بخشی از مقاله
چکیده:
از آنجا که گردشگری با محیط طبیعی وفعّالیت های اقتصادی- اجتماعی رابطه متقابل دارد، می تواند آثار وپیامد های مثبت و یا منفی در این زمینه ها داشته باشد .به همین دلیل شناخت آثار و پیامدهای گردشگری در مرحله اول و مدیریت این اثرات در مرحله دوم می تواند پیامدهای مثبت گردشگری برای نواحی روستایی را به حداکثر ممکن و پیامدهای منفی آن را به حداقل ممکن کاهش دهد.شکل گیری خانه های دوم گردشگری در روستاها و ورود آن به عنوان یک عامل وعنصر جدید در سیستم روستاها طبیعتاً همراه با تغییراتی در ابعاد طبیعی،اقتصادی،اجتماعی،کالبدی و غیره در روستاها خواهد بود.در این مقاله سعی شده تا به بررسی پیامدها و آثار مثبت و منفی شکل گیری و توسعه ی خانه های دوم، بر روستاها و توسعه ی آنها پرداخته شود.شکل گیری خانه های دوم چه به شکل مستقیم و چه غیرمستقیم سبب افزایش در آمد و ایجاد اشتغال در روستاها خواهد شد و باعث می شود اقتصاد منطقه از حالت تک بعدی و محدود بودن منبع درآمد، به اقتصاد چند بعدی و تنوعفعّالیت های اقتصادی تغییر یابد .
از سوی دیگر،توسعه خانه های دوم در مناطق روستایی پویایی اجتماعی را به دنبال خواهد داشت. بازسازی خانه های قدیمی، ساختن خانه های جدید توسط افراد محلی با ظاهر و نمای زیبا و بازسازی جاده روستایی از اثرات مثبت کالبدی توسعه ی خانه های دوم در روستاها می باشد. اگرشکل گیری و گسترش خانه های دوم گردشگری همراه با مدیریت صحیح و آینده نگری نباشد،علاوه بر حذف و یا کم رنگ شدن مزیّت های ذکر شده،آثار و پیامدهای ناگواری را بر ابعاد اقتصادی،اجتماعی،کالبدی و زیست محیطی روستاها وارد می نماید.تبدیل باغات و زمینهای کشاورزی مولد به باغها و زمینهای غیر مولد،افزایش قیمت اراضی و بورس بازی زمین، دخل و تصرف گسترده و کنترل نشده در محیط طبیعی، استفاده از مصالح و الگوی معماری ناهمگون با محیط، تجاوز به حریم رودخانه ها و آلودگی آب و خاک،تغییر و دگرگونی در ساختار اشتغال روستاها،تضعیف کشاورزی،ایجاد مشاغل فصلی، تشدید مهاجرت ، عدم توانایی مردم بومی برای خرید خانه، شکل گیرییک نوع دوگانگی در محیط زیست و محیط اجتماعی و دهها مورد دیگر از نتایج بی مدیریتی و عدم آینده نگری در ورود و توسعه ی خانه های دوم گردشگری در روستاها می باشد.از آنجا که نواحی روستایی منبعی آسیب پذیر و مستعد تغییرات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی است، به ویژه تجربه نشان داده است که همه جا گردشگری به طور خودجوش و اتفاقی و بدون برنامه ریزی و مدیریت مؤثر، گسترش یافته، پیامدهای نامطلوبی ببار آورده و در درازمدت مشکلات آن بیشتر از فواید آن شده است.
کلمات کلیدی:گردشگری،خانه های دوم، توسعه روستایی،پیامدهای منفی،پیامدهای مثبت.
مقدمه:
در حال حاضر، گردشگری در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است ؟افزون بر این،بسیاری از برنامه ریزان و سیاستگذاران توسعه نیز از صنعت گردشگری به مثابه رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند ؟ در این راستا، گردشگری روستایی نیز جزئی از صنعت گردشگری است که می تواند با برنامه ریز×ی اصولی و مناسب و شناسایی مزیتها و محدودیت های گردشگری روستایی، در توسعه این مناطق ودرنتیجه، در توسعه ملی و تنوع بخشی به اقتصاد ملی نقشی مؤثر بر عهده داشته باشد - عنابستانی،1388، . - 150گردشگری روستایی به مثابه ابزاری برای دست یابی به رشد اقتصادی و اجتماعی و نیز باز آفرینی مد نظر قرار گرفته است و تا کنون اقدامات گسترده ای در زمینه توسعه گردشگری به عنوان منبع موثر ارتقای در آمد اشتغال زایی در نواحی روستایی انجام شده است - . - sharply,2002:233
گردشگری در محیط های روستایی با توجه به توسعه شهرنشینی،بهبود سیستم حمل و نقل و ارتباطات،افزایش اوقات فراغت و غیره در حال گسترش است و به دنبال آن شکل گیری و گسترش خانه های دوم از پدیده های مهم قرن بیستم و سده های حاضر است.خانه ی دوم از دو لغتHome و Second تشکیل شده است که Home در لغت به معنای مکانی که در آن زندگی می کنیم و Second در لغت به معنای ثانیه،دوره کوتاهی از زمان،دوم و دومین است و ترکیب این دو واژه اصطلاح خانه دوم را معنی می دهد - رحمانی و همکار به نقل ازCrawley،1391، . - 25در مورد خانه های دوم تعریف واحدی وجود ندارد؛ هر مطالعه ای نیز تعریف خاص خود را ارائه می دهد و از لحاظ روش شناسی هم تعیین آنها بسیار مشکل است، در فرهنگ جغرافیای انسانی - جانستون،1988،ص - 423 در این مورد چنین امده است:"خانه های دوم خانه هایی است که به وسیله خانوارهای ساکن در نقاط دیگر خریداری و یا به مدت طولانی اجاره می شود.
