بخشی از مقاله
چکیده
حقوق شهروندی از مهم ترین موضوعات سیاسی ،حقوقی وملی داخلی کشورها محسوب می شود. بسیاری از مجادلات حقوقی وجنبش های مدنی،جنگها وشورش های مردمی باهدف تامین ویا ارتقاء آن رخ داده است. شاید گمان شود که این مسئله از محصولات جامعه وزندگی سکولار است. در حالی که تاریخ ادیان الهی حاکی از گام های بزرگی است که پیامبران الهی در جهت تحقق این موضوع برداشته اند ودر این میان اسلام سهم ویژه ای به خود اختصاص داده است.
وجود آیات متعدد وروایات کثیر در منابع اسلامی بر این مدعا مهر تائید می زند. حقوق شهروندان در اسلام برپایه اصل ایمان وعبودیت خدا،تقوا،برادری اسلامی وبا تاکید بر رعایت عدالت تنظیم می شود واز برخی جهات فراتر از حقوقی شهروندی دوران معاصر است . دایره این حقوق گاه مرزهای سیاسی وجغرافیایی را در می نوردد وگاه پارا به حیطه روابط اخلاقی بین شهروندان می گذارد واز این رو نسبت به حقوق شهروندی معاصر رابطه اعم واخص من وجه دارد . در مقاله حاضر به مصادیقی از اهتمام به حقوق شهروندی در دوران حاکمیت پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد - ص - و امام علی - ع - اشاره شده است و پیشگامی رهبران اسلام در رعایت واجرای حققو شهروندی مورد تاکید قرار گرفته است. باتوجه به تاریخی و بنیادی بودن موضوع مقاله ، این تحقیق از روش مطالعات کتابخانه ای انجام شده است.
مقدمه
حقوق شهروندی از مهم ترین موضوعات سیاسی واجتماعی کشورهای دنیا محسوب می شود. بسیاری از مجادلات حقوقی وبحث های رسانه ای ، حوادث سیاسی وجنبش های مدنی ، جنگها وشورش های داخلی و انقلاب های مردمی باهدف تامین حداقل ها ویا بهره مندی از حداکثر حقوق شهروندی رخ می دهد. با فرارسیدن دوران مدرن وحاکمیت دیدگاه های سکولار در کشورهای جهان وتوسعه حقوق شهروندی شاید گمان شود که طرح ،پردازش وتوسعه حقوق شهروندی از محصولات جامعه وزندگی سکولار است. بی تردید فضای اختناق وبسته دوران قرون وسطی که طی آن کلیسا با پاگذاشتن بروی اخلاق وعدالت خاطرات بدی در ذهن اروپاییان برجای گذاشت در حصول این تصور بی تاثیر نبوده است.
باید دانست که تاریخ ادیان الهی حاکی از گام های بلندی است که پیامبران الهی در جهت تحقق این موضوع برداشته اند .بنابراین نمی توان افراط وتفریطهای گروهی از دینداران در بخشی از جهان و در دوره ای محدود را بهانه انکار رویکرد عدالت طلبانه وحق مدارانه در ادیان دانست . البته قابل انکار نیست که این مسئله در دوران معاصر در قالبی سازمان یافته تر، علمی تر، وبا شمول بیشتر مورد بحث قرار می گیرد. اکنون در بسیاری از جوامع ،این وکلا ،حقوق دانان ،سازمانهای مردمی وحتی برخی دستگاه های دولتی هستند که به دنبال احقاق حقوق شهروندی هستند نه جنگاوران و مبارزان مسلح. اسلام به عنوان آخرین دین الهی در بدو پیدایش خود ،تحقق حقوق اساسی انسان ها را به عنوان هدفی مهم در کنار اهداف اعتقادی خود مطرح ساخت.
پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد - ص - در جای جای سخنان وسیره عملی خود بر رعایت واحقاق حقوق مردم تاکید نمود و جانشینان آن حضرت به ویژه امام علی - ع - باشکوه ترین دوران تحقق عدالت وحقوق شهروندی در تاریخ را به ثبت رساندند.وجود آیات متعدد وروایات کثیر منابع علمی خوبی برای فهم دیدگاه اسلام در این رابطه محسوب می شود .به این مسئله اضافه کنید صدها جلد کتاب فقهی وحقوقی که در قرن های نخست توسعه اسلام توسط دانشمندان مسلمان در این زمینه به رشته تحریر در آمد وابعاد مختلف این مسئله را مورد بحث قرار داده است.در مقاله حاضر ضمن ارائه توضیحی در خصوص ماهیت ومصادیق حقوق شهروندی، به طرح دیدگاه اسلام در این زمینه وبیان مصادیق رعایت آن در سنت وسیره نبوی خواهیم پرداخت .
واژه شناسی
واژه "حقوق شهروندی " از اصطلاحاتی است که در دوران معاصر در ادبیات حقوقی رایج گشته است. این اصطلاح در بردارنده دو واژه "شهروند" و"حقوق" است که به نوبه خود در ادبیات حقوقی معنای خاص خود را دارند ."شهروند" در اصطلاح حقوقی "کسی است که به واسطه تولد یا اعطای قانونی شهروندی به وی ،عضو یک کشور وجامعه سیاسی است ودارای علقه ووفاداری به آن جامعه سیاسی می باشد".
- احمد پور،1387 ،". - 122فرهنگ علوم سیاسی" نیز در تعریف این واژه آورده است :"کسی که از حقوق مدنی یا امتیازات مندرج در قانون اساسی یک کشور برخوردار است " - آقابخشی،1377، - 243 گفتنی است در ادبیات سیاسی وحقوقی ایران ،کلمه شهروند اصطلاح جدیدی است که جایگزین واژه هایی نظیر: رعیت ، شهرتاش، همشهری، شارمند، هموطن ، تبعه ونظایر آن شده است.البته در مورد تطابق دقیق مصادیق این واژه ها به وژهی تبعه با شهروند خصوصاً با توجه به بار حقوقی وسیاسی این دو واژه آراء متفاوتی در آثار حقوقی وسیاسی مشاهده می شود . - رزاق پور،1390، - 90 منظور از حقوق شهروندی :"کلیه حقوقی است که یک شهروند بر اساس قوانین ومقررات وارزش های مشترک در یک کشور برخوردار است.
این حقوق به ویژه در ارتباط دولت ودولتمردان با آحاد جامعه مدنظر میباشد" - همان - برخی نیز آن را" مجموعه ای از حقوق مدنی ،سیاسی،اجتماعی واقتصادی است که فرد به عنوان تبعه یک دولت-کشور از آن برخوردار است" دانسته اند - قاضی ،1375، - 122 وبرخی دیگر آن را "مجموعه آزادی هایی که افراد یک جامعه از آن بهره مند هستند "می دانند. - رزاق پور،91، - 1390 وبه طور خلاصه می توان گفت حقوق شهروندی زمانی مطرح می شود که قرار است حقوق بشر در درون یک جامعه مدنی ذیل یک حکومت خاص در سرزمینی خاص ودر مورد مردمی خاص شکل قانونی واجرایی به خود بگیرد. - موسوی،عموقلی،1389، - 65 در ادبیات حقوقی معاصر کلمات دیگری نیز مورد استعمال قرار گرفته که از نظر مفهومی ویا مصداقی با حقوق شهروندی اشتراکات وشباهتهایی دارد از جمله "حقوق بشر "،"حقوق اساسی" ونظایر آن.
