بخشی از مقاله
خلاصه
شهرهای ایران خصوصاً در سال های اخیر رشد شتابان و ناموزونی را تجربه کرده اند. با توجه به این رشد شتابان شهرنشینی و همچنین عدم وجود سیستم مدیریتی کارآمد چه در گذشته و چه در حال به نظر می رسد وجود سیستم مدیریتی جدید که نگرشی پویاتر به شهر و شهروندان داشته باشد، لازم است.اگر مجموعه نظریه ها و پژوهش های تجربی ارائه شده بیانگر ترکیب علی برای تحقق حکمرانی خوب باشند، یک نقطه مشترک در همه نظریه های مورد بحث وجود دارد و آن نقطه اشتراک این است که برای تحقق حکمرانی خوب، وجود سرمایه اجتماعی ضروری است. با توجه به مطالب گفته شده، در این پژوهش به بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و حکمرانی مطلوب شهری در منطقه ده شهر تبریز پرداخته شده است. روش انجام تحقیق به صورت توصیفی - پیمایشی بوده و داده های موردنیاز به صورت کتابخانه ای و میدانی - روش پرسشنامه ای - جمع آوری شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که بین سرمایه اجتماعی و حکمرانی خوب شهری در بین محلات منطقه 10 شهر تبریز رابطه مستقیم و مثبت وجود داشته و با بالا رفتن میزان سرمایه اجتماعی، به همان اندازه حکمرانی خوب شهری خواهیم داشت.
کلمات کلیدی: حکمرانی خوب شهری، سرمایه اجتماعی، شهر تبریز، منطقه 10 تبریز
.1 مقدمه
یکی از پدیده های مهم عصر حاضر به خصوص در کشورهای درحال توسعه، نحوه مدیریت و اداره و حکمرانی شهری است. نظریه پردازان سیاسی و اجتماعی به طرح دیدگاه های نظری به منظور تجدید ساختار در نظام سیاسی اداره حکومت ها برآمدند. تمرکززدایی از ساختار قدرت و ایجاد ائتلاف میان سه نهاد قدرت یعنی دولت، جامعه مدنی و بخش خصوصی برای اداره امور نشان از وجود مجموعه ای از شبکه روابط مبتنی بر اعتماد دارد که این نهادها را قادر می سازد به صورت جمعی عمل نمایند. در جوامعی که میزان سرمایه اجتماعی بالاست، ساکنان آن تمایل بیشتری به زندگی سالم تر و شادتردارند و در برابر تنش های روانی مقاومت بهتری از خود نشان می دهند. در غیاب سرمایه اجتماعی، اثر بخشی سایر سرمایه ها کاهش می یابد و پیمودن راههای توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی، ناهموار و دشوار می شوند.
در دیدگاه های سنتی مدیریت، توسعه سرمایه های اقتصادی، فیزیکی و نیروی انسانی مهم ترین نقش را ایفا می کردند، اما در عصرحاضر برای توسعه، بیشتر از آنچه که به سرمایه اقتصادی، فیزیکی و انسانی نیازمند باشیم به سرمایه اجتماعی نیازمندیم، زیرا بدون این سرمایه، استفاده از دیگر سرمایه ها به طور بهینه انجام نخواهد شد. همه دولت ها، یا به تعبیر درست تر بسیاری از آنها به دنبال طراحی و اجرای برنامه ها و سیاستهایی هستند که از طریق آنها بتوانند کشور و مردم خود را به پیشرفت و توسعه هر چه بیشتر برسانند و سعادت و رفاه را برای آنان به ارمغان آورند .[1] به طور کلی میزان سرمایه اجتماعی در هر گروه یا جامعه ای نشان دهنده میزان اعتماد افراد به یکدیگر است.
همچنین وجود میزان قابل قبولی از سرمایه اجتماعی موجب تسهیل کنش های اجتماعی می شود، به طوری که که در مواقع بحرانی می توان برای حل مشکلات از سرمایه اجتماعی به عنوان اصلی ترین منبع حل مشکلات و اصلاح فرآیندهای موجود سود برد. از این رو شناسایی عوامل موثر در تقویت یا تضعیف سرمایه اجتماعی در حکمرانی مطلوب شهری اهمیت بسزایی دارد. سرمایه اجتماعی و حکمرانی مطلوب شهری بیانگر فرآیندی است که پاسخگوی مقتضیات جهان حاضر است. سرمایه اجتماعی زمینه ای مناسب برای دستیابی به یک مدیریت و حکمرانی شهری مطلوب در راستای رسیدن به یک زندگی اجتماعی یکپارچه و امن می باشد.
