بخشی از مقاله
چکیده :
توسعه شهری دراصفهان و عصر صفویه اصولی در شهرسازی را مطرح کرد که می توان این دوره را به عنوان یک دوره اساسی و سرنوشت ساز در تاریخ خلاقیت طراحی شهری دانست . طراحی محورهای مستقیم شهری در بافتی کاملا ارگانیک و ایجاد محورهای سبز گردشگری در مقیاس شهری ، ابعاد یک فرایند خلاق و نوآورانه در طراحی شهری را پیش رو قرار می دهد؛ خیابان چهارباغ اولین خیابانی است که براساس نقشه ازپیش تعیین شده و براساس طرح جامع شهری دردوره شاه عباس اول صفوی درشهراصفهان با ویژگی های پایدار و جذاب برای گردشگران طرح ریزی گردیده و پاسخگوی نیازهای مختلف مردمان عهدصفویه بوده است . این ایده نیزدرشیرازباتوجه به سابقه معماری وشهرسازی غنی آن مورداستفاده قرارگرفته ونشانه هایی ازآن هنوز پابرجاست.
دردوران صفویه دو باغ محورمهم درساختار فضایی شهرشیراز شکل گرفت که به لحاظ قرارگیری جغرافیایی در شهر، باغ محور شمالی و باغ محور غربی نامگذاری گردیده است. محور اول ازدروازه قرآن درشمال شهرآغاز و به مسجد علی بن حمزه ختم شده و محوردوم از باغ حکومتی صفویه آغاز و به باغ شاه درغرب شهر منتهی گردیده است که دارای ویژگی های مشترکی باچهارباغ اصفهان می باشند. اهمیت این محورها در دوران زندیه و قاجاریه و تبدیل آن به یکی از شریان های اصلی دوران معاصر از سوی دیگر،اهمیت بررسی ومرمت آن را نشان میدهد.
بنابراین هدف این مقاله تحلیل ویژگی های محورهای چهارباغ شیراز و ونیز نحوه مرمت وبارآفرینی آن به عنوان امری ضروری وارائه مجموعه راهکارهایی دراین زمینه ازجمله: ساماندهی جریان سواره وپیاده محور، مبلمان ها والمان های شهری ، کاربری های اطراف، مولفه های طبیعی محور و... جه ت احیا وتقویت آن درعین توجه به صفات کالبدی و کارکرد تاریخی و باهدف بازآفرینی ومعاصرسازی پیشنهاد گردیده که به عنوان یک میراث گرانبها در زمینه توسعه آینده شهر خصوصاً از لحاظ گردشگری و جذب گردشگر دارای اهمیت فراوان میباشد.براین اساس در پژوهش حاضر باتوجه به رویکرد تاریخی،تحلیلی و توصیفی و بااستفاده از اسنادواطلاعات کتابخانه ای و توصیفات سفرنامه ها ومتون تاریخی سعی گردیده به پرسشهای تحقیق پاسخ داده شود.
مقدمه و بیان مسئله
در تاریخ شهرسازی صفوی، ساخت محورهای چهارباغ پاسخی اندیشمندانه به نیازجدیدشهری-یعنی پیدایش مفهومی نوین به نام خیابان درشهرسازی ایرانی- است که دراین دوره باتوجه به شیوه باغ سازی ایرانی - چهاباغ - ،طرح ریزی شده است که از عناصر اصلی توسعه و بهسازی شهرها در این عصر بوده اند. این ایده نیزدرشیرازباتوجه به سابقه تاریخی آن مورداستفاده قرارگرفته ونشانه هایی ازآن هنوز پابرجاست.
در دوران معاصر و در پی مطرح شدن بحث مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، موضوع باززنده سازی محور چهارباغ و بازگرداندن سیمای تاریخی آن به یکی از برنامه های شهری شیراز تبدیل و طرح ها و پیشنهادات مختلفی برای آن ارائه گردید. [1] اهمیت و ضرورت حفظ آثار کهن نه به عنوان پدیده های نمادین، بلکه به دلیل شناخت سیر تحول و تکامل تاریخ شهرسازی و تمدن شهرنشینی، حفظ هویت و اصالت شهری و تبیین حیات شهر بر اساس شواهد و مدارک علمی موجود همواره مورد توجه بوده است که هیچ فضایی و بنایی بدون مرمت نمیتواند دوام و بقای طولانی داشته باشد.[2]
براین اساس مرمت شهری تنهادرمجموعه عواملی که سعی درحفظ وبهبود وضعیت کالبدی شهردارند - تعمیراثر- خلاصه نمی شود،بلکه آنچه حائزاهمیت وتوجه است به روزنگه داشتن فضای شهری وانطباق آن بارفتاروفعالیت اجتماعی شهروندان در دوران حاضر-معاصرسازی اثر- می باشد.آنچه حائزاهمیت اثراست تاثیراین ساماندهی هاومرمت ها درمحیط به منظورحضورمجددانسان وتقویت ریشه فعالیت های مردمی واجتماعی درعرصه فضای شهری ومحل است.بی شک زمانی می توان به بقای یک اثردرعرصه شهرامیدداشت که آن اثربتواندبه سان گذشته بسترشکل گیری ورشد فعالیت هاوتعامل اجتماعی مردم جامعه خوددرزمان مربوط به خودباشد .[2]
بافت تاریخی به عنوان یک میراث گرانبها و با ارزش در کنار بافت جدید به شمار می آید که می تواند در زمینه توسعه آینده شهرخصوصاً از لحاظ گردشگری و جذب گردشگر دارای اهمیت فراوان باشد. یکی از رایجترین شیوههای حفظ و نگاهداری از آثارِ تاریخی، احیای آنها متناسب بامقاصدِ گردشگری است. در این موارد کاربریهای تازهای به اثر اعطا میشود و زمینهای فراهم میآید که اثر درمعرضِبازدیدِ عموم قرار گیرد.[3]
