بخشی از مقاله
چکیده
سازمانهای دولتی و بنگاههای خصوصی با چالش از دست دادن نیروی انسانی ماهر روبرو میشوند. مدیریت ریسک منابع انسانی یک عامل حیاتی در موفقیت سازمان و بنگاه هست. مدیریت عوامل انسانی که سبب ریسک میشوند نیازمند به تصمیمگیری سامانمند و ابزارهای ارزیابی ، همچون عوامل شکلگیری ریسک منابع انسانی و نقش منابع انسانی در مدیریت ریسک میباشند. اجتناب کامل از ریسک منابع انسانیعملاً غیرممکن است و انسانها برخلاف ماشین پویا و ناپایدارند . بنابراین، بهترین راه برای مقابله با این چالش، مدیریت صحیح و اصولی منابع انسانی است، تا میزان این ریسک کاهش یابد. در میان سبکهای مدیریتی بسیاری که در دنیا مطرحاند ویژگیهای مدیریت جهادی همچون ارزشمداری، ایمان و اعتقاد راسخ به کار و خدمت به مردم برجسته است و این سبک مدیریتی باکرامت بخشیدن به انسانها ، اصلیترین هدف خود را تربیت نیروی انسانی خادم میبیند.
مدیریت جهادی در کنار ادبیات دین مبین اسلام و قواعد فقهی که بر پایه عقل و معارف الهی بنیان نهاده شدهاند ، متضمن دستورات فراوان در باب افزایش بهرهوری منابع انسانی و کاهش ناکارامدی انسان میباشند. این پژوهش با استفاده ازنظر خبرگان و کارشناسان برجسته حوزه علمیه قم، و با استفاده از قواعد فقهی مندرج در سایت ویکی فقه ، به انتخاب برخی از قواعد مؤثر در کاهش ریسک منابع انسانی از بین صدها قاعده فقهی پرداخته و با روش تحلیل محتوا و مضمون آنها را تبیین کرده و تأثیر هر یک از قواعد و استانداردها در کاهش ریسک منابع انسانی را با کاربرد میدانی نشان داده است. پیشنهاد تحقیق بکار بردن همهی استانداردهای مؤثر در کاهش ریسک مندرج در کتب قواعد فقه اسلام در مدیریت منابع انسانی و طراحی مدل جدید مدیریت ریسک منابع انسانی است.
کلمات کلیدی: مدیریت ریسک منابع انسانی، مدیریت جهادی، قواعد فقهی.
مقدمه
یکی از چالشهای اصلی در مدیریت منابعانسانی،روش نگهداری کارکنان می باشد.معمولاً کارکنان سازمانها پس از مدتی کار خود را ترک گفته و یا باانگیزه کمتر از معمول بکار خویش ادامه میدهند .مدیریت ریسک منابع انسانی باید بتواند کارکنان را امیدوار و ثابتقدم و پرتلاش و دلسوز نگاه دارد.این پژوهش باهدف سامانبخشی به ریسک منابع انسانی در سازمانهای دولتی و بنگاههای خصوصی و فائق آمدن بر مشکل کاهش انگیزه کارکنان هست.برای این منظور با استفاده از قواعد فقه اسلام و تحلیل محتوا و کاربرد آن و با سبک مدیریت جهادی در کاهش ریسک منابع انسانی تلاش میکند.این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که آیا با رویکرد بومی و اسلامی میتوان ریسک منابع انسانی را کاهش داد ؟ با کدامیک از قواعد و فرمولهای اسلامی چنین مدیریتی میسور میگردد؟
عصر ما، عصر سازمانهای پیچیده و بزرگ است و مدیر همواره باید از چگونگی رسیدن به اهداف سازمانی که در آن قرار دارد آگاه باشد. ازاینرو مهمترین عنصری که میتواند سازمان را در نیل به اهدافش یاری کند، مدیریت است. سازمان را میتوان مجموعهای از افراد دانست که در راستای اهدافی در فعالیتاند؛ لذا مدیریت و سازمان زنجیرهای به هم متصلاند که میتوانند با یاری هم به اهداف خود برسند. هر سازمانی فارغ از نوع و اندازه آن با عوامل تأثیرگذار داخلی و خارجی روبهرو میشود که رسیدن و زمان رسیدن سازمان به اهدافش را غیرقطعی میکند که این عدم قطعیت بر اهداف سازمان را ریسک میگویند که سازمانها باید این ریسکها را شناسایی و تجزیهوتحلیل و سپس مدیریت کنند. در اسلام ایجاد آرامش روحی برای مدیریت و کارکنان اهمیت دارد. ذکر آرامش آور است. ایمان مذهبی امید آوری دارد. ناراحتیها را کاهش میدهد. تولید بهجت و شادی در انسان مینماید. - مطهری، 1371، ص - 38
نظام ارزشی اسلام نقش مهمی را در نظریههای علمی مدیریت و نیز در شیوههای عملی آن ایفا میکند - علی احمدی، - 1383؛ ازاینرو در روشهای عملی مدیران مسلمان اثر میگذارد و به حرکت آنها جهت ارزشی میبخشد. - Jeshfaghani, 2015 - چنانکه در اقتصاد اسلامی نیز مطلب اینگونه است. مؤلفههای پنجگانِ واصلی دانش اقتصاد همچون قانون عرضه و تقاضا، تولید، توزیع و مصرف با قوانین مطرح در دانش اقتصاد اجرا میشود اما در همه این مراحل نظام ارزشی اسلام مبنا قرار میگیرد. بنابراین همانگونه که در اقتصاد اسلامی نظام ارزشی اسلام بهجای قوانین علمی و دانش اقتصاد قرار نمیگیرد، بلکه مبنای آنها قرار میگیرد، در مدیریت اسلامی - - Jeshfaghani,2016 و جهادی نیز نظام ارزشی اسلام مبنای قوانین اسلامی مدیریت قرار میگیرد - Jeshfaghani, 2010 - .
