بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر ارزشیابی معلم محور بر خلاقیت دانش اموزان می باشد. در این مقاله بیشتر از منظر نحوه ی ارزشیابی و تاثیر آن به عنوان پرورش دهنده یا از بین برنده خلاقیت نگاه شود. روش مورد استفاده در این تحقیق توصیفی از نوع ارزشیابی می باشد که به بررسی تاثیر شیوه ی ارزشیابی معلم محور بر پرورش خلاقیت می پردازد که می توان گفت با نگاهی اجمالی به ارتباط و تاثیری که ارزشیابی و شیوه های آن بر شکوفایی و یا سرکوب خلاقیت در دانش آموزان دارد پی خواهیم برد نه تنها شیوه های ارزشیابی بلکه فلسفه و نگرش معلم نسبت به ارزشیابی در پرورش تفکر واگرا و خلاقیت دانش آموزان موثر خواهد بود. پس علاوه بر تغییر در شیوه های ارزشیابی باید نحوه ی نگرش معلمان، نظام تعلیم و تربیت و ارزشیابی معلمان در طول دوره های تحصیلی خویش مورد بررسی قرار گیرد تا بتوان ارزشیابی دانش آموزان را به سمتی جهت دهی گردد که نه تنها به عنوان مانع پرورش خلاقیت به شمار نیاید بلکه خود ابزاری باشد در جهت شکوفایی و پرورش تفکر و خلاقیت دانش آموزان.
مقدمه
تمام موفقیت ها وپیشرفت های انسانی در گرو اندیشه بارور، پویا و موثر است از پیچیده ترین و عالی ترین جلوه های اندیشه انسان تفکر خلاق اوست. در جامعه روبه رشد و درحال پیشرفت ما نیز توجه به خلاقیت نقش حیاتی دارد زیرا را برای نایل شدن به پیشرفت های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی به افراد مستعد و خلاق نیازمند هستیم. شناخت صحیح خلاقیت و فرآیند آن در گرو ابعاد مختلفی می باشد. عوامل زیادی باید دست به دست هم دهند تا خلاقیت شناخته شود و پرورش یابد - حسینی، . - 1387
از جمله نکات بسیار موثر برخلاقیت و پرورش آن شیوه های ارزشیابی و انگیزه بخشی به دانش آموزان می باشد. در فرآیند خلاقیت علاوه بر ارزشیابی ویژگی های معلم فضای آموزشی محتوای دروس وبسیاری از عوامل دیگر موثر می باشند. مدرسه می تواند عاملی موثر در پرورش و رشد توانایی های کودکان و نوجوانان باشد و معلمان هم بیش از سایر عوامل می توانند در این زمینه نقش ایفا کنند؛ اما برای همه روشن است که روشهای آموزشی و ارزشیابیهای مدارس ما نه تنها خلاقیت محور نبوده است بلکه با روشهای قالبی و غیر منطقی فرصت بروز این جنبه از رشد را در دانش آموزان از بین برده است.
تورنس - 1970 - اعلام کرد روش های آموزش و پرورش کنونی ما از موانع جدی رشد و توسعه خلاقیت می باشد - حسینی، . - 1388 رابطه خلاقیت و پیشرفت تحصیلی توسط بعضی از محققین مورد بررسی قرار گرفته است بر طبق یک مطالعه خلاقیّت و سختی با پیشرفت تحصیلی ارتباط پیدا می کند. آی - 1999 - 1 انرژی زیادی صرف تحقیق در این رابطه کرده و در 1960 یا 1962 اولین گزارش را درباره ی اثر خلاقیت روی پیشرفت در مدرسه را ارائه کرد. تحقیقات آنها اثر مهمی در حیطه ی آموزشی داشت و از آن به بعد سیل تحقیقات درباره ی خلاقیت چیست؟ جریان پیدا کرد. در همین راستا پژوهش حاضر سعی دارد به توصیف و بیان تاثیرات ارزشیابی معلم محور بر خلاقیت در دانش اموزان و بررسی اثرات آن بپردازد تا شاید بتواند در رسیدن هر چه بیشتر به اهداف آموزش و پرورش قدم موثری بردارد.
بیان مسئله
خلاقیّت 2 تحت تأثیر عوامل مختلف فردی و اجتماعی زیادی است؛ و در اجتماع و جامعه هم نهادهای زیادی برآن مؤثرند. خانواده یکی از مهمترین این عوامل است و نهادهای اجتماعی می توانند هر کدام سهم خویش را روح نوآوری، تحقیق و خلاقیّت در جامعه را تقویت کنند. مدرسه و آموزش و پرورش هم جایگاه خاصی در این مقوله بر عهده دارند - حسینی، . - 1388 بیشتر اوقات، مردم کلمه خلاق را مترادف کلمه پراستعداد و باهوش می دانند و تصور آنان این است که کودک بااستعداد و باهوش، خلاق نیز است یا این که کودک خلاق از هوش بالایی برخوردار است. هر چند کودکان باهوش، استعداد بالقوه بیشتری دارند که در راه های خلاق به کار ببرند، اما خلاقیت، همان استعداد و هوش نیست.
خلاقیت فرآیندی است که بر مبنای استعداد، آموزش و تفکر استوار است. خلاقیت گستره وسیعی از مسائل کوچک روزانه تا پیشرفت های مهم تاریخی در علوم و ادبیات و هنر را دربرمی گیرد و برخلاف نظر عمومی، هر فرد با توانایی های شناختی معمولی با مقداری تلاش می تواند از خود خلاقیت به خرج دهد. کودکان در سنین گوناگون انواع متفاوتی از رفتارهای خلاق را نشان می دهند - حسینی، . - 1381 خلاقیت از جمله مفاهیمی است که در باره ی ماهیت و تعریف آن تاکنون بین محققان و روانشناسان توافقی به عمل نیامده است.
