بخشی از مقاله
چکیده
مسئله ای که در این مقاله مورد نظر می باشد حقوق مالکیت فکری که بیشتر در ایران با عنوان مالکیت معنوی ازآن یاد می شود است. مالکیت معنوی عمدتا موضوعاتی را که زاده فکر و اندیشه بشر است شامل میشود که براساس آن حقوقی برای پدید آورنده اثر شناخته میشود که همواره افراد جامعه مکلف به رعایت آن هستند. هدف این مقاله شناسایی چالش های بین المللی در زمینه حقوق مالکیت معنوی هر چند به صورت اختصار می باشد که در ابتدای این مقاله به تعریف مالکیت معنوی اشاره خواهد شد وآن را از نظر لغوی و حقوقی به طور مختصر توضیح خواهیم داد.
در ادامه به بحث مقایسه آن در نظام حقوقی بین المللی می پردازیم ؛ از آن جایی که کشورها برای رعایت این حق از سوی افراد جامعه به وضع قوانینی پرداختهاند و ایران هم از این گونه کشورها مستثنی نمی باشد اما آن طور که باید و شاید این قانون در ایران اجرا نمی شود و باعث ایجاد یک نوع خلا قانونی در نظام حقوقی ایران گردیده است البته مقالات و تحقیقات و کتب متعددی در این زمینه نگاشته شده است که امیدواریم در نگارش این مقاله نیز توانسته باشیم پیرو مقالات دیگرنویسندگان و محققان در بهینه سازی بستری مناسب جهت اجرای قانون مالکیت معنوی و رفع چالش های آن در نظام حقوقی بین الملل عمل کرده باشیم .
واژه های کلیدی : مالکیت معنوی ، چالش های حقوقی ، نظام حقوقی ایران ، نظام حقوقی بین الملل
مقدمه
رشد علمی اخلاق، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی امروزی را جهان مدیون افکار و اندیشه بلند دانشمندان و متفکران برجسته و آفرینه های فکری این انسانهای بزرگ و وارسته از امیال و شهوات حیوانی است که تراوش ذهنی آنها از اندیشه محض و حالت ذهنیت و خلق آثاری بسیار مفید و ارزنده انجامیده است امروزه آثار فکری فضلا و اندیشمندان به منطقه و مردم جامعه ای معین تعلق ندارد و در مکان خاص متوقف نمی گردد بلکه در سراسر جهان پراکنده میشود و مورد بهره برداری جهانیان قرار میگیرد و موجبات رشد فراگیر علمی و فرهنگی را فراهم میسازد.
از بررسی تاریخچه مالکیت معنوی این نکته به خوبی استنباط میگردد که این شاخه از حقوق نسبت به سایر شاخه های آن گذشته پر فراز و نشیب تری را پشت سر گذاشته است در سطح نظام های ملی تا مدت زیادی حقوق مالکیت معنوی جایگاه مشخص و مستقلی در میان شاخه های حقوقی نداشت سرگردانی آن میان شاخه های حقوق عمومی و خصوصی و ابهام در اینکه آیا بازیگران اصلی و تعیین کنندگان خط مش های اساسی این عرصه افراد هستند یا دولت ها ، موجب گردید تا این شاخه از حقوق پس از گذشت مدت زمان طولانی بتواند به عنوان شاخه ای مستقل شکل گرفته و قوام بیابد.
در حال حاضر عضویت در سازمان جهانی تجارت برای هرکشور ضرورت دارد بنابراین تردید در پذیرش اصول حمایتی بین المللی مالکیت فکری و ادبی در نتیجه عدم عضویت در سازمان تجارت جهانی سبب عقب ماندگی همه جانبه کشور است و عقب ماندگی زیان هایی به بار می آورد که در آینده جبران ناپذیر خواهد بود. در ایران همانند بسیاری از کشورهای دنیا موضوع آموزش حق مالکیت فکری و معنوی در سالهای اخیر به عنوان درس دانشگاه مطرح و مورد توجه وزارت علوم قرار گرفته است.
تعریف حق مالکیت
از حق مالکیت دو تعریف میتوان داشت که عبارتند از تعریف لغوی و تعریف حقوقی ،تعریف لغوی مالکیت:مالکیت کلمه ای است که ریشه در لغت عرب دارد و منشاء آن مال و ملک است کلمه مالکیت در لغت و ادبیات مصدر جعلی یا ثنایی نامیده شده و معنا مالک یا صاحب بودن آمده و از اسم فاعل ملک، یملک گرفته شده است ممکن است کلمه مالکیت را مصدر توصیفی نیز نامید.
تعریف حقوقی مالکیت:
با توجه به اینکه قانون مدنی در موارد و مواضع متعددی از جمله در مواد کلمه مالکیت را به کار برده است و در سایر قوانین نیز لفظ مالکیت به کار رفته است ولی قانون گذار ایران ، تعریفی از مالکیت ارائه نداده است شاید براهت امر یا مشکلات علمی و عملی یا تحول عرفی جامعه، در زمینه مفهوم و موضع ملکیت سبب شده باشد که قانون گذار از تعریف این اصطلاح یا عنوان مهم حقوقی که پایه اساسی ضوابط اقتصادی و اجتماعی جامعه را تشکیل میدهد ، عالما عامدا خودداری کرده باشد البته با توجه به اهمیت موضوع مالکیت و قلمرو آن در حقوق اسلام خصوصا در فقه امامیه که منبع و منشا اصلی الهام قانون مدنی ایران است و همچنین از طرف حقوقدانان ایران ، از ملکیت و حق مالکیت تعاریف گوناگونی ارائه گردیده است.
