بخشی از مقاله
چکیده
خانههای دوم پدیده ی جدید و مهم قرن بیستم، در حوزه توسعه و گردشگری می باشد که در نواحی شمالی ایران توسعه فراوان یافته است و این پدیده همچون پدیده های دیگر اثرات مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد. در این پژوهش به دنبال شناسایی عوامل شکلگیری و تأثیرات اجتماعی خانههای دوم بر شهر بابلسر میباشیم که فضای کالبدی و فرهنگی شهر را دچار تغییرات عمده نموده است. روش تحقیق این مطالعه روش گراندد تئوری می باشد و گردآوری دادهها از طریق مصاحبههای نیمه ساخت یافته بوده است. دادهها از طریق مصاحبه با یازده نفر از ساکنین خانههای دوم که در محدوده سنی 27 تا 75 سال قرار دارند جمع آوری شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که در شکل گیری خانههای دوم در بابلسر عواملی همچون محیط طبیعی، وجود دریا، نزدیکی به مرکز کشور، وجود راه های ارتباطی مناسب نقش داشتند. همچنین عوامل دیگری مثل وجود دانشگاه مازندران و مراکز علمی دیگر در شکل گیری خانه های دوم نقش موثرتری دارند. شکلگیری و توسعه خانههای دوم اثرات مختلف منفی و مثبت اقتصادی و اجتماعی در این شهر از جمله توسعه کسب و کار، کاهش بیکاری، افزایش ناهنجاری های اجتماعی، افزایش هزینه مسکن، حاشیه نشینی و ... بوجود آورده است.
واژگان کلیدی: خانههای دوم، گراندد تئوری، اثرات اجتماعی، اوقات فراغت
مقدمه
تقویت تدریجی بنیه اقتصادی جهان در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم، و افزایش درآمد و ارتقای سطح رفاه و به دنبال آن، اهمیت یافتن مقوله اوقات فراغت، منجر به افزایش تقاضا برای گذراندن اوقات فراغت کوتاه مدت در مناطق غیر شهری شد - دادورخانی و محمدزاده، . - 1392 در ایران نیز، به ویژه در نواحی کوهستانی مجاور شهرهای بزرگ و همچنین سواحل دریای خزر، از چند دهه گذشته خانههای دوم با هدف گذران اوقات فراغت گسترش یافته است. خانههای دوم به خانههایی گفته میشود که بهوسیلهی خانوارهای ساکن در نقاط دیگر خریداری یا به مدت طولانی اجاره میشود. چنین خانههایی برای مقاصد تفریحی، سکونت موقت، سرمایهگذاری و ... استفاده میشوند و دارای اسامی خانههای آخر هفته و خانهی تعطیلات نیز هستند - مهدوی حاجیلویی و همکاران، . - 1387
امروزه ساکنان نواحی شهری برای فرار از انواع آلودگیهای زیستمحیطی که آنها را تهدید میکند، میکوشند تا پارهای از وقت خود را در نواحی آرام سپری کنند.به وجود آمدن خانههای دوم به عنوان یک پدیده، عامل مهمی در ایجاد تغییرات فضایی و کالبدی و نیز اجتماعی و فرهنگی میباشد. به طوری که اقتصاددانان یکی از مسیرهای پیشرفت جوامع را توسعه خانههای دوم در مناطق کمتر توسعه یافته میدانند. گسترش خانههای دوم علاوه بر اثرات اقتصادی و زیستمحیطی، دارای اثرات و پیامدهای مثبت و منفی اجتماعی و فرهنگی نیز هست که حائز اهمیت بسیار بوده است و شناخت آن میتواند به توسعه و بهبود وضعیت مناطق از جنبههای کالبدی، زیستمحیطی و اقتصادی کمک نماید - خوشفر و همکاران، . - 1391
در این رابطه افزایش مهاجرت، کاهش زیبایی بصری، تخریب مناظر زیبا وطببعی منطقه، محدودیت ساخت و ساز برای جامعه میزبان، افزایش قیمت زمین - شارپلی، - 1380، و در مقابل زیباسازی، ایجاد اشتغال موقت و یا دائمی، افزایش درآمد برای فروشگاههای محلی و توسعه امکانات و تسهیلات در روستاها از جمله اثرات توسعه خانههای دوم میباشد - رضوانی، . - 1387در مرور مطالعات انجام شده از جمله دادور خانی - 1392 - ، عینالی - 1392 - ، رضوانی - 1391 - ، خوشفر - 1391 - ، عنابستانی - 1391 - ، صیدایی - 1389 - ، این نکته نمایان میشود که اکثر مطالعات انجام شده در حوزه گردشگری و در مناطق روستایی به این پدیده پرداختهاند. اکثر این مطالعات در مناطق روستایی انجام شدهاند و گسترش خانههای دوم در شهرها را نادیده گرفتهاند علاوه بر این در این مطالعات، گسترش خانههای دوم را یکی از عوامل و نتیجه گسترش گردشگری ذکر کردهاند که جنبههای دیگر از جمله وجود مراکز علمی، سرمایهگذاری و .... را نادیده گرفتهاند.
