بخشی از مقاله
چکیده:
پایداری در حیطه شهرسازی با تأکید بر سه موضوع اجتماع، اقتصاد و زیست محیط، از جمله رویکردهایی است که به منظور بهبود وضع گسترش لجام گسیخته شهرها و نزدیک شدن آن با معیارهای مناسب زندگی انسانی و حفظ منابع طبیعی در شهرها، در دهه 1970 میلادی پا به عرصه شهرسازی گذاشت. ولی این مفهوم سالها قبل در شهرسازی ایران و به خصوص در معماری و شهرسازی عهد صفوی دارای سابقه قبلی می باشد. خیابان چهار باغ اولین خیابانی است که بر اساس نقشه از پیش تعیین شده و بر اساس طرح جامع شهری در دوره شاه عباس اول صفوی در شهر اصفهان با ویژگیهای پایدار، زیبا، مفرح و جذاب برای گردشگری طرح ریزی شده و پاسخگوی نیازهای مختلف عملکردی، زیست محیطی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مردمان عهد صفوی بوده است.
در این راستا با استفاده از رویکردی تاریخی، تطبیقی و توصیفی و همچنین با بررسی ساختار کالبدی محور چهار باغ، نقش و کارکردهای این محور تاریخی در پایداری شهر اصفهان و مکتب معماری و شهرسازی صفوی از طریق تطبیق معماری این خیابان با رویکرد "مکان پایدار" گلکار که یکی از رویکردهایی است که در سالهای اخیر در ادامه بحث اصول پایداری شهری مطرح شده مورد بررسی و بازبینی قرار خواهد گرفت. آشنایی با ویژگیهای این عنصر حیاتی در سیما و منظر اصفهان دوره صفوی، بابی را به سوی هر خوانندهای باز خواهد کرد تا با عبور از آن پا به عرصه جدیدی از خوانش محیط و منظر شهری و طرح ریزی محورهای درون شهری بر اساس الگوهای معماری پایدار بگذارد.
مقدمه:
خیابان چهار باغ اولین خیابانی است که بر اساس نقشه از پیش تعیین شده و بر اساس طرح جامع شهری در دوره شاه عباس اول صفوی طرح ریزی شد. - شکل - 1 خیابانی که در بیان پیرلوتی »شانزه لیزه اصفهان« - پیرلوتی، - 205 : 1372 نام گرفته است و به اعتقاد شاردن »زیباترین معبری است که تا کنون دیده و یا شنیده ام.« - شاردن، - 146 : 1362پل االله وردی خان یا سی و سه پل، خیابان چهارباغ را به دو قسمت - خیابان چهارباغ باﻻ و پایین - تقسیم میکرده است. دو بخش چهارباغ عباسی1 و چهارباغ بالا در عصر شاه عباس یکم طراحی شده و تاریخ تقریبی ساخت آن به سال 1000 هجری قمری 1591 - میلادی - برمی گردد. چهارباغ پایین در دوره رضا شاه پهلوی و با همان طرح به چهارباغ دوره صفوی افزوده گردید.
اما در مورد این که نام مذکور را به چه دلیل بر آن نهاده اند، روایات گوناگونی وجود دارد. آدام اولئاریوس بر این باور است که »این باغ با چهار خیابان عمود بر هم به چهار قسمت تقسیم شده و به همین جهت چهارباغ نام گرفته است.« - اولئاریوس،:1379 - 613 اما شاردن نام این خیابان را برگرفته از گذشته آن میداند. گویا در جای خیابان »چهار باغ مو« وجود داشته که »وقف مسجد بوده است.« شاه عباس برای ساختن خیابان چهارباغ » این باغ ها را اجاره ابد کرد و سالیانه دویست تومان مالالاجاره آنها « را میپرداخت. - شاردن، - 150:1362 شاردن هم طول خیابان را »سه میل و دویست پا و عرض آن« را »صد و ده پا« ذکر میکند. - همان: - 146
برآوردهایی هم از مساحت خیابان چهارباغ وجود دارد؛ از جمله تاورنیه که مساحت آن را »بیش از هزار و پانصد قدم طول و هفتاد- هشتاد قدم عرض« می داند که زاینده رودآن را تقریباً از وسط قطع کرده است. - تاورنیه، - 393 :1336 چهارباغ عباسی نیز در دوران معاصر هرچند دچار تغییرات کالبدی بسیاری شده است ولی در شهر اصفهان به حیات خود ادامه می دهد. این خیابان از میدان شهدا در شمال شهر شروع و پس از عبور از زاینده رود به دروازه شیراز اصفهان در دامنه کوه صفه در جنوب اصفهان ختم میشود.
انتخاب رویکرد نگرش به موضوع:
پیش از پرداختن به ویژگیهای پایداری در خیابان چهارباغ صفوی باید نوع رویکرد به موضوع مشخص گردد تا برای خواننده واضح گردد که نگارندگان ار چه دریچه ای به موضوع نگریسته اند. رویکرد پایداری که در دهه 1970 میلادی مطرح شد، لزوم پایداری محیط های شهری را در سه موضوع اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی قابل بررسی می دانست و از دیدگاه نظریه پردازان این رویکرد، محیط شهری که در آن اصول پایداری مد نظر قرار گیرد دارای کیفیت بالای محیطی خواهد بود. لازم به ذکر است که قبل از رویکرد پایداری شهری، نگرش های دیگری از دیدگاههای کارشناسان شهری وجود داشت که می توان به رویکرد "مکان" دیوید کانتر و "حس مکان" جان پانتر اشاره کرد.
گرچه مدل مکان پیشنهادی کانتر، بنیان نظری کارآمد و قابل توجهی برای طراحی شهری است، با این وجود، در پرتوی پیشرفت-های دانش طراحی شهری و مطرح شدن مباحث مربوط به پایداری در دهههای اخیر لازم بود که بررسی نارساییهای نظریه مزبور، که در دهه 1970 میلادی تدوین گردیده، مرتفع شود. - گلکار، - 54 :1380 "مدل مکان پایدار گلکار" - - 1380 و "ابعاد طراحی شهری کرمونا" - 2003 - 1 در کتاب " مکان های عمومی- فضاهای شهری: ابعاد طراحی شهری"2 از مهمترین این گونه نظریه هایی هستند که در جهت تکامل نگرش های پیشین شکل گرفتند. گلکار در مدل پیشنهادی خود علاوه بر سه بعد کالبد، فعالیت و تصورات کانتر، بعد جدیدی تحت عنوان اکوسیستم به ابعاد گوناگون مکان می افزایدکه این مولفه ها، مدل پایداری مکان را تکمیل می کند. - نمودار - 1
