بخشی از مقاله
چکیده
اسلام دینی است که حضور آن در تمام صحنه های زندگی اجتماعی بسیار پررنگ است . حسابدار به عنوان زیر مجموعه زندگی جمعی نیز از این قاعده مستثنی نیست .مطالعات اولیه ای مبنی بر اینکه روش های حسابداری در جوامع اسلامی نباید تحت تاثیر جوامع غرب باشد ارائه شده است و پدیده حسابداری اسلامی در حال رشد است . ریشه اصلی این تفکر در مالزی شکل گرفته است و در ایران نیز مطالعات مقدماتی در این حوزه شروع شده است .
واژگان کلیدی: حسابداری اسلامی ،مذهب ، چهارچوب نظری
مقدمه
حسابداری از زمان شکل گیری ان تا به امروز پیشرفتهایی را داشته است ، اما حسابداری رایج حسابداری انگلوساکسونی بوده است و ویژگی های مهم جهان اسلام در ان گنجانده نشده است . اسلام دین کامل و جامعی است و تمام مسائل رایج دردنیای غرب را قبول ندارد وبسیاری از ویژگی هایی که در دنیای غرب در حسابداری گنجانده شده از دیدگاه اسلام قابل قبول نمی باشد . مسئله مطرح فهم تفاوتهای موجود بین حسابداری اسلامی و حسابداری در دنیای غرب می باشد . درک این تفاوتها می تواند بسیاری از مشکلات را حل نماید و به استقرار سیستم حسابداری کامل و جامع و منطبق با شرع مقدس اسلام، کمک کند. ما دراین مقاله به دنبال پاسخ به سوالاتی نظیر این موارد هستیم : آیاافزودن مذهب به حسابداری مانع از حرفه ای شدن حسابداری می شود یا خیر ؟ و ایا حسابداری اسلامی تفاوتهای فاحش با حسابداری غربی دارد و این تفاوتها نیازمند اصول و مفاهیم جداگانه ای می باشد یا خیر ؟ پاسخ به این سوالات در درک واضح و روشن حسابداری اسلامی موثر خواهد بود.
مفاهیم نظری :
در ابتدا سعی داریم با بیان مفاهیم دیدگاه - نگرش - ، ارزشها ، قواعد اقتصادی والزامات حسابداری تفاوتهای موجود بین سیسم حسابداری انگلوساکسونی –امریکایی و سیستم حسابداری اسلامی رابیان کنیم . دیدگاه میتواند در خلال مجموعه ای از فروض پنهان و اشکار در مورد مبدا جهان ، ماهیت و اهداف زندگی انسان تعریف گردد - چپرا . . - 1992 بر طبق نظر هولبرن در سال 1995 ارزش ها عقایدی هستند که گاهی اوقات خوب و دلخواه هستند . ارزش چیزی تعریف می شود که اهمیت دارد و متعاقبا تلاش برای ان ارزشمند است .قواعد رهنمودهایی هستند که در موقعیتهای تعیین شده موجبات هدایت را فراهم می اورند . قواعد رفتار مناسب و قابل قبول در محیط های خاص می باشد . نگرش یک سطح کلی و ارزش ها سطحی جزئی ترند وبه دنبال آن قواعد سطوحی بسیار جزئی تر می باشند .تفاوت در نگرش منجر به تفاوت در ارزشها و متعاقبا قواعد اقتصادی و در نهایت الزامات حسابداری می گردد .
هر جامعه ای دارای نگرشها و ارزشها و قواعدی مشترکی است که فرهنگ ان جامعه را شکل داده و ان را از سایر جوامع متمایز می سازد .دیدگاه غربی اساسا یک دیدگاه مادی گرا می باشد که جهت گیری ان به سمت دنیای بعد از مرگ با شک و تردید همراه است .اگر چه در این نگرش جهت گیری به سمت پروردگار و مسایل معنوی دیده می شود ، اما به نظر نمی اید که این امر در رفتار اقتصادی و سیاسی این جوامع تاثیری داشته باشد .نتیجه چنین دیدگاهی این است که ثروت مادی و لذات نفسانی بزرگترین ارزشی است که این جوامع می توانند برای رسیدن به آن تلاش کنند . این امر پایه مفهوم افزایش مصرف تجاری در اقتصاد و حداکثر کردن ثروت سهامداران در حسابداری قرار گرفته است .بسیاری از حسابداران و استفاده کنندگان از حسابداری ، اینگونه می پندارند که حسابداری صرفا یک موضوع تکنیکال می باشد . در حالیکه بارچل در سال 1985 ، اینگونه بیان کرد:
"حسابداری باید به عنوان یک پدیده اجتماعی و نه صرفا یک پدیده تکنیکال مورد نگرش قرار بگیرد" . هاین در سال 1988 ، بیان کرد که "واقعیت نمی تواند مستقل از مفاهیم ، قواعد، زبان و رفتار مردم باشد .با توجه به اینکه مردم یک جامعه را ایجاد می کنند ، بنابراین در همان زمان ، مفاهیم ، قواعد ، زبان و رفتار در آن جامعه نهادینه می شود . بنابراین از انجایی که حسابداری حقایق را منعکس می کند در نتیجه قواعدی که برای تهیه گزارش حسابداری جهت مکاتبه حقیقت به کار می رود ، خود سازنده حقیقت است . پس حسابداری هم از ارزش ها ، قواعد و ادراکات یک جامعه تاثیر می پذیرد و هم بر روی انها اثر می گذارد ." محققان فرض می کنند که در ابتدا دیدگاه و ارزش های یک جامعه - که از مذهب و عقاید فکری نشات می گیرد - منجر به رشد اهداف اقتصادی و اجتماعی می شود و بعد از ان جامعه قواعد اقتصادی و قوانین را تنظیم می کند .
