بخشی از مقاله
چکیده
تغییرات اشتغال از دیرباز یکی از مهمترین متغیرهای مورد توجه اقتصاددانان و سیاستگذاران هر کشور بوده است. کاهش درآمدهای نفتی ایران تحت تاثیر تحریمهای نفتی در سالیان اخیر، تولیدات بخش صنعت را با نوسان مواجه ساخته و اشتغال در این بخش را تحت تاثیر قرار داده است. لذا جهت دستیابی به یک اقتصاد مقاوم لازم است اثر این تحریمها برآورد شده و در جهت خنثیسازی آثار آن بر اشتغال صنعتی برنامه ریزی مناسب صورت گیرد . از این رو مقاله حاضر ابتدا با استفاده ازروش خودرگرسیو با وقفههای توزیعی (ARDL) و الگوی تصحیح خطا (ECM) به بررسی تاثیر متغیرهای موثر بر اشتغال صنعتی پرداخته است که نتایج نشان از تاثیر مستقیم ارزش افزوده بخش صنعت و درامدهای نفتی و تاثیر منفی نرخ بهره بر اشتغال صنعتی داشته است، به نحوی که اثر درامدهای نفتی بر اشتغال صنعتی در کوتاه مدت و بلند مدت به ترتیب (0.043) و (0.099) بوده است . لذا در ادامه با اتخاذ شش سناریو بررسی شده است که در هر حالت رشد ارزش افزوده بخش صنعت چقدر باید باشد تا کاهش اشتغال صنعتی در اثر افزایش تحریم ها و کاهش درآمدهای نفتی خنثی شده و اقتصاد در مقابل ضربات تحریم ها مقاوم گردد. در این راستا رشد ارزش افزوده بخش صنعت در شش سناریو مورد نظر بین 1.76 تا 7.75 متغیر بوده است لذا سیاستگذاران کلان کشور جهت مقابله با تحریم های نفتی، باید حمایت از بخش صنعت و افزایش تولیدات این بخش را مورد توجه خود قرار دهند.
کلمات کلیدی: اشتغال صنعتی، تحریمهای نفتی، اقتصاد مقاومتی، روش خودرگرسیو با وقفههای توزیعی و الگوی تصحیح خطا.
ٌ- مقدمهْ
امروزه اشتغال درمباحث اقتصادی جایگاه ویژهای داشته و حل مشکل بیکاری یکی ازمهمترین دغدغه های سیاستگذاران اقتصادی هر کشور میباشد. باتوجه به اینکه بسیاری از اقتصاددانان رشد اشتغال صنعتی را کلید موفقیت کشورهای درحال توسعه به شمار آورده اند، لذا توجه به اشتغال دربخش صنعت ازجایگاه ویژه ای برخورداراست. بنابراین شناخت عوامل موثر بر اشتغال صنعتی به منظوررفع تنگناهای موجود درآن ضروری به نظر می رسد (کریمی موغاری و اشکان، .(1393
یکی از عوامل مهمی که اقتصاد کشورهای صادرکننده نفت همچون ایران را تحت تاثیر قرار میدهد درآمدهای نفتی میباشد. از آنجایی که، نفت ازجمله کالاهای استراتژیک جهان و به عنوان یکی از نهاده های مهم تولید به شمار می رود، درنتیجه، نوسانات شدید قیمت نفت که آنرا شوک نفتی نامیده اند(صمدی و همکاران، (1388، تأثیرات بسزایی دراقتصادکشورها، چه درحال توسعه و چه توسعه یافته، دارد. از سوی دیگر، از زمانیکه درآمدهای ناشی از صادرات نفت دراقتصاد ایران سهم بالایی از تولیدناخالص داخلی و بودجه های سالیانه را به خود اختصاص داد، اقتصاد ایران برپایه اصولی که اقتصاد تک محصولی بنا نهاده شد،که نشان می دهد قیمت نفت و درآمدهای ناشی از آن، به عنوان یک عامل برونزا و محرک رونق و رکود اقتصادی درایران عمل کرده است (یحیی آبادی و همکاران،.(1392
تحریمهای بین المللی علیه ایران عاملی است که با افزایش هزینه مبادله7 و افزایش نااطمینانی درفضای سرمایه گذاری، تمایل سرمایه-گذاران را علی رغم وجود سودهای قابل توجه تضمین شده، به سرمایه گذاری و مشارکت درپروژه های بخش نفت وگاز ایران کاهش داده است(صیادی و برکشلی،.(1391 بنا براین با توجه به این که یکی از مهمترین منابع درآمدی ایران، درآمدهای ناشی از صادرات نفت می باشد، تحریمهای نفتی بعنوان یکی از سیاستهای مهار ایران بکار گرفته میشود لذا با توجه به اهمیت این موضوع، مطالعه حاضر اثرات تحریم نفتی بر اشتغال صنعتی در ایران را مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد.
