بخشی از مقاله
چکیده
ثبت دانش بومی استحصال خانگی آب باران، می تواند نه تنها از لحاظ فرهنگی ارزشمند است بلکه در اجراي برنامه هاي ترویجی با این هدف، بسیار حائز اهمیت باشدچف فناوري سبز استحصال آب باران که در طی چندین نسل در میان برخی مردم استان گلستان شکل گرفته است می تواند به الگویی براي ترویج این روش به سایر نقاط استان و کشور بدل گرددچفلذا با هدف ثبت دانش بومی و بررسی خصوصیات کلی سیستم هاي خانگی استحصال آب باران در استان گلستان، اقدام به مطالعه میدانی و مصاحبه با دارندگان این سیستم ها گردید در مجموع، شهفروستا در نقاط مختلف استان جهت تعیین موقعیت کاربران این سیستم ها جستجو شدچفدارندگان سیستم استحصال آب باران مورد سوال واقع شده و پاسخ هاي بدست آمده در مقاله حاضر ارائه شده استچف به نظر می رسد عدم توجه به این روش و همچنین ورود شبکه هاي آبرسانی به شدت بر توسعه و کاربرد این گزینه در میان مردم استان گلستان آسیب وارد آورده استچفبا توجه به کارایی بالاي این گزینه در تأمین بخشی از نیاز آبی مردم، توجه مسئولان و دست اندرکاران سبب بهبود شرایط براي پذیرش و استفاده از چنین سیستم هایی در میان مردم استان خواهد گردید.
کلمات کلیدي:فسیستم خانگی استحصال آب باران، گلستان، دانش بومی، ترویج
مقدمه
در ادبیات علمی جهان دانش بومی با واژگان و عبارات مختلفی نظیر »دانش سنتی«2، »باورهاي غیرمادي «3و »باورهاي مشترك«4یادشده استچفهمه واژگان و عبارات یادشده، به دنبال تبیین دانشی هستند که در بستر اجتماعی شکلفگرفتهفو هدف اصلی آن حل معضلات زندگی روزمره جوامع انسانی بوده استچفدانش بومی نسبت به دانش آکادمیک متفاوت استچف دانش بومی بر اساس قاعده و قوانینی که در آزمایشفها و تحقیقات علمی در نظر گرفته میفشود شکل نگرفتهفاندچفدر عوض ایندانش توسط فکر و نبوغ جوامععمدتاًفسنتی و با استفاده از امکانات موجود در محل زندگی و براي حل معضلات روزمره زندگیفشان شکلفگرفتهفاندفپسمالی و کینچلو، هححهژچفدانش بومی سینهفبهفسینه از نسلی به نسلی منتقلفشدهفاست و یراًاخ تلاش گستردهفاي براي ثبت این دانش صورت پذیرفته است یکی از مهمفترین دلایلی که در سالیان اخیر توجه بیشتري به دانش بومی و ثبت آن صورت گرفته به دلیل نگرانی از تشدید شرایط محیطی و تخریب محیطفزیست استپسمالی و کینچلو، هححهژچفثبت دانش بومی میفتواند در حوزهفهاي مختلف کاربرد داشته باشد .
چفمدیریت محیطفزیست و منابع طبیعی یکی از اولیفترین عرصهفهایی است که میفتوان از دانش بومی در ارتقاي آن بهره گرفتچفعمده تلاشفهاي صورت گرفته درزمینه◌ٔ فدانش بومی، باهدففثبت دانش و یا نگهداري از دست آوردهایی است که مردم محلی در طول قرنفهافبدان دستفیافتهفاندچف باور عمده محققان و مدیران نسبت به دانش بومی آن است که پیش از نابودي این دانش باید آن را ثبت کرد و یا از آن در موزهف هافو مراکز تحقیقاتی نگهداري کردچفحالفآنکهفاهمیت مطالعات دانش بومی در آن است که راهکارهاي مختلفی که بشرفبا کمترین هزینه و بر اساس تلاشفهاي مداوم و روزمره در طول چندین نسل بدان دستفیافته است را مورد تأکید قرارداد فو زمینه براي تداوم این دانش و یا حتی کمک به توسعه آن را فراهم کردچفنکته جالب آنجاست که حهفدرصد از مردم دنیا، سلامت و درمان خود را مدیون دانش بومی استفاده از گیاهان دارویی و روشفهاي درمانی محلی هستندچفحتی عمده روشفهاي امروزي تأمین آب و غذاي بشر وابستگی شدیدي به تجربیات و دانش مردم بومی داردچفثبت دانش بومی میفتواند منجر به تدوین برنامهفهاي مدیریتی شود که مشارکت مردمی بیشتري را شامل شودچ فافزایش تطابق فرهنگی برنامهفهاي مدیریتی و کمک به مردم براي توسعه ایدهفهایی خودشان ابداع و استفاده کردهفاندمیفتواند به موفقیت برنامهفهاي مدیریتی بیانجامدفپسیلیتو،
سطوح آبگیر آب باران یک دانش بومی سودمند
مفهوم سامانهفهاي آبگیر آب باران بهفعنوانفیک دانش و فناوري بومی، بسیار ساده استچفاین سامانهفهافشامل فرایند گردآوري، ذخیره و استفاده از آب باران بهفعنوانفمنبع آب اصلی و یا تکمیلی استچفاین سامانهفهابهفسادگی ساخته میفشوند و نیاز چندانی به نگهداري ندارند و قادرند براي مدتفهافو مستقل از شبکه آبفرسانی، فتمام یا قسمتی از آب مصرفی خانوار یا واحد مصرفی را تأمین کنندچفسامانهف هاي استحصال خانگی آب باران سابقهفاي بسیار قدیمی دارند و تا حححهفسال پیش از میلاد مسیح در بیابان نگو در کشور فلسطین میفتوان رد پاي این روش را دنبال کردچفمتأسفانه کاربرد این روش در ابتداي قرن بیستم با کاهش چشمگیري روبرو شد ولی امروزه به دلیل کارایی مناسب این روش، دوباره نگاهفهافبه سمت این راهکار تغییر جهت داده استچفبا استفاده از سقف خانهفهامیفتوان نهفتنه افتمام یا قسمتی از آب آشامیدنی را تأمین کرد بلکه میفتوان سهم عمدهفاي از آب غیر آشامیدنی را نیز براي مصارف مختلف به دستفآوردفپباتلر و ممون، استفاده از دانش بومی و یادگیري از مردم محلی و شیوهفهایی که آنان در طول سالیان و نسلفهافبراي مقابله با مشکلات خود ابداع کرده و به کار بستهفاندفیکی از ضروریات پروژهفهاي استحصال آب استفپاویس، پرینز و همکاران، هلحهژچبهفکارگیري دانش بومی مردم و درك نیازهاي آنفهافقبل از اجراي هر پروژهفاي ضروري استفپبربیا، هلحهژچفعدم توجه به این مورد سبب میفشود تا خطر شکست پروژهفهاي استحصال آب و هزینه نگهداري از تأسیسات افزایشفیافته و با پیچیده شدن فناوري معرفیفشده به مردم محلی پکه خود ریسک شکست پروژه را افزایش میفدهدژفاحتمال پذیرش آنفهافکاهش یابدفپآولاچو و همکاران، زححهژچفف استان گلستان یکی از معدود مناطق کشور است که مردم بهفصورتفسنتی از سقف خانهفهاي خود آب باران را براي مصارفمختلف جمعفآوري میف کنند ولی طی سالیان اخیر به دلیل کمف توجهی و سایر دلایلی که در مقاله حاضر، نیازي به پرداختن بدانفهافنیست، کاربرد این روش هرسالهکمرنگفترمیفشودچفلذا در این تحقیق به دنبال آن هستیم که علاوه بر ثبت دانش بومی اهمیت این روش و ابداعاتی که مردم محلی در توسعه و استفاده از سامانهفهاي استحصال آب باران انجام دادهفاندفرا به اطلاع خوانندگان محترم برسانیمچفامید است که درك بهتر موقعیت این روش در استان گلستان بتواند موجبات توسعه این روش در خود استان و سایر استانفهافرا فراهم آوردچفف
مواد و روشها
روش گردآوري دادهها
روستاهاي موردبررسی در تحقیق حاضر بر اساس شناخت از تقسیمفبندي اقلیمی استان و بهفصورتفتصادفی انتخاب شدند و با بازدید میدانی وجود و عدم وجود سامانهفهاي استحصال آب باران در این روستاها مشخص گردیدچفدر روستاهایی که سامانهفهاي استحصال آب باران موجود بود، با مصاحبه با دارندگان در خصوص این سامانهفهافو بر اساس سؤالاتفآزاد سعی بر استخراج خصوصیات کلی سیستم مورداستفاده، تنوع آنفهافنسبت به هم و دانش و تجربه کاربر گردیدچفدر زیر وضعیت آبی برخی از روستاهاي موردبررسی که داراي سامانهفهاي خانگی استحصال آب باران بودهفاندفو همچنین تجارب شخصی کاربران ارائه خواهد شد پبه دلیل کثرت مطالب و عدم توان ارائه در مقاله حاضر تنها روستاهاي برگزیده ارائه خواهند شدژچفنام و تعداد روستاها و همچنین تعداد سامانهفهاي مشاهدهفشدهفدر هر روستا در جدول لفارائهفشدهفاستچفهمچنین موقعیت کلی روستاهاي مطالعه شده در شکلفلفقابلفمشاهدهفاست