تعریفی که فقها امامیه از مالکیت و حق ملکیت ارائه کرده با اوصاف و تعریف مالکیت مورد نظر حقوقدانان ایران مشابهت فراوانی دارد از نظر فقها امامیه ملکیت یا حق ملکیت عبارت از سلطنت و یا احاطه کسی - مالک - است و چیزی که مملوک نامیده میشود.گروهی مالکیت را نوعی رابطه حقوقی دانسته و میگویند: ملکیت عبارت است از نسبت و علقه ای از بین مالک و ملک یا مملوک که به مقتضای این علقه و رابطه حقوقی مالک نسبت به مملوک خود هرگونه اختیار و تسلطی پیدا خواهد کرد.
تعریف فقهی ملکیت یا مالکیت با تحولی که در جوامع امروزی پدید آمده ازجمله دگرگونی در نظریه مربوط به اصالت فرد؛ خالی از اشکال نیست زیرا اولا سلطنت یا احاطه مطلق مالک بر ملک و یا تسلط کامل مالک بر مملوک در جهان کنونی با واقعیت انطباق ندارد ثانیا اگر موضوع و تعلق ملکیت - مملوک - را منحصر به اعیان و منافع بدانیم، تعریف ناقص از ملک و حق ملکیت ارائه کرده ایم ، زیرا این گونه تعاریف ، حقوق مالکیت ادبی و هنری و حق کسب و پیشه و حق اختراع و اکتشاف و مطالبات و سایرامتیازات و حقوق مالی را در بر نخواهد گرفت و حال آنکه این قبیل اموال و حقوق مالی ، بدون تردید، امروزه از موضوعات مهم مالکیت محسوب میگردند و از نظر اقتصادی جایگاه ویژه ای دارند.
با توجه به تعاریف لغوی و حقوقی مالکیت واژه مالکیت معنوی اصطلاحی است که ناظر بر خلاقیت های مورد استفاده در تجارت و بازرگانی است که شامل اختراعات، آثار ادبی و هنری و نشانه ها و علائم تجاری است.
انواع اختلافات مربوط به حقوق مالکیت معنوی:با توجه به موضوع اختلافات مالکیت معنوی میتوان آنها را به انواع مختلفی تقسیم بندی نمود مثلا اختلافات مربوط به کپی رایت و اختلافات مربوط به علائم تجاری ، طرح های صنعتی و نشانه های جغرافیایی و حق اختراع و غیره است.
کپی رایت
یکی از انواع حقوق مالکیت معنوی حقوق مربوط به حمایت از نویسندگان و هنرمندان از کارهای ادبی و هنری شان میباشد این حقوق دارای دو جنبه است از یک سو جنبه معنوی داشته و از سوی دیگر دارای آثار مادی هستند لذا دو نوع حق مادی و معنوی با هم برای صاحب اثر وجود دارد حق بهره برداری انحصاری ناشی از تکثیر یا نمایش یا عرضه عمومی اثر که در بردارنده منافع مالی است و حق مادی خوانده میشود علاوه بر حق نشر و تکثیر و حق اقتباس ، تلخیص و تبدیل، ترجمه و جایزه برای آفریننده اثر، نیز از حقوق مادی کپی رایت هستند.
حقوق معنوی نیز مزایایی هستند قانونی و غیرمادی که با شخصیت پدید آورنده اثر فکری که به موجب آن ، وی برای همیشه از یک دسته حقوق خاص برخوردار میباشد ارتباط پیدا میکند و شامل حق انتصاب ،تصمیم گیری در مورد انتشار اثر و حرمت اثر که از ویژگی های آن غیرقابل انتقال بودن و محدود نبودن به زمان و مکان است.
علائم تجاری
منظور از علائم تجاری تمام علامت ها و نشانه ها و علامت های تجاری می باشد ،که برای شناسایی کالاها یا خدمات مورد استفاده قرار میگیرند . امروزه با توجه به گستردگی و تنوع تولیدات در بخش کالا و خدمات، استفاده از علائم تجاری و نحوه حمایت از آن از اهمیت زیادی برخوردار میباشد عمده ترین خصوصیت یک علامت تجاری یا صنعتی ، این است که به یک شرکت یا مجموعه ای به شرکت های وابسته به یک موسسه مادر ،این امکان را میدهد که خود و محصول وخدمات خود را نسبت به خدمات و محصولات شرکتهای دیگر متمایز سازد و هماهنگ با آن قدرت انتخاب مصرف کننده را افزایش دهد این گونه علامت ها در بازاریابی شرکت ها نقش بسیار مهمی را ایفا میکند مهمترین استفاده آنها در این رابطه تشویق و ترغیب هر چه بیشتر فروش کالاها و خدمات میباشد.