شهر بابلسر یکی از شهرهایی میباشد که گسترش خانههای دوم در آن نمایان است. این شهر در ساحل دریاچه مازندران قرار دارد و سالیانه پذیرای گردشگران مختلف میباشد و از سوی دیگر وجود مراکز علمی از جمله دانشگاه مازندران، در این شهر نمایان است. یکی از وجوه بارز این شهر ساختمانهای بلند مرتبه و معماری متفاوت میباشد که در اکثر ایام خالی از سکنه و در روزهای تعطیل و آخر هفته دارای سکنه میباشند. با توجه به روند شکلگیری و تمایلات مردم برای ایجاد خانههای دوم و تأثیراتی که این پدیده از ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی بر مناطق مختلف خواهد گذاشت، برای مدیریت و ساماندهی مناسب این فضاها، توجه به خانههای دوم و هدایت منطقی آنها از ضروریات است - عنابستانی و همکاران، . - 1391 بنابراین سؤالی که مطرح میشود این است که در شکلگیری خانههای دوم چه عواملی نقش دارند؟ خانههای دوم در شهر بابلسر، چه کارکردهایی دارند؟ خانههای دوم به وجود آورنده چه عوامل اجتماعی در شهر بابلسر میباشند؟
ادبیات موضوع پیشینه تحقیق
رئیسی - 1393 - ، پایاننامهای با عنوان "پیامدهای اجتماعی خانههای دوم در نواحی روستایی - مطالعه موردی: دهستان نسا - "، به انجام رسانده است. در این پژوهش که توصیفی و تحلیلی میباشد، 240 نفر بهصورت تصادفی به عنوان نمونه انتخاب گردیدهاند. در این پژوهش دو فرضیه مورد آزمون قرار گرفتهاند: .1 بین گسترش خانههای دوم و تغییر شیوه زندگی اهالی رابطه معناداری وجود دارد. .2بین گسترش خانههای دوم و کاهش سلامت اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. یافتههای پژوهشبرحسب محاسبه آزمون t نشان میدهد در مجموع گسترش خانههای دوم بر تغییر شیوه زندگی و همچنین کاهش سلامت اجتماعی روستاهای مورد مطالعه تأثیر نداشته است.
دلفانی - 1392 - ، پایاننامهای تحت عنوان "نقش خانههای دوم بر شهر گرایی روستائیان - مطالعه موردی روستاهای بخش رودهن شهرستان دماوند - "، به انجام رسانده است. روش تحقیق این پژوهش پیمایش بوده و نمونه مورد مطالعه 240 نفر از ساکنین 5 روستای بخش رودهن میباشند. دو فرضیه در این پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفته است: .1 گسترش خانههای دوم باعث افزایش شهر گرایی ساکنین روستاهای مورد مطالعه شده است. .2 رشد و توسعه خانههای دوم در روستاهای مورد مطالعه موجب تضعیف فرهنگ بومی و محلی شده است. یافتههای پژوهش برحسب محاسبهی ضریب همبستگی پیرسون مبین وجود رابطهی معنادار بین گسترش خانههای دوم از یک طرف و شهر گرایی روستائیان و تضعیف فرهنگ بومی روستایی است.
خوش فر و همکاران - 1391 - ، پژوهشی تحت عنوان "بررسی تأثیر گردشگری خانههای دوم بر سرمایهی اجتماعی - مورد مطالعه: روستاهای لیره سر و سیاورز شهرستان تنکابن - "، انجام دادهاند. هدف این پژوهش شناسایی اثرات اجتماعی گردشگری خانههای دوم در روستاهای لیره سر و سیاورز میباشد. روش تحقیق این پژوهش پیمایش بوده و تعداد نمونه 228 نفر که به روش تصادفی سیستماتیک انتخاب گردیده بودند. یافتهای پژوهش نشان میدهد که تفاوت سرمایه اجتماعی در هر دو روستا از لحاظ آماری معنیدار نیست. اما جزئیات نتایج نشان میدهد که مؤلفههای مشارکت اجتماعی رسمی، اعتماد اجتماعی و اعتماد نهادی در روستای سیاورز - دارای خانههای دوم - ، به طرز معنیداری از روستای لیره سر - فاقد خانهی دوم - کمتر است.
مهدوی حاجیلوئی و همکاران - 1387 - ، پژوهشی تحت عنوان "نقش و تأثیر خانههای دوم بر ساختار اقتصادی، اجتماعی ناحیه کلاردشت" به انجام رسانده است. در این پژوهش با استفاده از مطالعه میدانی و تکمیل پرسشنامه در محلات 8 گانه شهر کلاردشت و 19 روستای پیرامون، ماهیت، ابعاد و روند گسترش خانههای دوم مورد بررسی قرار گرفته است. یافتههای این تحقیق نشان میدهد که شکلگیری این پدیده در نواحی روستایی تأثیر چشمگیری بر دگرگونیها اقتصادی اجتماعی داشته است. این ساخت وسازها در این شهر غالبا به صورت سلیقهای و فاقد طرح و برنامه بوده و در نتیجه منجر به بروز ناهماهنگی در چهره و ساختار محیطی آن شده است.
رضوانی - 1382 - ، پژوهشی تخت عنوان " تحلیل روند ایجاد و گسترش خانههای دوم در نواحی روستایی" به انجام رسانده است. هدف این پژوهش در خصوص روند گسترش خانههای دوم در نواحی روستایی شمال تهران و تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی میباشد. در این تحقیق با انجام مطالعات کتابخانهای و میدانی، ماهیت، ابعاد و روند گسترش خانههای دوم در نواحی روستایی شمال تهران مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج مطالعات نشان میدهد که گسترش این پدیده در نواحی روستایی عمدتاً خودجوش و فاقد نظارت و کنترل برنامهریزی شده بوده که با توجه به پیامدهای عمیق این پدیده بر نواحی روستایی و کوهستانی و نهایتاً بر شهر تهران، لازم است با شناخت این پیامدها به تهیه و اجرای طرحهای راهبردی برای کنترل و هدایت هدفمند خانههای دوم اقدام گردد.