چنین خانه هایی معمولأ در نواحی روستایی قرار داشته و برای مقاصد تفریحی استفاده می شوند،دارای اسامی خانه های آخر هفته و خانه های تعطیلات نیز هستند.موسّ"سه ی ابداعات اجتماعی در آمریکا نیز خانه های دوم را بدین صورت تعریف می کند؛"خانه های دوم خانه هایی است که کمتر از 91روز در هر سال تقویمی اشغال می شود".به هر حال می توان گفت خانه های دوم یا تعطیلات ،مساکنی است که در نواحی مختلف از جمله نواحی روستایی توسط ساکنان شهرها معمولأ ساخته ویا خریداری می شود و در روزهای معینی مانند روزهای تعطیلات و یا فصل تابستان و عمدتاً با هدف تفریح و فراغت مورد استفاده قرار می گیرد - رضوانی،1382، . - 60
خانه های دوم در بسیاری از کشورهای جهان بویژه در اروپا و مناطق اروپایی نشین رواج دارد.در سال 1970حدود1320000خانه دوم در فرانسه وجود داشت که این مقدار در سال 1982به 2300000واحد رسید. از مقدار اخیر حدود 1300000خانه دوم در نواحی روستایی قرار دارند.کاپوک 1977تعداد خانه های دوم را در اروپای غربی 3میلیون واحد برآورد می کند.برآورد ریگنز نیز برای آمریکا همین تعداد و برآورد بیکر - - 1973برای کانادا500000واحد است.علاوه بر این در استرالیا تقریباً 250000خانه دوم و در زلاندنو ومناطق سفید پوست نشین آفریقای جنوبی نیز به نسبت کمتر وجود دارد.نسبت خانه های ومد به کلّ مساکن در سال1970در سوئد22درصد ،نروژ17درصد، اسپانیا17درصد و فرانسه16درصد می باشد - همان، . - 62
گردشگری خانه های دوم نیز همانند دیگر الگوهای گردشگری روستایی می تواند اثرات متعددی بر نواحی روستایی داشته باشد.در برخی موارد این اثرات سودمند است. برای نمونه ممکن است مساکن قدیمی در روستاها باز سازی و یاتبدیل به مساکن جدید شوند که علاوه بر زیبا سازی روستاها ،برای مردم روستا نیز زمینه ی اشتغال موقت و یا دائمی را در پی دارد.از سوی دیگر در برخی موارد نیز ممکن است دارای اثرات منفی در ساختار اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی روستاها،تغییر وسیع کاربری اراضی کشاورزی،تغییرات کالبدی در روستاها و ...باشد.این مقاله با هدف بررسی پیامدها و اثرات مثبت و منفی ایجاد و توسعه ی خانه های دوم روستایی بر توسعه ی روستاها و دستیابی به توسعه ی پایدار روستایی تدوین شده است.
نتایج:
-1پیامدها و اثرات مثبت خانه های دوم گردشگری
1-1 تأثیرات مثبت اقتصادی- اجتماعی: در اثر توسعه گردشگری و شکل گیری خانه های دوم، هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیر مستقیم برای افراد تحت تاثیراینفعّالیت زمینه اشتغال و کسب درآمد فراهم می گردد .هزینه هایی که توسط اهالی غیر بومی در منطقه صورت می گیرد و وجوه پرداختی توسط گردشگران در مقصد همان اثراتی را در اقتصاد یک منطقه دارد که صادرات کالاهای مختلف در موازنه بازرگانی و تراز پرداختی های ملی ایفا می کند .به واسطه ی ورود گردشگر به منطقه تقاضا برای کالاهای بومی و صنایع دستی افزایش می یابد و درفعّالیت های اقتصادی و منابع درآمد افراد محلی تنوّع ایجاد می شود و در نتیجه اقتصاد منطقه از حالت تک بعدی بودن و محدود بودن منبع درآمد به اقتصاد چند بعدی وتنوعفعّالیت های اقتصادی تغییر می یابد .سرمایه گذاری در زمینه ایجاد تسهیلات گردشگری سبب جذب سرمایه های راکد و پس انداز افراد محلی و به جریان افتادن آن در سیستم اقتصادی منطقه و بالطبع ایجاد اشتغال و درآمد در نظام اقتصادی منطقه می گردد.به طور کلی ایجاد اشتغال در اثر توسعه صنعت گردشگری در منطقه به دو صورت قابل تصوراست:
-1 مشاغلی که در رابطه ی مستقیم با توسعه گردشگری و شکل گیری خانه های دوم در منطقه ایجاد می گردد.