ازاینرو مدیریت جهادی و اسلامی بر دوپایه استوار است: دانش مدیریت و نظام ارزشی که مبنای قوانین مدیریت و اساس شیوههای علمی مدیریت مدیران قرار میگیرد. نظام ارزشی از راه تعیین هدف در سیستم مدیریت تأثیر میگذارد. - ابراهیمی فر، - 1386 ارزشها همیشه جزء لاینفکی از زندگی بشر بوده است و مدیریت بر سازمانها نیز متأثر از فرهنگ و ارزشهای حاکم بر جامعهای است که مدیریت در آن صورت میپذیرد. نظام ارزشی جوامع مختلف دارای وجوه اشتراک و وجوه افتراقی است. نظام ارزشی حاکم بر مدیریت متعارف متأثر از نظام لیبرال دموکراسی و اومانیسم است، درحالیکه نظام ارزشی اسلامی حاکم بر جامعه اسلامی متأثر از فطرت توحیدی و آموزههای وحیانی است. - علی احمدی، - 1394
روش تحقیق
در این پژوهش از نظر کارشناسان حوزه علمیه قم مندرج در سایت ویکی فقه برای تحلیل و تبیین محتوا و مضمون قواعد فقهی بهره برداری شده و برای کاربرد قواعد در کاهش ریسک منابع انسانی از اجتهاد و تطبیق مفهوم بر موضوع استفاده شده است.در مرور ادبیات موضوع و تبیین هویت و ماهیت مدیریت جهادی و ریسک منابع انسانی از تحقیقات کتابخانه ای و آیات و روایات و سخنان رهبری استفاده شده است.برخی از قواعد تحلیل و تبیین شده و برخی دیگر به ذکر نام و فهرست آنان اکتفا شده و تحقیقات بیشتر به آیندگان واگذار گردیده است.
چیستی مدیریت جهادی
مدیریت جهادی که همراه بافرهنگ جهادی در طی 30 سال گذشته در جامعه ما نمایان شده است بیانگر ویژگیهایی است که شاید هرکدام دریکی از سبکهای مدیریتی آشکار باشد اما نمیتوان سبک مدیریت جهادی را در هیچیک از سبکهای مدیریت کلاسیک و نوین جای داد؛ ویژگیهای مدیریت جهادی مثل ارزشمداری، اعتماد و ایمان به کار و خدمت به مردم در زمانی که همراه با رویکرد مشارکتی باشد، کرامت بخشیدن به انسانها را اصلیترین هدف خود میبیند. مدیریت جهادی ضمن تلاش در جهت افزایش توان بهرهبرداری از منافع موجود و امکان استفاده از فناوریهای جدید هست. پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران، بافرمان امام خمینی - ره - و در راستای سازماندهی حمایت و رسیدگی به امور محرومان کشور، با تشکیل نهادهایی همچون جهاد سازندگی بنیان سبکی از مدیریت گذارده شد که مبنای آن را نظام ارزشی اسلامی تشکیل میدهد.
این نوع از مدیریت باعث شد تا روشهای عملی مدیران بار ارزشی گرفته و درک ضروریات و نیازهای جامعه توأم باروح معنوی، دینی و شعور انقلابی موردنظر و عمل مدیران قرار گیرد. فرایند تربیت و پرورش مدیران صالح و کارآمد در سه چیز خلاصه میشود: 1 داشتن آگاهیهای لازم 2 یافتن اقتضائات کارآمدی 3 نبود موانع موفقیت در کار. در بخش نخست توجه به این نکته لازم است کهصولاًا هر نوع رفتار انسانی و اختیاری درگرو نوعی شناخت، آگاهی و بنیش است رفتار کورکورانه و بدون شناخت ارزش انسانی ندارد هرقدر شناخت یک مدیر نسبت به بایستههای شناختی عمیقتر باشد رفتار او از ارزشمندی بیشتری برخوردار خواهد بود ازاینرو یک مدیر ارزشی و کارآمد در حوزه معرفت و شناخت باید از باورهای صحیح و مطابق با واقع درزمینه هستیشناسی، خدا و انسان بهرهمند باشد وگرنه نمیتواند به ارزشهای اسلامی که مبتنی بر شناخت است معتقد و ملتزم باشد. بنابراین داشتن باور صحیح زمینههای هستیشناسی و انسانشناسی، همچنین مبانی معرفتی درزمینه نظام ارزشی جزء اصول موضوعه و مسلم پرورش مدیر جهادی است. در بخش دوم آنچه اهمیت فراوان دارد فراهم آوردن بستر تربیت و زمینه رشد یک مدیر ارزشی و لایق است چه این مطلب ازجمله عناصر دخیل در فرآیند پرورش مدیریت جهادی است. - ابراهیمی فر، - 1386