بعضی از تعریف ها ویژگی های شخصیتی افراد محور قرار دارد و در بعضی دیگر بر اساس فرآیند خلاق و تعریفهای دیگر برحسب محصول خلاق به خلاقیت نگریسته اند. از جمله افرادی که بر حسب شخصیت به خلاقیت می نگرد گیلفورد - - 1950 است او معتقد است خلاقیت مجموعه ای از تواناییها و خصیصه های است که موجب تفکر خلاق می شود و خلاقیت از دیدگاه او عبارت است از تفکر واگرا. خلاقیت فرایندی است که نتیجه آن یک کار تازه باشد و در یک زمان به عنوان یک چیز مفید و رضایت بخشی مقبول واقع شود.
استرنبرگ - 1983 - و آمابیل - - 1990 تفکر خلاق را ترکیبی از قدرت ابتکار، انعطاف پذیری و حساسیت در برابر نظریاتی می داند که یادگیرنده را قادر می سازد خارج از تفکر نامعقول به نتایج متفاوت و مولد بیاندیشد که حاصل آن رضایت و خشنودی شخصی و دیگران می باشد همچنین آمابیل می افزاید علاوه بر تازگی و تناسب و ارزشمندی باید عمل خلاق از طریق اکتشاف صورت گیرد نه از طریق الگوریتم - حسینی، . - 1388 خلاقیت به سه بعد شناختی ناظر بر تفکر واگرا در فرد است.
انگیزشی ناظر بر انگیزه درونی فرد است. غیرشناختی شامل ویژگی های خلاق در امور حرکتی، هنری و توانایی های خاصی است که در سطح افراد مشابه کم تر می توان شاهد آن بود، تقسیم می شود با توجه به این سه بعد ارزشیابی یک انگیزه بیرونی برای خلاقیت می تواند به حساب آید - منطقی . - 1381 متناسب با موضوع مقاله پس از آشنایی با خلاقیت و ابعاد آن، بر نقش ارزشیابی و شیوه های ارائه آن در مدارس وتاثیرش بر پرورش و رشد خلاقیت تأکید خواهد شد.
عوامل مؤثر بر خلاقیّت
خلاقیت: مجموع عوامل شخصی، فرایند و محصول است که در یک محیط اجتماعی در حال تعاملند.
- 1 عوامل محیطی، فردی، فرایندی و محصولی
-2 عوامل فردی و شخصی: ویژگی های تشخیص متنوع، خود انگزیزی، توانایی های شناختی خاص، تمایل به خطر کردن، تخصص در رشته، تجارب متنوع - آمابیل . - 1988
-3عوامل اجتماعی: آزادی، منابع کافی، وقت کافی، جو مناسب، طرح تحقیق مناسب، همچنین خانواده و مدرسه ازمهم ترین عوامل اجتماعی رشد خلاقیت هستند - حسینی . - 1381
روشهای رشد خلاقیت دردانش آموزان - بعضی ازراهبردهای شناسایی -
کلوگ مطرح می کند که خلاقانه خواند ذهن بشر، سه معیار باید درآن باشد: اول، باید منحصر به فرد و جدیدباشد. دوم، محصول باید، درزمینه های، مفید شناخته شود. سوم، استعداد و توان ویژه ای درفرد ایجاد کننده محصول باید وجود داشته باشد. این معیارها در فرهنگ های مختلف جلوه های متفاوتی را به خود می گیرند - کلوگ، . - 1995
1. متناسب نمودن محتوا با نیازها، درک و فهم دانش آموزان تا موجب یادگیری فعال و پویا شود.
2. هدایت معلمان دراستفاده از شیوه ها و الگوهای نوین تدریس.
3. تدریس بر اساس شاگرد محوری و شرکت دادن فراگیران در تدریس.
4. درگیرکردن یاد گیرنده با مطلب آموزش و حل مسئله ازطریق خود دانش آموز.
5. تقویت قدرت تحلیل و تصویرسازی ذهنی در فراگیران، ایجاد روحیه پرسش از خود در دانش آموزان
6. ایجاد امنیت برای دانش آموزان اعم از امنیت عاطفی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و غیره - کردی، . - 1377
موانع برسر راه خلاقیت
هر چیزی که به سمت قالبی کردن میل کند، ضد خلاقیت است. به عبارت دیگر، یک مفهوم خلاقیت، قالب شکنی است. حال اگر این نظامی که شما از آن یاد می کنید، نظامی انعطاف ناپذیر باشد، طبیعی است که امکان دارد ضد خلاقیت باشد؛ اما اگر انعطاف پذیر باشد، در صورت ضرورت، تغییر و تحول را پذیرا شود، خلاقیت را هم در خودش جای می دهد. من، خود خلاقیت را یک نظام می بینم به این تعبیر که نظام را یک جریان متعامل می دانم. آموزش و پرورش خلاق را یک جامعه خلاق می سازد به همین ترتیب، آموزش و پرورش هم می تواند در به وجود آمدن فرهنگ خلاقیت در جامعه، تاثیر بگذارد.
الف - موانع شناختی:
عادت، عدم انعطاف پذیری، رویگردانی ازابهامات، اتکا بر مفروضات، تفکر منفی
ب - موانع عاطفی:
ترس از شکست و اشتباه، عدم اعتماد به نفس
ج - موانع اجتماعی:
