بخشی از مقاله
چکیده
دیپلماسی علم و فناوری از اساسیترین موضوعات در زمینه علم و فناوری است. مهمترین نهاد متولی دیپلماسی علم وفناوری، سیستم آموزشعالی میباشد. پژوهش حاضر با هدف استقرار حکمرانی دیپلماسی علم و فناوری برآموزشعالی، با مراجعه به اسناد موجود در داخل و خارج از کشور، پیشزمینههای سند دیپلماسی علم و فناوری کشور را مشخص، تجارب کشورهای پیشرفته در عرصه حکمرانی دیپلماسی علم و فناوری آموزشعالی را بررسی، و در نهایت به آسیبشناسی و ارائه راهکارهایی برای توسعه حکمرانی آموزشعالی مبتنی بر دیپلماسی علم و فناوری اقدام نموده است. بنا بر همه ملاحظات، روش پژوهش حاضر، توصیفیمروری میباشد.
پیشزمینه
علم و نوآوری در جهان حاضر، شرط توسعه و موفقیت هر جامعهای میباشد. امروزه کشورها، مهمترین عامل پیروزیخود در رقابت جهانی را بهرهمندی از علم و فناوری میدانند. گزارش جهانی نوآوری با شرکت 128 کشور جهان سال2016 در ژنو سویس رونمایی شد. این گزارش به صورت هرساله برگزار میشود و کشور سوئیس رده اول جهانی را کسب کرد. رتبه ایران در شاخصهای جهانی نوآوری در سال 2016 - رتبه - 78 نسبت به سال 2015 - رتبه - 106 پرداخته میشود - دانشگاه صنعتی شریف، . - 1395یکی از مهمترین حوزههای علم و فناوری، دیپلماسی علم و فناوری میباشد - کولگلازیر، . - 2016 دیپلماسی علمی وفنّاوری از عناصر دیپلماسی عمومی است.
در تعریف دیپلماسی علم فنّاوری باید گفت به تعاملات علم فنّاوری میانیک کشور با دیگر بازیگران بینالمللی که در خدمت پیشبرد سیاست خارجی آن کشور قرار گیرد یا روابط سیاسی میانیک کشور و دیگر بازیگران بینالمللی که زمینهساز تعاملات علم فنّاوری شود، دیپلماسی علم فنّاوری گویند - محسنیسهی، . - 1394 دیپلماسی با تبدیل منابع قدرت به قدرت حقیقی اهداف سیاست خارجی را تحقق میبخشد. از جملهجذابیتها میتوان به قدرتزایی و ثروتزایی، هسته اصلی توسعه بودن، قابلیت تجزیهپذیری به لایههای مختلف وورود به تمامی ابعاد زندگی انسان اشاره نمود - نای1، . - 1991مهمترین نهادی که وظیفه برنامهریزی، اجرا و ارزیابی موضوع دیپلماسی علم و فناوری را به عهده دارد، دستگاه متولیآموزشعالی میباشد.
وظیفه آموزشعالی، ایجاد، توسعه و گسترش دانش در سه حوزه آموزش، پژوهش و خدماتمیباشد. در این بین اتخاذ رویکرد دیپلماسی در عرصه آموزشعالی میتواند در آموزشعالی را در ایفای نقشهای
سهگانه خود نیز چابکتر و بروزتر دارد. پژوهش حاضر با هدف استقرار حکمرانی دیپلماسی علم و فناوری برآموزشعالی، با مراجعه به اسناد و مدارک موجود در داخل و خارج از کشور، ابتدا پیشزمینههای سند دیپلماسی علم وفناوری کشور را مشخص، تجارب کشورهای پیشرفته در عرصه حکمرانی دیپلماسی علم و فناوری آموزشعالی رابررسی، و در نهایت به آسیبشناسی و ارائه راهکارهایی برای توسعه حکمرانی آموزشعالی مبتنی بر دیپلماسی علم وفناوری اقدام کرده است. بنا بر همه ملاحظات، روش پژوهش حاضر، توصیفیمروری میباشد.
