بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه حق برخورداری از توسعه در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی وزیست محیطی حق غیر قابل انکار هر شهروند است. شهروندی از جمله مفاهیم نوپدیدی است که به طور ویژهای به برابری وعدالت توجه دارد. ویژگی مهم حقوق شهروندی این است که شهروندان به شکل عادلانه و برابرحقوق، خود را عضو جامعه بدانند و در رخ دادن هراتفاقی واکنش نشان دهند. آنها با دانستن حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعیشان به رخدادهای پیرامون بیتفاوت نخواهند بود و در تعامل متقابل حقوق شهروندی و وظایف شهروندی، جامعه در نهایت به سمت همگرایی و همبستگی اجتماعی هدایت میگردد. به طور خلاصه مقوله شهروندی وقتی تحقق مییابد که همه سکونتگاههای بشری - شهری وروستایی - به فرصتهای مورد نظر زندگی از حیث اقتصادی واجتماعی دسترسی آسان داشته باشند.
رویکرد توسعه پایدار با مفاهیم مرتبط درآن تلاش دارد حقوق همه سکونتگاهها از جمله سکونتگاههای روستایی را در اولویت قرار دهد. صاحبنظران، توسعه پایدار و یکپارچه روستایی را مستلزم مشارکت عمومی وگسترده مردم میدانند وحضور نهادها و سازمانهای محلی وبکارگیری راهبردها وسیاستهایی که مشارکت را فراهم وتقویت نماید را ضروری میدانند. لازمه نیل به توسعه پایدار و اجرای پروژه های مرتبط با آن، این است که خود روستاییان نیز در امر عمران وآبادانی روستاهای خویش سهیم بوده ودر انجام امور مختلف مربوط به آن به عنوان حقوق شهروندی مشارکت وهمکاری داشته باشند. در این راستا این مقاله به دنبال نشان دادن رابطه بین حقوق شهروندی و مشارکت در دست یافتن به توسعه پایدار میباشد. این پژوهش از نظر نوع پژوهش توصیفی است واز نظر نوع روش توصیفی - تحلیلی است.
کلمات کلیدی: حقوق شهروندی، توسعه پایدار، توسعه روستایی، مشارکت
مقدمه:
حقوق جمع مکسر کلمه حق میباشد. با رهیافتهای متفاوتی میتوان این کلمه را تعریف کرد از جمله رهیافت زبان شناسی، فلسفی جامعه شناختی وحقوقی. در لغتنامه دهخدا، کلمه حق به معانی راست کردن سخن، درست کردن وعده، درست کردن ودرست دانستن، یقین نمودن، ثابت شدن، واجب شدن، نزدیک کسی شدن وسزاوار گردانیدن، راست، درست، عدل، انصاف، نصیب، بهره، ملک ومال آمده است - زرشکیان، . - 102 :1395 بنابراین، حق آن رابطه حقوقی است که به سبب آن قانون به یکی از اشخاص این توانایی را میدهد تا به گونهای تک وویژه بر چیزی معین تسلط وچیرگی یابد ویا از شخص دیگر انجام یا انجام ندادن چیزی یا کاری معین را بخواهد، بنابراین حق عبارت است از قدرت، امتیاز، سلطه یا خواستهای پیوسته وجدا نشدنی که قانون برای یک شخص میشناسد. در این راستا حقوق هر کشوری برای شخص حقیقی یا حقوقی در برابر دیگران امتیازی می شناسد.
