بخشی از مقاله
چکیده
یکی ازمسائلی که درعصرحاضرمورد توجه قرار گرفته است،اقلیت هاوحقوق آنهااست امروزه در بحثهای سازمان ملل نیز شاخصه هایی برای اقلیت ذکرمیشود وبا آن شاخصه ها، گروهی بهعنوان اقلیت تلقی میشوند. این مشخصهها عبارتاند از: ویژگیهای قومی، ملی، مذهبی یا زبانی یک گروه که با گروههای حاکم متفاوتاند ویا به عبارتی »گروهی از اتباع یک کشور که ازلحاظ ملی، نژادی، زبانی، یا مذهبی از دیگراقشارمردم متفا وت بوده ،ازلحاظ تعداد کمترند و حکومت را دردست ندارند.« را اقلیت گویند .اما اقلیت ازنظرقرآن به اهل کتاب ، مستامنین - مشرکان وملحدانی که ازحکومت اسلامی امان گرفته اند - ودیگرپناه جویانی که در جوامع اسلامی زندگی می کنند اطلاق میشود .پژوهش حاضر بدنبال تبیین حقوق اقلیت ها است که با بررسی منابع - قرآن وروایات - وآثار اندیشمندان ونوشته های علماء تفسیر،حقوقی ازقبیل عقد ذمه ،حق حیات ،حق سکونت ، حق مالکیت ،حق آزادی مذهب وآزادی بیان راتبیین می نماید. .
واژه های کلیدی : اسلام، اقلیت، اهل کتاب، اهل ذمه
مقدمه
با توجه به اینکه انسان موجودی اجتماعی است وازابتدای خلقت تاکنون بصورت جمعی زندگی کرده است،طبیعتا نسل بشردرطول تاریخ ازطریق تکثیروتناسل درگستره کره زمین دستخوش پراکندگی جغرافیایی،تاریخی واجتماعی قراگرفته واین پراکندگی وتکثردرنسل آدمی موجب تنوع درنژاد ،رنگ ، قومیت ،فرهنگ وآئین ودرنهایت پیدایش تمدن ها وملیت های گوناگون درطول قرون متمادی درجوامع مختلف گردیده است. از آنجایی که» حق امری است اعتبار که برای کسی بر دیگری وضع می شود« - مصباح یزدی،/1392صص 26،27 -
مقاله ،رمضانی ،/1390ص52 - این حق ممکن است ریشه واقعی داشته یا نداشته باشد،یعنی درمفهوم آن وجود یا عدم ریشه واقعی ملحوظ نیست میر سید شریف جرجانی در کتاب »التعریفات« در مورد حق چنین آورده است. »حق از اسماء باری تعالی است 4 - و - دراصطلاح اهل معانی حُکمی است که با واقع مطابقت داشته باشد ومطابقت آن با واقع به معنی صدق و صواب نیز استعمال شده است، اگر چه صدق فقط دراقوال شیوع داشته، و مقابل آن کذب است. - «جرجانی ،بی تا/ص369، - 368 دکتر کاتوزیان درمقدمه علم حقوق آورده » گروهی می گویند حق نفعی است که از نظرحقوقی حمایت شود« وخود در درتعریف حق می گویدمی توان گفت » توانایی است که حقوق هر کشور به اشخاص می دهد تا از مالی به طور مستقیم استفاده کند ،یا انتقال مال یا انجام دادن کاری رااز دیگری بخواهد« ،/1387صص251، - 250
بنابر این تعاریف، حق امتیاز و نفعی است متعلق به شخص، که حقوق هر کشوری درمقام اجرای عدالت از آن حمایت می کند و به او توان تصرف در موضوع حق، و منع دیگران از تجاوز به آن را میدهد. به نظرمی رسد اشکالاتی براین تعاریف وارداست زیرا اگرتصرفات مالی یا منفعت معیار وجودحق باشد عکس آن نمی تواند درست باشد .یعنی هر سود ومنفعتی را نمی توان حق دانست بعلاوه سود ومنفعت آن گونه که در تعریف فوق مطرح است غالبا سود مادی است، درحالی که سود مادی نمی تواند ملاک و معیار درستی برای تعریف حق باشد زیراحقایق عالم منحصردرماده ومنفعت مادی نیستند.گاهی سود و منفعت های فراما دی مانند دادن خمس یا صدقه موجب محدودیت هایی برای منفعت مادی می گردد پس حقوق افراد باید با نگاه به حقیقت علم هستی و منفعت های واقعی افراد آنگونه که در درتعالیم الهی مطرح می باشد ترسیم گردد.
-1 مفهوم شناسی واژه حق
دررابطه باواژه حق ، تعاریف ونظریات فراوان ذکرشده لیکن شایسته است . قبل ازآنکه به بیان آراء و دیدگاهها دراین خصوص بپردازیم تأملی درمفهوم حق داشته باشیم ،حق،واژه ای عربی است ومعادل آن درزبان فارسی هستی پایداروثبوت است ،یعنی هرچیزی ازثبات وپایداری برخوردارباشد.»دهخدا،/1373 ج6،ص« 8028 کلمه حق ومشتقات آن در قرآن کاربرد فراوان دارد تاآنجا که »الحق225 «بار »حق«، 12 مرتبه، »حقا17 «مرتبه و»حقه«سه بار درقرآن به کاررفته است.
این واژه که به صورت مصدر،اسم مصدروصفت در آیات قرآن به کاررفته است، دارای معانی متفاوتی ازقبیل قرآن »زخرف آیه - «29،اسلام » اسراء آیه «81، توحید »زخرف آیه «86 می باشند. برخی ازمفاهیم حق در قرآن با اصطلاح بکار رفته ازطرف حقوقدانان و فقها هماهنگی وهمخوانی دارداز جمله سوره بقره آیه -282 سوره معارج آیات 25و 24 وسوره ذاریات آیه 19که می فرماید: »وفی اموالهم حق للسائل والمحروم 1« لذا واژه حق معانی گوناگونی دارد .که درهمه معانی لغوی و اصطلاحی آن یک نحو ثبوت ملحوظ است لیکن معنایی که ازاین کلمه درقلمروحقوق استفاده میشود مفهومی است اعتباری .اعتباری بودن این مفهوم به این معنی است که ،به هیچوجه منشأانتزاع خارجی ندارد و تنها درارتباط با افعال اختیاری انسان ها مطرح میشود ،انسانهای آزاد وصاحب اختیارملزم به انجام بعضی امور هستند واز بعضی امورنهی شده اند
