مقاله درآمدی بر قابلیت‌های المان‌های تزئینی شهری در توسعه برند گردشگری شهرها

بخشی از مقاله

خلاصه

امروزه موضوع برند گردشگری به دلایل مختلف، ازجمله دارا بودن جاذبه و زیرساختهای مناسب، رفع بیکاری و ایجاد اشتغال و توسعه شهری ... توجه بسیاری را به خود جذب نموده است. استفاده از نمادها و المانهای شهری به دلیل آنکه نشاندهندهی هویت و شخصیت شهر در یک ساختار نمایان به مخاطبان هستند، از راهکارهایی بوده است که مدیران شهر برای جذب گردشگر و سرمایه در سالهای اخیر استفاده کردهاند.

هدف از این پژوهش آشنایی باقابلیتهای المانهای تزیینی شهری و چگونگی عملکرد آنها در توسعه گردشگری شهرهاست؛ چراکه عدم آگاهی در انتخاب نوع و مکان و کاربرد المانها ممکن است تأثیرات منفی در هویت شهر و درنتیجه در نگاه گردشگران داشته باشد. در این پژوهش با مطالعات کتابخانهای و با رویکردی استنتاجی تحلیلی سعی شده است به بیان چگونگی ایفای نقش المانهای تزئینی در برند سازی شهری و همچنین توسعه برند گردشگری شهرها پرداخته شود.

.1 مقدمه

صنعت گردشگری در سالهای اخیر به یکی از اصلیترین منابع اقتصادی کشورها تبدیلشده است. بر اساس اعلام سازمان یونسکو، ایران به لحاظ داراییهای تاریخی و میراث فرهنگی خود جزء ده کشور برگزیده جهان و ازنظر پتانسیلهای طبیعی و تنوع اقلیمی جزء سه کشور نخست جهان به شمار میرود. بااینوجود سهم ایران از درآمدهای گردشگری جهان بسیار اندک است؛ ازآنجاییکه ذخایر نفتی کشورمان نیز در آیندهای نهچندان دور به پایان میرسد، برای ایجاد یک توسعه همهجانبه و پایدار و همچنین جایگزینی منابع جدید کسب درآمد بهجای منابع نفتی نیازمند استفاده از منابع درآمدی جایگزین خواهیم بود و صنعت گردشگری یکی از بهترین جایگزینها در این زمینه است .[1]

درگذشته شهرهای کهن ایران به زیباترین وجه بیانگر هویت کالبدی و بصری برای درک کارکردهایشان بودهاند؛ لیکن امروزه منظر شهرها فاقد چنین هویتیاند. بهعبارتدیگر، سیمای بیرونی عناصر شهرهای معاصر انعکاسدهنده هویت ساکنان آنها نیست و چنین به نظر میرسد که هیچ تلاش آگاهانه و هدفداری بهمنظور هویت بخشی به آنها صورت نپذیرفته است .[2] از شواهد حاکم بر این موضوع میتوان به المانهای تزئینی شهری که در اکثر شهرهای کشورمان بهصورت مشابه بهکاررفتهاند نام برد.

این المانها بیشتر به هنگام مناسبتهای خاص ازجمله عید نوروز در شهرها نصب میگردند و گاهی سبب جذب مخاطب و توقف کوتاه مسافران و گردشگران شهری در محل میشوند؛ اما این مسئله اگر بدون آگاهی از فرهنگ و هویت شهر انجام شود تنها، راهحلی کوتاهمدت و ناپایدار برای جذب گردشگر خواهد بود؛ زیرا منحصربهفرد نبودن و تکرار و مشاهدهی مجدد المان توسط گردشگر در شهر و مکان دیگری انگیزهی بازگشت به مکان اولیه را از او میگیرد و باعث ماندگاری مکان در ذهن مخاطب نخواهد شد.

به همین دلیل در سالهای اخیر، برند سازی نمادهای شهری یکی از ابزارهایی بوده است که برخی دولتمردان برای جذب سرمایهها انتخاب کردهاند. این نوع برند سازی یکی از فاکتورهایی است که میتوان فرهنگ و آیین ساکنان سرزمین را به مردمان شهرها و کشورهای دیگر انتقال دهد .[3] در برند سازی نمادها و المانها طراحی، اجرا و مکان قرارگیری با توجه به اهداف برند منحصربهفرد هر شهر صورت گرفته و موجب رونق و توسعه برند گردشگری نیز خواهد شد. در اینجا ضروری میبینیم با بررسی اصولی این موضوع قابلیتهای المانهای تزیینی شهری را برشمرده و چگونگی و اهمیت ایفای نقش آنها را در توسعهی گردشگری شهرها شرح دهیم.