این امتیاز که برای حفظ منتفع اشخاص در جامعه از سوی قانون داده میشود» حق« نام دارد وجمع آن » حقوق« است - محسنی، . - 120 :1389 این حق ممکن است از سوی فرد یا گروهی خاص ودر زمینههای مختلفی از جمله آموزش - جانستون فورسیث، - 1592 :2002، سلامتی - خو، - 14 :2012، آزادی ومانند آن باشد - ایده، -23 :1996 . - 24 چهار ویژگی قاعده حقوقی عبارتند از: کلی، عمومی ودائم بودن، انسانی، رفتاری، اجتماعی ودستوری بودن؛ الزامی بودن؛ برخورداری از ضمانت اجرایی. برای نقض کننده قاعده حقوقی، آثار ناخوشایندی به دنبال دارد که اورا به رعایت آن ملزم می دارد؛ بنابراین اگر توسعه حقوق شد، ضمانت اجرایی هم دارد - افتخاری، . - 1392
با این توصیف میتوان اذعان کرد حق شهروندی یک امتیاز برای بهرهمندی از امکانات موجود در جامعه وحقی است از سوی جامعه سیاسی اعم از شهری، روستایی، ملی، منطقای ویا بین المللی به انسان داده میشود - پیری وهمکاران،. - 207 :1388 بنابراین شهروندی یک نوع قرارداد متقابل اجتماعی ویک سلسله حقوق متقابل »دولت بر مردم« و» مردم بر دولت« وهم چنین یک احساس مشترک عمومی نسبت به هویت ملی واجتماعی در یک محدوده مشخص است، اهمیت آن تا بدان حد است که رابطه نزدیکی با جایگاه حاکمیت پیدا میکند. چنان که برخی کارشناسان بر این نظر هستند جامعهای که در آن حقوق شهروندان نهادینه نشده باشد، رابطه مردم وحاکمیت دچار تزلزل است - محسنی، . - 119 :1389
چرا که کم توجهی به حق توسعه یافتگی در ابعاد مختلف در برنامهریزیها وبرنامههای توسعهای، به بروز بسیاری از مشکلات در ابعاد مختلف - از جمله بهره مندی ناعادلانه از منافع ومنابع توسعه وشکاف عمیق میان داراها وندارها از ابعاد انسانی ومکانی، دسترسی نامناسب روستاییان به نیازهای اساسی، افزایش فقر ومهاجرتهای روستایی انجامیده است - افتخاری، . - 1392 امروزه حق برخورداری از توسعه - حق توسعه یافتگی - در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی وزیست محیطی به طور همزمان وهموزن حق غیر قابل ابکار هر شهروند شهری وروستایی است - افتخار جهرمی، . - 213 :1386رویکرد نوین شهروندی تلاشدارد حقوق همه جانبه انسان ها ومکان ها، حقوق گروههای هدف را نیز در اولویت قرار دهد - افتخاری، . - 1392 در این زمینه در موارد مختلف اعلامیه ملل متحد راجه به حق توسعه آمده است، همه افراد، چه به صورت انفرادی وچه جمعی، مسئولیت تامین حق توسعه ونیز تکالیف خود در قبال جامعه را بر عهده دارند.
رویکردهای حقوق شهروندی:
در بررسی مفهومی شهروند به لحاظ روند تاریخی دو رویکرد مشخص را میتوان از یکدیگر تمیز داد که در تعیین مفهوم شهروندی دموکراتیک حائز اهمیت است. این دو رویکرد عبارتند از: الف - رویکرد سنتی: در این رویکرد عمدتا تصور منفعلانهای نسبت به شهروند وجود دارد وتنها از طریق جریان جامعه پذیری- که بوسیله نهادهای تربیتی وخانواده انجام میشود- به سوی وفاداری به کشور ودولت خود ترغیب میگردد. عمده موضوعات مطروحه در این رویکرد، پرداختن به تاریخ وسنتهای ملی است. همه این جریانات شهروندان را آماده میکند تا نقش منفعل خود را در جامعه به عهده گیرند - فتحی وهمکاران، . - 99 :1385 وجه انفعالی همان است که هابرماس »عضویت دریافت شده« مینامد. در این معنا شهروند از وضعیت حقوق تعریف شدهای برخوردار است ومشارکت چندانی در نهادها، روابط ورویههایی که تضمین کننده ثبات آن وضعیت است ندارد - فاطمی نیا ، . - 50 :1386
ب - رویکرد فعال: در این رویکرد بر خلاف رویکرد نخست برای شهروند نقش فعالانهای در نظر گرفته میشود. از این رو همواره فرصتهای زیادی وجود دارد که در آن شهروندان میتوانند در صدد بررسی موضوعات مهم روز واشاعه فرهنگ مشارکتجویی در اصلاح جامعه در سطح محلی، ملی وحتی جهانی برآیند - جاویدی وعالی، . - 282 :1387 وجه فعال شهروندی از دیدگاه هابرماس» عضویت کسب شده« میباشد. در این معنا شهروندی مستلزم مشارکت فعال وجذب شدن فرد در جامعهای است که هویت او را میسازد - فاطمی نیا، . - 51 :1386 بر اساس رویکرد دوم، برخورداری شهروندان از بسیاری از فعالیت ها از قبیل تفکر انتقادی میتواند ضر.ورتی مهم در مشارکت فعالانه وموثر آنان در جامعه دموکراتیک محسوب شود - جاویدی وهمکاران، . - 282 :1387 با توجه به رویکرد دوم، ارتباط معنایی نزدیک بین شهروندان فعال وشهروندی دموکراتیک وجود دارد وبین مباحث مربوط به آنها همپوشانی به وجود میآید. به طوری که میتوان گفت، شهروندی دموکراتیک از بطن شهروندی فعال ظهور یافته ودر شهروندی فعال نمود پیدا میکند. بنابراین میتوان گفت مشارکت از اصول اولیه حقوق شهروندی است.
تعریف پایداری