هنگامی که مردم برای رسیدن به اهداف اقتصادی و اجتماعی با هم مبادله و معاشرت می کنند , یکسری نیازهای اطلاعاتی برای استفاده کنندگان داخلی و خارجی جهت بر پایی سازمان ها مطرح می شود .حسابداری نقشی هدایت کننده در تهیه این اطلاعات بازی می کند . مبادلات شخصی ، به منظور کنترل و هدایت سازمان هاو به وسیله اطلاعات حسابداری جهت رسیدن به اهداف اقتصادی و اجتماعی - نشات گرفته از دیدگاه و ارزش ها - صورت می گیرد . بنابراین ، اگر سیستم حسابداری بر انگیخته از ارزش های حاکم در یک جامعه نباشد ، انگاه اطلاعاتی را که تولید می کند منجر به رفتارهای نادرست اقتصادی می شود . در نتیجه این نتایج در بلندمدت منجر به تغییر یا حداقل اصلاح دیدگاه و ارز شهای موجود در جامعه می گردد .چیزی که واضح است این امر است که حسابداری عرفی - انگلو – امریکایی - محصول مدرنیزه - تجدد گرایی - و ارزش های مرتبط با ان - ازادی ، حکومت مردم بر مردم و سودگرایی - است .
در نتیجه ، اهداف ، ویژگی ها و نتایج این حسابداری این ارزش ها و قواعد مربوط به ان را منعکس می کند . به عنوان مثال دیدگاه مادی گرایی و اقتصاد مطلوبیت منجر به ایجاد این هدف برای حسابداری می گردد که اطلاعاتی رابرای تامین کنندگان مالی جهت تصمیم گیری فراهم کند به گونه ایی که این تصمیمات منجر به حداکثر کردن ثروت انان گردد . - هدف مفید بودن اطلاعات - . ویژ گیهای عینیت ، بی طرفی ، بهای تمام شده ، واحد اقتصادی ، تدوام فعالیت و واحد اندازه گیری منجربه حرکت به سمت غنی سازی سهامداران و بستانکاران می گردد حتی اگر این حرکت اسیب هایی را به اجتماع و محیط وارد کند . پس این حسابداری منجر به ایجاد حقایقی می گردد که این حقایق منجر به ایجاد نتایجی می گردد که این نتایج در راستای دیدگاه سرمایه گذاری و مطلوبیت مادی قرار دارد .پس دیدگاه ، ارزش ها را تحت تاثیر قرار می دهد و ارزش ها ، قواعد اقتصادی و اهداف را متاثر می کند و این قواعد و اهداف منجر به ایجاد الزامات حسابداری می گردد . در نتیجه دیدگاه ها و ارزش های متفاوت منجر به ایجا حسابداری متفاوت می شود . در ادامه مطلب در مورد دیدگاه و ارزشها و قواعد اسلامی بحث می کنیم.
دیدگاه اسلامی و ارزش ها
هستی شناسی اسلامی یک دیدگاه دو طرفه را نمایش می دهد . این دنیا و جهان بعد از آن . هر اقدامی که انسانها در این زندگی کوتاه انجام دهند ، بر روی سرنوشت انها در جهان دیگر تاثیر میگذارد . Izetbegovic - 1984 - بیان می کند که دیدگاه اسلامی یک الگوی واحد است که با دیدگاه مذهبی مسیحیت و دیدگاه مادی گرایی که در جهان غرب حکم فرماست تفاوت دارد .گرچه ممکن است شباهت هایی بین برخی ابعاد مسیحیت و اسلام وجود داشته باشد مثل اعتقاد به جهان بعد از مرگ ، اما تفاوتهای اساسی بین این دو مکتب وجود دارد که اسلام را واحد می سازد . احمد خورشید اینگون بیان می کند که اسلام مذهبی است مبتنی بر کتاب قران که ان شناختی واحد از فرهنگ و حقوق مسلمین می دهد .
مسلمانان به قران اعتقاد دارند و انرا سخنان خدا که در قالب حروف عربی به پیامبرش محمد نازل شده است می دانند . بر خلاف کتاب مقدس ، قران مجموعه ای از چندین کتاب که در دوره های مختلف تاریخی نوشته شده باشد شامل توصیه های پروردگار ، گفته های پیامبران و ..، نمی باشد. مسلمانان گفته های پروردگار را در قران ، گفته های پیامبران و امامان را در احادیث و تاریخ اسلام و تاریخ زندگی پیامبران را در کتابهای متفاوتی طبقه بندی کرده اند . تنها قران وحی الهی در نظر گرفته می شودو احادیث پیامبران مثالهایی از گفته های قران در زندگی عملی است . پس به عبارتی می توان این گونه بیان کرد که دیدگاه اسلامی همان دیدگاه قرانی است .بر طبق گفته mawdudi در سال 1988 دیدگاه قرانی را می توان در قالب عبارات زیر بیان کرد .
1. االله : تنها خالق هستی و قدرت مطلق جهان که انسان را با ظرفیتی جهت شناخت ، درک و تفکر افرید و به او قدرت تشخیص خوب وبد و اختیار و ازادی انتخاب را اعطا کرد و او را جانشین خود بر روی زمین قرار داد .
2. بر خلاف ازادی انتخاب ، خداوند قادر مطلق و حاکم عالم هستی است .بنابراین انسانها در این جهان به حال خود رها نشده اند و باید پروردگار را ستایش کند و مطیع فرمان های او باشند .