.2 المان شهری

المان یا نماد شهری ترکیب پیکره وار معمارانه است که در ساخت آن از هندسه و ویژگیهای درونی اشکال و احجام استفاده میشود. این ترکیب دارای یک نظم هندسی و تعادلی پایدار و زیباست که شهروندان را به خود جذب و ذهنشان را درگیر خود میسازد بهگونهای که تا مدتها در آن محدوده از شهر بهصورت سمبلیک مشخصهای برای شناخت میباشد یعنی جزء شاخصه شهری میگردد .[4] المانها بر اساس پیشینه و سابقه شهرها اشکال گوناگونی را به خود میگیرند و اندازهها و کیفیتهای متفاوتی هم دارند. مجموعه ویژگیهای یک شهر پدیدآورنده المان یا نشانههای شهری است. المانهای شهری عبارت است از عنصر یا فضایی که تداعیکننده خاطرات مشترک برای مردم شهر باشد .[5]

.3 ویژگی و دستهبندی المانها

گاه طراح، معمار یا مجسمهساز با بهرهگیری از شاخصهای فرهنگی، تاریخی و اعتقادی آثاری را خلق میکند که با بهرهگیری در زمینهای خاص تداعیکننده مفهومی ویژه برای استفادهکنندگان آن فضا است. القا مفاهیم ویژه با نشانهای ظاهری سبب تبدیلشدن آن نشانه به نماد و سمبل در ذهن ساکنین و استفادهکنندگان میشود. این عامل میتواند سبب تبدیل نشانه به المانی پایدار و هویتبخش شود .[6] طراحی المانهای شهری اصول و معیارهایی دارد که آگاهی از آنها لازمهی کار طراحان است. معیارهای کلی و اصول عمده در طراحی فضاها و مبلمان شهری باید دارای:

1.    همخوانی - تناسب -

2.    پاسخ به نیاز محیط

باشد محیط باید ازنظر عوامل طبیعی و فرهنگی تحلیل شود، شاخصهای طراحی باید ازلحاظ:

1.    عوامل فرهنگی - شرایط اجتماعی، شرایط سیاسی -

2.    عوامل کالبدی - طبیعی، اقلیم، جغرافیای طبیعی، محیط مصنوع - بررسی شود .[7]

3.    همانطور کهقبلاً اشاره شد عوامل مختلفی در طراحی المانها دخیل هستند که سبب به وجود آمدن انواع مختلف آنها میشود. در یک دستهبندی المانها را در سه نوع، نمایشی، بیانی و عملکردی میتوان نام برد که در ذیل بهطور خلاصه به بیان ویژگیهای هریک از آنها میپردازیم.

ویژگیهای المانهای نمایشی:

·    برخورداری از جنبه نمایشی، هنری، زیبایی.

·    عدم برخورداری از مفهومی خاص.

·    دارای مخاطب خاص.

·    کاربرد کمتر در سطح شهر.

·    کاربرد بیشتر در نمایشگاههای هنری و گالریهای نمایشی و...

ویژگیهای المانهای بیانی:

·    بابیان مطلبی خاص طراحی میشوند.

·    بازگوکننده رویداد تاریخی، فرهنگی و یا ویژگیهای منطقه و مردماند

·    دارای مخاطب عام میباشد.

·    کاربرد گستردهتری در سطح شهر بخصوص میدانهای شهری و گرههای شهری. المانهای عملکردی:

·    خلق فضا با استفاده از آرایهها و عناصر بصری

·    الزام به داشتن اطلاعات ویژه از منطقه مذکور قبل از ایجاد چنین فضایی

·    استفاده گستردهتری نسبت به المانهای بیانی در سطح شهر

·    دارای مخاطب بیشتر نسبت به المانهای بیانی و نمایشی

·    دارای سبکهای بیشمار در هر شهر .[8]

4.    برند سازی

برند را میتوان بهعنوان نام، عبارت، نماد، طرح و یا ترکیبی از آنها در نظر گرفت که در راستای تعریف و تمیز کالاها و خدمات یک فروشنده از سایر فروشندهها به کار میرود. ویژگیهای فردی برند هویت برند نامیده میشود. استفاده از برند سابقه چندین هزارساله دارد، لیکن باوجود پیشینه زیاد برند گذاری، تکامل اهداف و استراتژیهای برند گذاری به قرن بیستم میلادی بازمیگردد .[9] همچنین برند، ساختاری چندبعدی است که مدیران بهوسیلهی آن محصولات یا خدمات را واجد ارزش میسازند و فرایندی است که باعث میشود مصرفکنندگان بهوسیلهی آن به این ارزشها با اطمینان نگریسته و آنها را مورداحترام قرار دهند. برند، یک شعار جذاب نیست.