این پژوهش درهفت بخش ارائه میشود، که در بخش اول مقدمه ارائه شد و در بخش دوم و سوم ادبیات موضوع و مبانی تجربی آورده میشود. بخش چهارم به تصریح مدل و الگوی تحلیلی میپردازد. در بخش پنجم نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل دادهها ذکر خواهد شد، در بخش ششم به بحث و ارائه راهکار پرداخته می شود و در بخش پایانی نتیجه گیری و جمعبندی پژوهش بیان میشود.
-2 ادبیات موضوع :
عبارت تحریمهای اقتصادی به معنی اقدامات غیر نظامی است که بر انتقال کالا، خدمات یا سرمایه به یک کشور خاص، تأثیر نامطلوبی میگذارد و هدف از برقراری آن، تنبیه، مجازات یا وادار ساختن آن کشور به تطبیق خود با اهداف سیاسی دولت تحریم کننده، یا بیان ناخرسندی کشور تحریم کننده از اقدامات و رفتارهای آن کشور است (بهروزی فر، 1383 ؛ معظمی و سرعتی آشتیانی،.(1391 از نظر باری ای کارتر (1992)8، تحریمهای اقتصادی به معنی » تدابیر قهرآمیز اقتصادی علیه یک یا چند کشور برای ایجاد تغییر در سیاست-های آن کشور است. یا دست کم بازگو کننده نظر یک کشور درباره این قبیل سیاستها است.«
هافبوئر9، اسکات10 و الیوت11،((1999، تحریم اقتصادی را به معنی توقف عمدی یا تهدید به توقف روابط تجاری یا مالی از سوی یک دولت میدانند. از نظر باربر(1979)12، تحریم اقتصادی میتواند به دلایل متفاوتی صورت پذیرد. از مهمترین دلایل آن میتوان به رفتار و عمل دولتها در مقابل کشور تحریم شونده، انتظارات آتی دولتهای تحریم کننده و دیدگاههای بینالمللی اشاره کردکه به ساختار کلی بین الملل یا بخشی از ساختار بین المللی مرتبط است.
تحریم اقتصادی ابزاری برای نیل به اهداف سیاسی است. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 تاکنون آمریکا بارها از این ابزار
7- Transaction Cost× 8-Barry E. Carter 9-Hufbauer×
10 -Schott
11-Elliott 12-Barber
علیه ایران استفاده کرده است (یاوری و محسنی، .(1389 اعمال تحریمهای اقتصادی اثرات بلند مدتی حتی پس از لغو تحریمها بر بازارهای جهانی انرژی برجای خواهند گذاشت. اولین اثر مهم تحریمهای اعمال شده کاهش عرضه جهانی نفت و در نتیجه افزایش هزینه کشورهای عمده مصرف کننده نفت میباشد. هر چند تحریمها باعث محدود شدن ظرفیت تولید کشورهای هدف تحریم خواهد شد ولی در مقابل با افزایش قیمت، درآمد این کشورها و کل درآمد تولیدکنندگان نفت افزایش چشمگیری خواهد یافت به گونهای که این افزایش قیمتها، حتی میتواند کاهش درآمد ناشی از کاهش عرضه کشورهای هدف تحریم را جبران کند (بهروزی فر،.(1383
در واقع تأثیر تغییرات قیمت نفت بر کشورهای نفتی به ساختار اقتصادی و شدت وابستگی آنها به نفت بستگی دارد(مهرآرا و میری، .(1389 این موضوع عاملی برای توضیح تفاوت رشد اقتصادی در بین کشورهای صادرکننده نفت میباشد (زیند.(199913 به دلیل افزایش قیمت منابع صادراتی، درآمد ارزی کشور صادر کننده افزایش مییابد. این امر ارزش پول داخلی کشور را افزایش میدهد، در نتیجه قیمت کالاهای وارداتی که با ارز حاصل از منابع طبیعی وارد میشود کاهش مییابد. این امر سبب میشود که تولید کنندگان کالاهای داخلی با افزایش هزینهها روبرو شوند. کاهش نسبی قیمت کالاهای قابل مبادله داخلی در بازارهای بینالمللی انگیزه سرمایه-گذاری و توسعه این بخشها را کاهش میدهد (طبیبیان، .(1387
طبق مطالعه طبیبیان (1387)، طی دوره زمانی 1359-1386 اثر کوتاهمدت افزایش قیمت نفت بر اشتغال منفی و قابل ملاحظه است. اثر بلندمدت مثبت و اندکی کوچکتر از اثرکوتاهمدت است. این نتیجه نیز قابل توجیه است. زیرا درکوتاهمدت واردات کالا و سایر سیاستهای دخالتی دولت که درآمد نفت امکانپذیر میکند و رانت جوئی جمعی سبب میشود بنیاد سرمایهگذاری و تولید مولد و اشتغالزائی دچار خدشه شود. لکن در بلندمدت به هرحال بخشی از این منابع وارد نظام اقتصادی شده و ایجاد ظرفیت کارآفرینی می-کند. لکن در مجموع این دو اثر یکدیگر را خنثی کرده و در طی این دوره اثر اشتغالزائی چندانی مازاد برآن چه روند معمول اقتصادانجام میداده حاصل نشده است؟