.2 ادبیات تحقیق
یکی از پدیده های مهم عصر حاضر به خصوص در کشورهای درحال توسعه، نحوه مدیریت و اداره و حکمرانی شهری است. در گذشته شیوه زندگی انسانها ابتدایی بود، معمولا ً افراد نیازهایشان را خودشان برطرف می کردند، اما پس از انقلاب صنعتی و با سرازیر شدن ثمرات صنعت به کشورهای درحال توسعه کم کم این سبک و سیاق تغییر کرد. به دنبال پیشرفت علم و اختراعات، نیازهای جدید و به تبع آن مشکلات جدیدی مطرح شد. بالطبع تجمع افراد در یک محیط شهری با وجود تفاوت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی و . . . باعث بروز مشکلاتی می شود و آنچه در چنین شرایطی می تواند به افراد برای زندگی در کنار یکدیگر کمک کند اداره مطلوب شهرها با مشارکت مردم می باشد .[2]
سرمایه اجتماعی دارای ابعاد و مولفه های فراوانی است که متناسب با فرهنگ جامعه می باشد؛ مولفه هایی چون اعتماد، مشارکت در نهادهای مدنی و موسسات خیریه، ارتباطات مناسب با دیگران، تعهد و مسئولیت، همکاری و روحیه گروهی، احساس هویت جمعی و ... در این زمینه مدنظر می باشد. سرمایه اجتماعی به کلی اشاره به ویژگیهای سازمان اجتماعی مانند شبکه ها ، هنجارها و اعتماد دارد که هماهنگی و همکاری را برای سود متقابل تسهیل کرده و افزایش منافع حاصل از سرمایه گذاری در منابع فیزیکی و انسانی را به دنبال دارد .[3] سرمایه اجتماعی، سرمایه و موهبتی نامحسوس شناخته می شود که بیش از آنکه به فرد تعلق داشته باشد، متعلق به جامعه می باشد. چنانچه سرمایه اجتماعی پایین باشد، گستره ای که می توان در آن به بسیج سرمایه انسانی دست زد، محدود می شود.
نکته ی مهم و قابل تامل این است که سرمایه اجتماعی هم در افراد دیده می شود و هم در ابزار فیزیکی تولید دیده می شود.[4] سرمایه اجتماعی به عنوان یک مفهوم تئوریکی متغیرهایی مانند مشارکت در جامعه محلی، اعتماد، انسجام اجتماعی، شبکه های اجتماعی، روابط متقابل و کانالهای اطلاعاتی را در برمی گیرد .[5]عوامل مختلفی در ایجاد و شکل گیری سرمایه اجتماعی دخیل هستند که مهمترین آن ها عبارتنداز: سن، نسل و تغییرات نسلی، آموزش و تحصیلات، جنس، دین باوری، مشارکت رسمی، درآمد خانواده و . . . .[6]حکمرانی را می توان کنش، شیوه یا سیستم اداره دانست که در آن مرزهای بین سازمان ها و بخش عمومی و خصوصی در سایه یکدیگر محو می شوند .[7]
کمیته اسکان سازمان ملل متحد حکمرانی خوب را اینگونه تعریف می نماید: »حکمرانی خوب شهری مجموعه ای از افراد، نهادها، بخش عمومی و خصوصی است که امور شهر را برنامه ریزی کرده و اداره می نماید. در واقع حکمرانی خوب شهری فرایندی است مستمر از تطبیق و همسوسازی منافع متضاد و متفاوت افراد و گروه ها. این فرایند شامل نهادهای رسمی و غیر رسمی و نیز سرمایه اجتماعی شهروندان است. حکمرانی شهری پیوند ناگسستنی با رفاه شهروندان دارد. حکمرانی خوب شهری باید شهروندان را در دسترسی به مزایای شهروندی یاری رساند« [8] و .[9]جدول 1 شاخص ها و معیارهای حکمرانی مطلوب شهری از دیدگاه برنامه توسعه سازمان ملل رانشان می دهد.[10]
در مجموع حکمروایی خوب شهری را میتوان شیوه و فرایند اداره امور شهری با مشارکت و تعامل سازنده سه بخش دولتی، خصوصی و مدنی به منظور نیل به شهر سالم، باکیفیت و قابلیت زندگی بالا و توسعه پایدار شهری تعریف کرد. از سوی دیگر باید متذکر شد، موضوع و دغدغهحکمروایی خوب شهری صرفاً مدیریت کارآمد نیست، بلکه دارای ابعاد سیاسی مرتبط با دمکراسی، حقوق بشر و مشارکت مدنی در فرایندهای تصمیمگیری است .[11]
