بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه گسترش روز افزون جمعیت شهر ها در تمامی جهان و از جمله در ایران، از پیامدهای غیرقابل اجتناب عصر دانش و فناوری به شمار می رود. شهر ها به عنوان کانون های متمرکز برای اینکه بتوانند پایداری خود را تضمین کنند چاره ای جز پذیرش ساختار متاثر از سیستم های طبیعی ندارند. در این میان فضای سبز به عنوان جزء ضروری و لاینفک پیکره یگانه شهرها در متابولیسم آنها نقش اساسی دارند که کمبود آنها میتواند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد. در این میان پارک ها به عنوان فضاهایی از شهر که می توانند گردآورنده طبقات مختلف جامعه باشند, اهمیت ویژه ای می یابند. وجود اجزای طبیعی مانند پارک ها درختان و آب علاوه برقابل زیست نمودن شهرها خدمات اجتماعی و فیزیولوژیکی رافراهم می کنند که در بهبود وضعیت ساکنان شهرها بسیارمهم می باشد.
-1 مقدمه:
توجه به فضای سبز به طور عام به عنوان ریه های تنفسی شهرها تعریف اغراق امیزی از کارکرد های آن نیست بلکه این تشبیه بیان کننده حداقل کارکرد آن در مفهوم اکولوژیک شهرها به شمار می رود .[1] امروزه هیچ گونه توازن یا تعادلی از نظر سطح فضای سبز و مناطق باز موجود بین شبکه های شهری و الگوهای طبیعی سرزمین مشاهده نمی شود و شبکه های شهری در حال مسلط شدن بر شبکه های اکولوژیکی آسیب پذیرند .[2] تعدادی از مطالعات ثابت کرد که افزایش جمعیت و افزایش دگرگونی مناطق در درون شهر رابطه معکوس با افزایش فضای سبز نرم داخل سطوح بتنی سخت نشت دارد. این روند در کشورهای توسعه یافته خصوصا، خطرناک است - شی، . - 2002 درون شهرها عناصر با ارزش اکولوژیکی به طور فزاینده ای در حال کاهش هستند.
بی شک در چنین شرایطی در شهرها وجود انواع آلودگی های آب، خاک و هوا دور از انتظار نخواهد بود. فاصله گرفتن بشر از محیط طبیعت ایجاد شرایط خاص اکولوژیکی مانند کاهش یا افزایش سطح آب های زیرزمینی، غیر بومی بودن گیاهان در محیط زیست شهری، از بین رفتن زیستگاه های جانوری و ایجاد اقلیم خاص در شهرها، کاملا قابل پیش بینی است. از این رو، امروز شهرها از جنبه احیای طبیعت شهری نیاز به توجه ویژه ای دارند زیرا حضور طبیعت در شهر، در وسعت، ترکیب و توزیع لازم و کافی از الزامات توسعه پایدار است. این موضوع برای پیش برد کیفیت زندگی در نواحی شهری اهمیت بسیاری دارد و این نواحی را از نظر اکولوژیکی پایدار می سازد .[3]
توسعه متوازن و متعادل و همه جانبه در شهرها امری است که باید مورد توجه قرار گیرد در همین راستا پیش بینی فضاهای سبز عمومی و پارک ها در شهرها از جمله اقداماتی است که در کنار سایر موارد توسعه یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. به ویژه این که در عصر حاضر به دلیل پیشرفت های صنعتی و آلودگی های محیطی ناشی از این امر، افزایش بی رویه شهرنشینی، فاصله گرفتن تدریجی و ناخواسته انسان ها از طبیعت و مثال هایی از این دست، این نیاز را بیش از پیش روشن می سازد .[4]
اهمیت فضای سبز در محیط شهری، تا آن حد است که به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع مطرح است .[5] ارزش های وابسته به فضاهای سبز شهری قیمت بازاری ندارند، بلکه دارای فواید محیط زیستی می باشند. ارزش های وابسته به فضاهای سبز شهری به طور مستقیم در بازار آزاد نمی تواند داد و ستد شود در صورت عدم وجود قیمت های تجاری صریح و روشن برای یک واحد از محیط زیست، منافع آن معمولا توسط سیاست گذاران برنامه ریزی شهری نادیده گرفته و یا دسته کم گرفته می شود، در نتیجه فضاهای سبز شهری به تدریج توسط تجاوز و پراکندگی توسعه شهری در اندازه کوچک باقی می مانند، چنین روند متناقضی نیاز به حفاظت از فضای سبز شهری و توجه به آن را افزایش می دهد.[6]
