بخشی از مقاله
چکیده
مطالعات نیم قرن اخیر منجر به شناسایی دانش با ارزشی به نام دانش بومی شده که بی توجهی به آن تا کنون باعث بروز خلل اساسی در برنامه های توسعه ی پایدار شهری بوده است. در مقاله ی حاضر از شاخصهای جاپای بومشناختی و ظرفیت زیست محیطی که امکان نشان دادن میزان فاصله کمی بین آنها برای ایجاد تعادل پایدار، و امکان بررسی راهکارهای تعدیل اثرات منفی و یا ارتقاء ظرفیتهای زیست محیطی را فراهم می آورد استفاده شده.
میزان شاخص جاپای بومشناسی در کشورهای فقیر و ثروتمند متفاوت است، به طوریکه شاخص بومشناختی آسیا 1.66 نفر در هکتار که از میزان جهانی 2.70 کمتر است، کشور ایران هم با شاخص 2.66 در زمره ی کشورهای آسیایی قرار دارد. با توجه به مصرف ناپایدار منابع بوم شناختی - کمبود -1/82 هکتار برای هر فرد در ایران - نیازمند سیاستگذای ها و برنامه ریزی های صحیح و متعادل در عرصه ی زیست محیطی هستیم, تا مصرف این منابع با انجام سیاستها و ابزارهای آگاهی دهنده در این زمینه در جهت تغییر الگوهای زندگی,مصرف ,نحوه ی استفاده از حمل و نقل و انرژی به پایداری برسد.
-1 مقدمه
در نیم قرن اخیر، دانش نوین و رسمی، فناوری های جدید و کارآمدی را در کلیه ی فعالیتهای تولیدی و کشاورزی پدید آوردهکه موجب تحولات اساسی در فرایند تولید و عرضه در زندگی بهره برداران کشاورزی و روستاییان شده است. در حین حال، بکارگیری برخی از فناوری ها، معضلاتی را در عرصه های زیست محیطی، تولیدی و ایجاد کرده و موجب دغدغه های فکری اندیشمندان و طراحان توسعه شده است.
یکی از گزینه های مورد نظر در پاسخگویی به این دغدغه ها، رجوع به دانش تجربی گذشتگان است. بهره گیری از"خرد تجربی تاریخی و انباشته" بهره برداران محلی، که اصطلاحا دانش بومی1 نام گرفته است، این امکان را فراهم می سازد که در فرایند تعیین نیاز و طراحی فناوریهای متناسب و به کارگیری آن، مردم محلی و دانش آنها عملا در مسیر توسعه ی متوازن و پایدار به مشارکت گرفته شود - بوذرجمهری،. - 6:1382 طی دهه های اخیر ، با پیشرفت تکنولوژی، دانش سنتی به طور گسترده ای موضوع مسائل تجاری و صنعتی قرار گرفته است.
البته شایان ذکر است که در باب وجود این دانش سنتی و بومی می توان به یقین گفت که تاریخچه آن به زمانی بیش از چند دهه بر می گردد. اما همانطور که بیان شد در سده های اخیر با پیشرفت تجارت و با انقلاب صنعتی و از آن مهمتر در دهه های اخیر و در نتیجه پیشرفت اعجاب انگیز تکنولوژی، دانش سنتی اقوام و جوامع مختلف در اکثر نقاط جهان مورد استفاده صاحبان تکنولوژی و تاجران قرار گرفت.
-2 مبانی نظری
-1-2 دانش بومی چیست؟
دانش بومی، بخشی از سرمایه ی ملی هر قوم است که باورها، ارزشها، روشها و آگاهی های محلی و دانش اکولوژیک آنها از محیط زندگیشان را در بر می گیرد. دانش بومی به دلیل شفاهی بودنش سخت در معرض انحطاط است و از سویی دیگر هنوز گوشه های مبهم بسیاری در دانش بومی هر منطقه وجود دارد که باید به آن پرداخته شود. مطالعات نشان می دهد که نظامهای دانش بومی پتانسیل بالایی در زمینه ی توسعه ی پایدار روستایی دارند - خانم ارفعی وخانم زند,. - 94:1390 دانش بومی، عبارت از مجموع، تجربه و دانشی است که یک جامعه در برخورد با مشکلات آشنا و نا آشنا بدست آورده و آنرا اساسی برای تصمیمگیریها و چالشهای خود قرار داده است.
- بوذرجمهری,. - 19:1382 متاسفانه در نظام حقوقی ایران تعریف دقیقی در باب دانش سنتی به چشم نمی خورد. مراد از مفهوم دانش سنتی از دیدگاه حقوق ایران ، صِرفاٌ ارائه تعریفی لفظی از این واژه نخواهد بود. تعریف ارائه شده باید متضمن نیازهای حقوقی ایران باشد. بدون اندیشیدن به چنین نیازهایی و در واقع لحاظ داشتن مشخصات مواردی که تحت پوشش این تعریف قرار خواهند گرفت ، نمی توان تعریفی که مناسب نیازهای جامعه ایرانی باشد ارائه داد و در صورت ارائه هر نوع تعریفی به سختی می توان گفت که قدم مثبتی در جهت نیل و اهداف تعریف شده برداشته ایم.
-2-2 تفاوت دانش رسمی و دانش بومی
سیستمهای دانش رسمی جهانی هستند، به همین دلیل بعضی مواقع به آن دانش بین الملل نیز می گویند، زیرا این آموزشها در اکثر فرهنگهای دنیا ریشه دوانیده است. دوم اینکه دانشهای رسمی از طریق مشاهدات و تجربیات و شیوه های معتبر مستند شده اند، اما دانش بومی دارای چنین ویژگیهایی نیست - . - D.kolawopl,2001:1 البته یکی از تفاوتهای اصلی بین دانش بومی و رسمی در میزان قدرت صاحبان آنهاست، چیزی که دارندگان دانش بومی فاقد آنند - . - Grenier,1998:50 جدول شماره ی - - 1 تمایزات دانش بومی و رسمی را به طور خلاصه از جنبه ی روش شناختی نشان داده است.
-3-2توسعه ی پایدار شهری
تا کنون تعاریف زیادی در مورد توسعه ی پایدار شده تا اینکه کمیسیون بین المللی محیط زیست و توسعه در سال 1987 جامعترین تعریف را از توسعه ی پایدار این چنین ارائه داد : توسعه ای که نیازهای فعلی را بدون خدشه دار کردن توانایی نسل آینده در تامین ساختن نیازهای خود برآورد نماید - پاپلی یزدی و ابراهیمی ،. - 49:1381 لازمه ی رسیدن به توسعه ی پایدار در آینده مستلزم شناخت روابط میان جمعیت و منابع کره ی زمین است و لازم است که منابع به عنوان اصل در توسعه ی پایدار مورد حمایت قرار گیرد - رحیمی،. - 30:1383 برای درک بهتر توسعه ی پایدار روستایی به مدل شماره ی - 1 - توجه کنید.