امروزه گردشگری را به عنوان یکی از مهمترین صنایع توسعه پایدار در هر جامعه ای باید دانست، که از تحرک بالایی در تغییرات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، شهری و محیطی برخور دار است، تمرکز بر جنبه های مختلف صنعت گردشگری، همراه با برنامه ریزی های مدیریت محلی و ملی هرجامعه ای نقش بسیار با اهمیتی درفرایندهای بین المللی و ملی هر جامعه ای می تواند ایفاء کند. تأکید بر توسعه فعالیتهای عمران گردشگری شهری، نوسازی بافت های تاریخی شهر، بازسازی فضاهای با ارائه تسهیلات مناسب کمک شایانی به توسعه پایدار شهری می کند[3] بنابراین باتوجه به عنوان مقاله سه پرسش اصلی قابل طرح میباشد:
-1موقعیت وویژگی های محورتاریخی چهارباغ صفوی شیرازچیست؟
-2 چه عوامل وشاخص هایی دربارآفرینی منظرشهری محورتاریخی چهارباغ صفوی شیرازتاثیرگذاراست وچه نقشی درارتقای گردشگری شهرشیرازایفا خواهدکرد؟ دراین راستا پژوهش حاضر می کوشد براساس مستنداتی از این محورتاریخی درشیراز درجهت حفظ عناصر باارزش موجود در محور و ترکیب آن با طرح پیشنهادی درعین توجه به صفات کالبدی و کارکرد تاریخی محور چهارباغ و بارویکرد مرمت و بازآفرینی آن به اهداف زیر دست یابد: بررسی محور تاریخی چهارباغ صفوی شیراز مرمت محورتاریخی چهارباغ صفوی شیراز با هدف معاصرسازی بررسی تاثیرمرمت وبازآفرینی محورتاریخی برگردشگری وجذب گردشگر ارائه مجموعه راهکارهایی جهت ارتقای منظر محورچهارباغ صفوی با هدف افزایش میزان تعاملات اجتماعی و...
.1 روش تحقیق
در پژوهش حاضر، روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده وبه منظور دست یابی به اهداف مورد نظر ، درگام نخست به بررسی وتحلیل اسنادواطلاعات کتابخانه ای ومنابع اینترنتی پرداخته شده و نیز باتوجه به رویکرد تاریخی سعی گردیده براساس مستنداتی ازسفرنامه ها ومتون تاریخی ومقایسه آنها بایکدیگرتصاویری از این محورتاریخی درشیراز با هدف حفظ عناصر باارزش موجود و ترکیب آن با مجموعه راهکارهایی جهت بهبودکیفیت درعین توجه به صفات کالبدی و کارکرد تاریخی محور چهارباغ و باهدف مرمت و بازآفرینی آن ارائه دهد. درادامه به توضیح مبانی نظری وتحلیل وبررسی ویژگی های محورچهارباغ شیرازونحوه شکل گیری آن درطول تاریخ ونیز نحوه مرمت وبارآفرینی آن وارائه مجموعه راهکارهایی پرداخته شده که درنهایت به نتیجه گیری ختم می گردد.
.2× مبانی نظری
.1.2×محور تاریخی چهارباغ صفوی و نحوه شکل گیری آن
تاریخ شهرسازی ایران حکایت از آن دارد که در عمده شهرهای ایران محورهایی ارگانیک وجود داشته که ارتباط بین فضاهای مهم شهری را شکل داده اند . عمده این محورهای عملکردی نظیر بازار ، با قرار گرفتن فضاهایی همچون مسجد , مدرسه , کاروانسرا ، فضاهای عمومی شهری و ... در اطراف آن ، به عنوان شاخص ترین محور شهری مطرح بوده اند. شهرسازی عصر صفویه الگویی جدید را در طراحی محورهای شهری معرفی کرده که بر خلاف ساختار ارگانیک محورهای عملکردی ، همچون محور اصلی باغ های ایرانی به صورت مستقیم طراحی شده است . هر چند این محور در ابتدا یک محور تفرجی بوده ولی در دوره های بعد به عنوان یکی از شاخص ترین محورهای شهری به صورت چهارباغ های شهری مطرح می شوند.[4]
مکانیابی هوشمندانه طراحان شهری عصر صفویه به گونه ای بوده که از یک سو این محور ها ، جهت توسعه آینده شهر در شهرهایی نظیر اصفهان ، شیراز ، قزوین و ... را شکل داده و از سوی دیگر به صورت آگاهانه و منسجم با محور ارگانیک بازار و فضاهای شهری حول آن و بافت کهن اصفهان ترکیب می شود . بارزترین این ترکیب را در ارتباط چهارباغ اصفهان و میدان نقش جهان می توان مشاهده کرد . نمونه بارز این گونه محورهای تفرجی که همچون محورهای مستقیم عصر صفویه جهت رشد و توسعه شهر شکل داده است ، محور شانزه لیزه پاریس است. در واقع می توان گفت طراحی محورهای مستقیم شهری عصر صفوی یک جهش در فرایند شهرسازی ایرانی است که عمده مفاهیم شهرسازی معاصر همچون طراحی یکپارچه شهری ، مرمت شهری و ... را با خود به همراه دارد .