-2تعریف فضای سبز شهری
فضای سبز به کاربری هایی که با گیاهان طبیعی یا انسان ساخت، مناطق ساختمانی و مناطق برنامه ریزی شده را پوشش داده اند، اشاره دارد .[7] فضای سبز، یک منطقه پوشیده از گیاهان است که محیطی باز را در شهرها برای رفاه روحی و روانی ساکنان آن فراهم میکند .>8@ فضای سبز شهری از دیدگاه برنامهریزی شهری در برگیرنده بخشی از سیمای شهر است که از انواع پوشش گیاهی تشکیل شده و به عنوان یک عامل بازدارنده و حیاتی در کنار کالبد بیجان شهر، تعیین کننده ساختار مورفولوژیک شهر است .[1]
فضاهای سبز شهری، بخش مهمی از اکوسیستم های شهری هستند که بسیاری از خدمات محیط زیستی و اجتماعی را که به کیفیت زندگی در شهرها کمک می کنند، ارائه می دهند که یکی از وظایف کلیدی برنامه ریزان چگونگی بهینه سازی مزایای فضای سبز شهری است .>9@ فضاهای سبز شهری به طور عام عبارتند از: تمام عرصه های طبیعی یا مصنوعی پوشیده از گیاهان که بهره وری از موهبت های طبیعی آن مورد توجه و مدنظر انسان است.>10@
داک یوای بیان می کند فضاهای سبز شهری مکان هایی با فضای باز و مقدار قابل توجهی از پوشش گیاهی، که به عنوان مناطق نیمه طبیعی [11] ، و یا به عنوان آخرین بازمانده از طبیعت در مناطق شهری مشاهده می شوند. با توجه به تعریف های متفاوت فضای سبز، دراین پژوهش فضاهای سبز عبارت است از شالوده سیستم طبیعی هم چنین بخش اصلی بهره وری طبیعت در ساختار شهری و بخش مهمی از اکوسیستم های شهری است که بسیاری از خدمات محیط زیستی و اجتماعی را که به کیفیت زندگی در شهرها کمک می کند، ارائه می دهد.
1 - 2 انواع فضای سبز شهری
تمایز "فضای سبز" و "سطوح سبز" از نظر اکولوژیکی، از این نظر اهمیت دارد که سطوح سبز - به عنوان مثال یک پارک تزئینی - نمی تواند عمل غبارگیری را مانند فضای سبز شبه جنگلی انجام دهد و یا در کاهش آلودگی صوتی نقش موثری داشته باشد و یا به نحو مطلوبی موجب کاهش دما گردد .[12] فضاهای سبز را میتوان به دو دسته فضاهای سبز شهری و فضاهای سبز غیر شهری تقسیم کرد [12]، فضاهای سبز شهری، به سه دسته تقسیم می شوند: فضاهای سبز عمومی، فضاهای سبز نیمه عمومی و فضاهای سبز خصوصی. فضاهای سبز غیر شهری، فضاهایی هستند که کارکرد شهری ندارند. این فضاها یا طبیعی هستند، مانند جنگلهای طبیعی و یا مصنوعی هستند، مانند باغها و جنگلها .[12]
1-1-2 فضاهای سبز عمومی
فضاهای سبز شهری هستند که واحد بازدهی اجتماعی می باشند. این فضاها برای عموم مرد در گذراندن اوقات فراغت، تفریح و مصاحبت با دوستان و گردهمایی اجتماعی و فرهنگی استفاده می گردد. فضاهای یاد شده اساسا برای این منظور طراحی یا تجهیز شده اند. وجود نیمکت، روشنایی، آبخوری، دستشویی، کف سازی معابر و دسترسی، از مولفه های فضای سبز اجتماعی - عمومی - به شمار می رود. از این فضاهای سبز معمولا به عنوان "پارک" یاد می شود. در واقع فضاهای سبز اجتماعی شامل همه فضاهای سبز عمومی مجهز به خدمات و تسهیلات می شود .[12] به طور کلی بخش قابل توجهی از فضای سبز در طرح های شهری را فضای سبز عمومی تشکیل می دهد که به دلیل بازدهی اجتماعی و اکولوژیکی به طور همزمان، از اهمیت بالاتری نیز برخوردار می باشند [3]؛.[13]
2-1-2 فضاهای سبز نیمه عمومی
فضای سبز شهری که بازدهی اکولوژیکی دارند لیکن استفاده کنندگان آن ها نسبت به فضاهای سبز عمومی محدودتر هستند. بنابراین واجد بازدهی تام اجتماعی نیستند. فضای سبز محوطه بیمارستان ها، پادگان ها، ادارت دولتی و نظیر این ها در این دسته قرار می گیرند .[12]
