بخشی از مقاله
چکیده :
توسعه همواره یکی از اهداف تمامی دولتها برای ایجاد رفاه و پیشرفت ملل خود بوده است. این توسعه ابعاد گوناگونی دارد از قبیل توسعه فرهنگی، توسعه اجتماعی و توسعه سیاسی. از نیمه دوم قرن بیستم تاکنون الگوهای متفاوتی از مدل های رشد و توسعه صنعتی در جهان تجربه گردیده است . خوشههای صنعتی یکی از ا لگوهای موفق سازماندهی بنگاه های کوچک و متوسط هستند که کاستی های بنگاههای کوچک و متوسط را رفع و مزیت های مختلف صنایع کوچک، چون انعطاف پذیری و تنوع را تقویت می بخشند. خوشه صنعتی مجموعه ای از بنگاه های تولیدی و خدماتی در یک رشته صنعتی است که با تکیه بر سرمایههای قوام یافته اجتماعی در مناطق مختلف جغرافیایی در کنار نهادهای پشتیبان و از طریق روابط متراکم میان بنگاهی شکل می گیرد.
خوشههای صنعتی سبب رشد اقتصاد محلی و تشویق سرمایه گذاری در منطقه شده و توانایی آن را دارند که با همکاری بنگاههای موجود در آن به بازارهای جدید دست پیدا کرده، هزینهها را کاهش دهند، قدرت رقابتپذیری در بازارهای جهانی را افزایش داده و توان صادراتی بوجود آورند . بیشک توجه خاص دولت و نهادهای مربوطه به این پدیده، می تواند شکوفایی هر چه بیشتر صنایع منطقه ای را تسهیل و تسریع کرده و حرکت کشور در راستای تحقق چشم انداز بیست ساله را بهبود بخشد . هدف این مقاله بررسی نقش خوشه های صنعتی در توسعه فعالیت های اقتصادی کشور ، ارتقای سطح تولیدات داخلی و محقق شدن اهداف اقتصاد مقاومتی است.
کلید واژگان: خوشههای صنعتی، بنگاههای کوچک و متوسط، فعالیتهای اقتصادی، اقتصاد مقاومتی
مقدمه
تحولات پیچیده و سریع چند دهه اخیر و نیز شتاب گیری روند جهانی شدن موجب شده است تا جوامع گوناگون تلاش کنند تا بیش از پیش خود را برای پذیرش تحول آماده کنند . آنچه که تا چند دهه پیش به عنوان یک امتیاز اقتصادی تلقی می شد، عبارت بود از برپایی و فعال نگهداشتن شرکت های بزرگ و به تبع آن دولتی شدن اغلب سازمان ها؛ و چنین هم استدلال می شد که هرچه این شرکت ها بزرگتر باشند، اقتصاد پویاتر و قدرتمندتر می گرد د]ُ.[ قابلیت تطبیق با بازار و نیاز روز، چیزی است که از عهده یک ساختار پیچیده تودرتو بر نمی آید و در نتیجه برای پیشرفت سریع و ارائه محصولات جدید تنها راه موثر، ایجاد و توسعه شرایطی است که فعالیت های اقتصادی کوچک بتوانند ت أسیس شوند و رقابت کنند ]ٌِ.[
بنابراین توجه فزاینده ای به کوچکسازی شده و روند توسعه بنگاه های کوچک و متوسط به طور بالایی افزایش یافته است. این واحدها در بسیاری از کشورهای در حال توسعه ضمن دستیابی به اهداف اصلی توسعه، نقش تعیین کننده ای در گسترش و تنوع تولیدات صنعتی دارند و در اهتمام به یک سری اهداف بنیادین همچون ایجاد اشتغال، ریشه کن کردن فقر، بهبود توزیع درآمد و برآوردن نیازهای اساسی کشورهای در حال توسعه، دارای نقش موثری هستند . در بسیاری از کشورها این صنایع، ت أمینکنندگان اصلی اشتغال جدید، مهد تحول ونوآوری و پیشرو در ابداع فناوری های جدید بوده اند. از سوی دیگر این صنایع با صادرات قابل توجه، نقش م ؤثری در توسعه اقتصادی کشورها ایفا میکنند]ُ.[
یکی از بهترین راهکارهای ارائه شده برای دستیابی به اهداف موجود در اصل ُُ قانون اساسی، راهکار خوشه سازی و تجمیع بنگاه های کوچک و متوسط در قالب خوشه های صنعتی است . با تجمیع این شرکت ها امکان استفاده از تجربیات و امکانات همدیگر، امکان ایجاد ا مکانات مشترک و انجام امور به صورت اشتراکی به وجود می آید. در کنار این عوامل بحث انتقال سریع دانش و نوآوری های موجود در خوشه نیز یکی از مزایای اصلی آن می باشد . آنچه مسلم است در اکثر کشورهای دنیا، صنایع کوچک و متوسط با مزایایی که از طریق خوشه سازی کسب کرده اند، توانسته اند به عنوان مهم ترین بخش اقتصاد مطرح شوند ]ُ.[ بدین منظور لازم است تا برای افزایش رشد تولید ملی و کسب مزیت های رقابتی و حتی مزیت های مطلق برای تولیدات ایرانیجهت تصاحب کامل بازارهای داخلی و کسب سهمی از بازارهای خارجی و توسعه صادرات توجه ویژهای به پدیده خوشه صنعتی شود.
شرکتهای کوچک و متوسط
اگر چه موضوع صنایع کوچک و متوسط در سال های اخیر با سرعتی فزاینده در حال تبدیل شدن به کانون توجه بسیاری از سیاست ذگاران و پژوهشگران است، اما هنوز تعریف واحدی از آن در سطح بین المللی ارائه نشده است . تعریفی که هرکشور ارائه میکند به شرایط اقتصادی و ساختار صنعتی آن کشور بستگی دارد . برخی از شاخصهایی که معمولاً در تعریف صنایع کوچک و متوسط بکار میروند عبارتند از: تعداد کارکنان، سرمایه، دارایی کل، حجم فروش و ظرفیت های تولیدی]ٍ.[ اما رایجترین شاخص برای تعریف صنایع کوچک و متوسط، استفاده از تعداد کارکنان است ]َ.[ موسسه آمار اروپا بنگاه های کوچک و متوسط را به موسسههایی اطلاق میکند که کارکنان آن کمتر از ًٍِ نفر باشند]َ.[ همچنین بر اساس تعریف وزارت صنایع و معدن و وزارت جهاد کشاورزی، بنگاههای کوچک و متوسط، واحدهای صنعتی و خدماتی هستند که کمتر از ًِ نفر کارگر دارند]ٍَ.[ در جدول زیر تعریف بنگاههای کوچک و متوسط و معیارهای آن در کشورهای مختلف آمده است:
