بخشی از مقاله
چکیده
معماران سنتی با استفاده بهینه از انرژی های زیست محیطی اصول بهرهگیری از انرژی های پایدار را به خوبی آموزش دادهاند. معماری اقلیمی ایران با تأثیر از طبیعت و محیط اطراف به تکاملی تدریجی دست یافته و خود را با نیازمندیهای اقلیمی هر منطقه منطبق ساخته است که در آن، بام و خط آسمان هر خانه، انعکاس دهنده اقلیم آن منطقه میباشد. خط آسمان بافت تاریخی بوشهر نمونه کاملی است که با استناد به اصول طراحی آن میتوان راهکارهای اقلیمی کارآمدی را به منظور ارتقاع سیستم تهویه فضاهای شهری ارائه نمود.
فقدان هرگونه طرح مدون و از پیش تعیین شدهای با هدف طراحی اقلیمی در خط آسمان بافتهای شهری معاصر اهمیت این مهم را دو چندان میسازد. در این تحقیق سعی شده تا با استفاده از تحقیقات کتابخانه ای، میدانی و تحلیلی پیمایشی نقش خط آسمان بافت تاریخی بوشهر در بهبود جریان باد منطقهای و تشدید کوران هوا تحلیل و ارزیابی گردد. در نتیجه مشخص گردید که یکی از عوامل اصلی بروز مشکلات اقلیمی در شهرهای امروزی ناهمواریهای ایجاد شده در مسیر باد منطقهای توسط سایر ساختمانها میباشد.که در پایان راهکارهایی با هدف به حداقل رساندن این مشکلات ارائه گردیده است.
-1 مقدمه
هر بافت شهری حاصل پیوند و همنشینی مجموعه بناهایی میباشد که میتوان هر یک از این بناها را به مثابه یک سلول از مجموعه سلولهای تشکیل دهنده یک بافت به عنوان موجودی زنده به شمار آورد - بحرینی 1389، . - 13 - 1مطالعه بافتهای سنتی ایران در اقلیمهای مختلف الگویی را به نمایش میگذارد که در درون آن هر یک از بناهای تشکیل دهندهی "بافت" به عنوان عضوی از یک اورگانیسم و جامعه بزرگتر »وجود و زیبایی خود« را در تکامل، حمایت و موفقیت کل سیستم در شکلدهی به یک »وحدت همه جانبه« میداند. در این نظام هر یک از بناها به هنگام شکل دادن و تأمین نیازهای کارکردی و اقلیمی خود ابتدا الزامات جمع را در نظر میگیرد.
بررسی بناهای تشکیل دهنده بافت های تاریخی ایران »فعالیتِ منظّم« مجموعه سلولهایی را نشان میدهد که وجح اشتراک، تمامی اورگانیسمهای زنده در قالب یک سیستم مدون و از پیش تعریف شده میباشد. بافتهای شهری به عنوان یک سیستم زنده به مانند هر موجود زندهای برای تأمین نیازها و انرژی لازمه حیاط خود میبایست تا جای ممکن اندامهای خود را با محیط اطراف و شرایط جغرافیایی محل همساز سازد. این همگامسازی امکانپذیر نخواهد بود، مگر هر یک از این بناها به مانند تاروپود یک قالی به منظور نقش زدن طرحی کمال یافته در یک مجموعه نظاممند یکدیگر را حمایت و هدایت کنند.
محل اتصال لبه ی بام به آسمان را خط بام1 گویند و از قرارگیری این بامها در کنار یکدیگر خط آسمان2 شکل میگیرد - Biddulph 2007, . - 184 مطالعات انجام شده نشان میدهد که خط آسمان بافت تاریخی بوشهر ازعوامل مختلفی چون: اِقلیم، فرهنگ، کارکرد، زیباییشناسی شهری تأثیر پذیرفته است. وجود دما و رطوبت بالا در اقلیم گرم و مرطوب بوشهر موجب شده تا بخش غالبی از انرژی معماران صرف تأمین نیازهای اقلیمی و به حداکثر رساندن کوران در فضاهای شهری گردد. در این میان خط آسمان بافت تاریخی بوشهر نقش ویژهای در تهویه و تشدید کوران بر عهده دارد. بافت تاریخی بوشهر با شکلگیری تدریجی، بهرهگیری از شرایط طبیعی زمین، جهتگیری و چیدمان مناسب فضاهای شهری توانسته این مهم را به بهترین شکل ممکن به انجام رساند.
مرحله اول تحقیق - تحلیلی – توصیفی - با مطالعه منابع کتابخانهای، دستهبندی اطلاعات اسنادی و بررسی تجارب دیگران شکل گرفته است. در مرحله بعد، با حضور در محدوده مورد مطالعه نمونههایی اصیل از بناهای بافت تاریخی بوشهر برداشت شد، سپس آرایش فرمی و عملکرد اقلیمی بناها با ترسیم برش و ارائه مدلهایی از خط آسمان بافت در دو مقیاس خرد - هر تک بنا - و کلان - بافت شهری - مورد تجزیه و تحیل قرار گرفت. در نهایت با تطبیق نتایج بدست آمده با معضلات اقلیمی شهرهای معاصر، راهکارهایی جهت رفع و بهبود شرایط زیست محیطی با تأکید بر اصول معماری و شهرسازی پایدار ارائه شده است.
-2 پرسش های پژوهش
1. آیا در شکلگیری خط آسمان بافتهای سنتی ایران - نمونه موردی بافت تاریخی بوشهر - به مانند سایر اجزای تشکیل دهنده خانه و بافتهای شهری، از اصول و قواعد نانوشتهای در طراحی بهره میگرفته اند؟
2. تدوین "طرح جامع" »تناسبات ارتفاعی بلوکها«، »نحوه چیدمان و قرارگیری همجواریها« تا چه اندازه میتواند در نظاممند ساختن خط آسمان بافتهای شهری و بهبود شرایط اقلیمی کارآمد باشد؟
-3 روند شکل گیری و موقعیت جغرافیایی بافت تاریخی بوشهر
استان بوشهر به عنوان یکی از استانهای ساحلی کشور در جنوب غربی ایران و حاشیه خلیج فارس قرار دارد. استان بوشهر 625 کیلومتر مرز مشترک آبی با خلیج فارس دارد و ارتفاع مرکز این منطقه از سطح دریای آزاد 5 متر و بواسطه کمی ارتفاع از سطح دریا و نزدیکی به خط استوا و دریای گرم، سرزمین گرم و مرطوب محسوب میشود. متوسط دمای سالانه حدود 24 درجه است که در تابستان حداکثر به 50 درجه و کمترین در زمستان به حدود 6 درجه میرسد. رطوبت هوا در ناحیه ساحلی بیش از مناطق داخلی است و رطوبت بیش از حد ناحیه ساحلی گاه آنقدر زیاد میشود که به حد اشباه و در حدود 80 درصد میرسد و هوا بشدت دم میکند که اصطلاحاً به آن - شرجی - میگویند - ناصری 1369، . - 468
تمدن اولیه درمنطقه بوشهر متعلق به ریشهر است که در 12 کیلومتری شهر فعلی قرار دارد. تاریخ پیدایش ریشهر به 5 هزار سال پیش میرسد - کازرونی 1367، . - 15 بافت تاریخی بوشهر که قدمت آن به دورهی افشاریه برمیگردد، از معدود بافتهای تاریخی ایران است، که زمینههای شکلگیری اسکلت شهری آن طی سه دورهی تاریخی - افشاریه، زندیه و به ویژه قاجاریه - فراهم آمده است - افشار سیستانی 1369، . - 30-19 ساختار کلی بافت قدیم بوشهر در دوره قاجاریه تکمیل می شود. بندر بوشهر در دوره قاجار از چهار محله شنبدی، بهبهانی، کوتی و دهدشتی تشکیل میشد. از ویژگی این بافت، هماهنگی کامل آن با شرایط اقلیمی منطقه، برخورد مناسب با توپوگرافی و مسائل فرهنگی محلات چهارگانه میباشد که در زمینههای مذکور تمهیدات شهرسازی به طور کامل رعایت گردیده است - حمیدی 1380، . - 32-22
-4 باد و نقش آن در مکان یابی و جهت گیری فضاهای شهری
مکان یابی بافت قدیم بوشهر در یک شبه جزیره، نخستین گام جهت به چنگ آوردن باد در فضای شهری بوده است. موقعیت ویژهی این بافت بصورت شبه جزیره امکان جذب باد مطلوب را از چند جهت فراهم آورده است - نگاره 2و. - 1 همجواری بافت شهری و دریا موجب شکل گیری و جهت گیری معابر اصلی رو به دریا به منظور نفوذ حداکثر میزان باد به درون بافت شده است. مشکل اصلی اقلیم گرمومرطوب، گرمای توأم با رطوبت زیاد است.
باد و به دنبال آن کوران، یکی از راهکارهای اساسی در تقابل با شرایط نامساعد جغرافیایی میباشد و در تعیین موقعیت عناصر شهری و جهتگیری مناسب بلوکها نقش مؤثری ایفا میکند. باد در بافت تاریخی بوشهر به واسطه قرارگیری آن در یک خور نسبتاً از شکل و جهت مشخصی برخوردار نیست. ولی از باد شمال و شمالغربی آن میتوان به عنوان باد مطلوب و غالب منطقه یاد کرد که تقریباً در تمام طول سال در حال وزش میباشند.
