد اهداف تحقیقاتی در این زمینه را از نزدیک چشیده است. اغلب مطالب این مقاله، حاصل مشاهدات عینی نویسنده، مصاحبه با افراد درگیر با پدیده حرکتهای جهادی و نهایتاً گزارشها و دستنوشتههای مجریان این حرکتهاست و منابع دیگری در این زمینه مشاهده نشده است.
-2 گزارشات مربوط به برگزاری این حرکتها از سال 1359، در برخی مجموعههای دانشآموزی و دانشجویی موجود می باشد. بهعنوان مثال، گزارشهای مکتوب مربوط به حرکتهای جهادی دبیرستان مفید تهران و هیئت دانشجویی آل یس، از سال1359 تا امروز، در آرشیو گزارشهای این مجموعه ها موجود است.
-3 صحیفه نور، جلد 8، صفحه 180، فرمان حضرت امام - ره - مبنی بر تاسیس جهاد سازندگی،
عرصه آموزشی- تحصیلی:
ارتقاء سطح علم و دانش و رفع بی سوادی از مناطق محروم، یکی از جدی ترین عرصه های فعالیت در حرکتهای جهادی است. این عرصه نیز مانند فعالیتهای فرهنگی، بیشتر مربوط به دانشآموزان این مناطق مخصوصا" در مقاطع دبیرستان و پیش دانشگاهی میباشد.
خدمات عمرانی:
شناسایی نیازهای عمرانی و ساخت پروژه های مورد نیاز مناطق محروم - اعم از مسجد و مدرسه و... - ، ازمهمترین خدماتی است که در حرکتهای جهادی مورد توجه بوده است.
خدمات بهداشتی- درمانی:
مبارزه با انواع بیماریها و ارائه انواع خدمات بهداشتی- درمانی در مناطق محروم، جزء مهمترین زمینههای خدمترسانی در حرکتهای جهادی است.
خدمات کشاورزی:
ارائه انواع آموزش های کشاورزی به روستائیان و یاری رسانی آنها در فعالیت های کشاورزیشان، از دیگر زمینههای خدمترسانی در حرکتهای جهادی است.
خدمات اداری:
شناسایی مشکلات مردم مناطق محروم که حلّ آنها به نحوی مربوط به سازمانها و نهادهای منطقه ای و فرامنطقه ای است و پیگیری این مشکلات، از جمله خدمات بسیار مفیدی است که در حرکتهای جهادی ارائه میشود.
خدمات پژوهشی - طرحهای توسعه منطقهای - یکی از بهترین خدماتی که در سالهای اخیر در حرکت های جهادی ارائه شده است، شناسایی معضلات و مشکلات و هم چنین شناسایی ظرفیتها و توانایی های مختلف اقتصادی، فرهنگی، مدیریتی و.... در مناطق محروم و تدوین طرحهای علمی- پژوهشی بر مبنای این شناساییها برای رفع مشکلات و شکوفایی استعدادهای این مناطق میباشد. ارائه این دست از خدمات، از ثمرات حضور قشر دانشگاهی و نخبه در حرکت های جهادی می باشد. عرصه هایی که بدانها اشاره شد، به صورت مجزا یا همزمان در بسیاری از حرکتهای جهادی به اجرا درآمدهاند.78 در این ادامه برآنیم تا نسبت این جریان فرهنگی- اجتماعی را با مبانی فکری فرهنگ دینی- انقلابی خود مورد ارزیابی قرار دهیم و با بررسی دستاوردها و ثمرات حرکتهای جهادی، جایگاه این حرکتها را به عنوان سازوکاری برای مبارزه با انواع محرومیتها مورد ارزیابی قرار دهیم.
خواستگاه دینی حرکتهای جهادی
برای تبیین جایگاه و خواستگاه دینی حرکتهای جهادی و نشان دادن سنخیت آن با فرهنگ ناب اسلامی می توان به مرور و مقایسه ویژگی های ذاتی و جدایی ناپذیر این حرکتها با شاخصه های و عناصر تشکیل دهنده فرهنگ اسلامی بر گرفته از آیات و روایات و کلام و زندگانی بزرگان دین پرداخت. -78 عرصههای یاد شده، از مشاهدات عینی نویسنده، انواع گزارش های داخلی برگزارکنندگان حرکتهای جهادی و مصاحبه با افراد حاضر در این حرکتها احصاء شده است.