تحلیل
دیپلماسی علم و فناوری
دیپلماسی به معنای پیشبرد سیاست خارجی کشورها، و موضوع اصلی دیپلماسی علم و فناوری، استفاده از ظرفیتهای علم و فناوری برای تحقق اهداف سیاست خارجی است. در دیپلماسی علم و فناوری سه رویکرد قابل تشخیص است. رویکرد اول استفاده از علم و فناوری به عنوان ابزار دیپلماسی است. به عبارت دیگر علم و فناوری یک وسیلهای در اختیار دستگاه دیپلماسی خواهد بود تا از طریق آن به اهداف سیاست خارجی خود برسد. رویکرد دوم دیپلماسی برایعلم و فناوری است. این رویکرد به معنای استفاده از ظرفیتهای دیپلماتیک در جهت رشد و توسعه علم و فناوریکشور میباشد. رویکرد سوم در دیپلماسی علم و فناوری، رویکرد قدرت نرم است. به این معنا که از منابع علم و فناوری در جهت اثرگذاری و ایجاد مطلوبیت برای مردم کشورهای دیگر استفاده شود - معاونت علمی و فناوری ریس جمهور، - 1390، - کولمان و همکاران1، - 2010، - وبلن2، - 1915، - انجمن پیشبرد علم آمریکا، 2010 به نقل از موحدی و بختیاری، - 1391 و - ریچارد نلسون3 و ادموند فلیپس4 یپپگرچنکرون5، . - 1962
دیپلماسی علم و فناوری آموزشعالی
دانشگاهها و مراکز آموزشعالی به عنوان مهمترین منبع تولید و انتقال علم، مسئولیت عمدهای در پیشبرد این مهم دارند. نقش نظام آموزشعالی در پیشبرد دیپلماسی علم و فناوری در کشورصرفاً به نقش بینالمللی دانشگاهها محدود نشده و شامل گستره وسیعی از اقدامات است که مستلزم برنامهریزی و بهبود فرایندها در سطح دانشگاه و نظام سیاسی کشوراست. بنابراین ضرورت دارد که جامعه نخبگان کشور و در رأس آنها، نظام آموزشعالی، برای افزایش مشروعیت خودوجامعه، و نقش آفرینی در عرصه منطقهای و جهانی، بیشازپیش به فرایند توسعه دیپلماسی علم و فناوری توجه کند - مقیمی و همکاران، . - 1395
دیپلماسی علم و فناوری در سایر کشورها
در سند دیپلماسی علم و فناوری ژاپن تأکید شده که ژاپن باید رویکرد قدرت نرم به این مسئله را مورد توجه قرار دهد و با همین شاخص میان تعاملات علمی با کشورهای دیگر و دیپلماسی علم و فناوری تفاوت قائل شود. هدف دیپلماسی علم و فناوری ژاپن کشورهای جهان سوم است - مرکز سیاستگذاری علوم و فناوری ژاپن6، . - 2008 آمریکاست در سال 1999 دپارتمان دیپلماسی علم را در وزارت خارجه آمریکا تأسیس کرد. عمده فعالیت این دفتر از طریق ارائه بورسهای علمی به نخبگان خارجی است. در حال حاضر مسئله اصلی این دفتر بازگشت نخبگان جهانسومی به کشورهای خود و فعالیت در راستای منافع آمریکا میباشد. از سال 2012، 500 شرکت چند ملیتی در آمریکا شکل گرفته که بالغ بر 5ترلیون دلار گردش مالی داشتهاند - آکادمی ملی آمریکا7، . - 1999 در کشور آلمان نیز موسسه دآد که بزرگترین موسسه فعال در زمینه دیپلماسی علم در اتحادیه اروپا میباشد. این موسسه با هماهنگی با دستگاه سیاست خارجی و وزارت
