بخشی از مقاله
چکیده- نوع دوستی مفهومی است که در دیدگاه روان شناسان بطور متکثری تعریف و تبیین شده است. یکی از مباحث مطرح در روان شناسی اخلاق نوع دوستانه بودن یا خود خواهانه بودن رفتار های اخلاقی است. در طول تاریخ روان شناسی غالبا نیت رفتار های کمک رسان و اخلاقی بطور خودخواهانه تفسیر می شده است. امروزه اما انبوهی از شواهد پژوهشی در روانشناسی و زیست شناسی توانسته است وجود انگیزه های نوع دوستانه ی اصیل را در انسان ها و حیوانات را تایید کند.
برخی تحقیقات نیز توانسته اند نگاه به نوع دوستی به عنوان ویژگی باثبات شخصیتی را تایید کنند. تحقیقات بسیاری نیز موید نظریه ی نوع دوستی - همدلی باتسون اند؛ نظریه ای که بر حضور نوع دوستی اصیل در انگیزه های آدمی تاکید دارد. با این همه شواهد پژوهشی حاکی از وجود نوع دوستی اصیل در انسان، بر اثر نفوذ نگاه و پیش فرض های قدیمی در خود خواه تلقی کردن آدمی، مفهوم نوع دوستی اصیل همچنان در روان شناسی قبول عام پیدا نکرده است.
-1 مقدمه
نوع دوستی - altruism - و رفتار نوع دوستانه را می توان رفتار غیر خودخواهانه ای دانست که به جای توجه به حیات و آسایش شخص، در پی کمک به آسایش و زندگی دیگران است. این رفتار می تواند از اجتناب ساده از برخی خواست های خود برای دیگران شروع شده و تا خود کشی نوع دوستانه - altruistic suicide - یا قربانی کردن جان و زندگی خود برای گروه و دیگری گسترده باشد - کورسینی، . - 1999 مفهوم نوع دوستی به معنای اصیل و واقعی آن، سال ها با تلقی روشنفکرانه ای از سوی روانشناسان، زیست شناسان، جامعه شناسان، حقوق دانان و اقتصاد دانان، مورد طرد و عدم پذیرش واقع می شد.
دراین تلقی وجود هر گونه تلاش برای کمک رسانی به دیگران در رفتار انسان با انگیزه های زیربنایی خودخواهانه تفسیر وتبیین می شد - پیلیاوین و چارنگ،. - 1990 بحث اینکه آیا نوع دوستی واقعی وجود دارد یا نه در تاریخ فلسفه بحثی پر سابقه است و از زمان ارسطو تاکنون مطرح بوده است. در غالب دیدگاه های فلسفی دوران رنسانس و پس از آن و در غالب دیدگاه های زیست شناسان و روان شناسان امروزی کوشش شده تا کمک رسانی انسان ها خود خواهانه تفسیر شود.
این مساله در علوم دیگر نیز صادق بوده است. مثلا بسیاری از نظریه های علم اقتصاد بر مفهومی به نام انتخاب عقلانی - rational choice - تاکید دارند. انتخاب عقلانی، قواعد بازی - معامله، - game بر اساس رقابت و خودخواهی را نشان می دهد و بعنوان زیربنای بازار تلقی می شود. بررسی های تجربی اقتصاد دانان در مورد بازی های - معامله های - اقتصادی اما نشانگر تمایل عمومی گسترده ای در انسان برای تقابل مبتنی بر نوع دوستی و مشارکت است.
در واقع عقلانی دانستن معاملات مبتنی بر خود خواهی شاید بازتابی از فرهنگ فرد گرا و سرمایه داری غرب باشد تا طبیعت واقعی آدمی - باتسچتی، - 2007 یکی از مسائل زیر بنایی در نظریه های مختلف روان شناسی نگاه این نظریه ها به طبیعت انسان است. این نگاه گاه به مثابه ی پیش فرض از دیدگاه های فلسفی اخذ شده و بر نظریه های روان شناسی سایه می افکند - شولتز و شولتز، 2007؛ ترجمه ی سیدمحمدی، - 1379، و گاه خود نظریه های روان شناسی می کوشند تا این دیدگاه ها را نه به مثابه ی پیش فرض که به عنوان فرضیه های علمی بررسی کنند.
کوشش های پژوهشی فراوان برای بررسی واقعی بودن یا نبودن نوع دوستی مثال بارزی از این تلاش است - پیلیاوین و چارنگ، . - 2009 در باب ماهیت اخلاقی انسان در روان شناسی سه پیش فرض مطرح است. یکی دیدگاه "بدسرشت بودن ذاتی انسان" که نماینده ی قدیم آن فیلسوف انگلیسی قرن هفدهم توماس هابز - Thomas Hobbes - است. در نگاه هابز انسان موجودی بیچاره و موذی ، خشن و حقیر و به عبارتی دیگر در نگاه هابز" انسان گرگ انسان" است.
فروید نماینده ی بارز این نگاه در روان شناسی بوده و بر پیش فرض بسیاری از روان شناسان در این باب تاثیر گذاشته است.در عرصهی نظریههای روان شناختی فرض ظاهرا عقلانی خود دوستداری به اشکالی چون تقویت - reinforcement - ، لذت جویی و به حداکثر رساندن سودمندی با ساختارهای اجتماعی منطبق میشد. در این بین جامعه برای حفظ خود و کنترل انگیزههای خود خودخواهانهی افرادش محتاج قوانین اخلاقی بوده و از این منظر اخلاق صرف تبعیت از قانونمندی های اجتماع بوده است - عظیم پور، . - 1386
بر همین اساس شاید بتوان تلقی از نوع دوستی به عنوان یک مکانیزم دفاعی - defense mechanism - را تفسیر کرد. مکانیزم های دفاعی - مثل ، دلیل تراشی، واکنش وارونه، واپس رانی و ... - مفهومی ماخوذ از فروید است که بر تلاش انسان برای سازگار شدن با تعارض ها، حتی به قیمت تحریف واقعیت و خود فریبی اشاره دارد. افراط در استفاده از مکانیزم های دفاعی می تواند باعث ناسازگاری و روان رنجوری شود. نوع دوستی در دید مولفان راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی - DSM - نوعی مکانیزم دفاعی محسوب می شود. در این مکانیزم فرد با وقف کردن خود برای بر آورده ساختن نیاز های دیگران، از عهده ی تعارض هیجانی و عوامل فشار زای درونی و بیرونی بر می آید.
-2 روش شناسی مطالعه
تحقیق حاضر پژوهشی با طرح مروری و روش کتابخانه ای است که با بررسی کتب و مقالات مربوط به نوع دوستی در روانشناسی به بررسی نگاه روانشناسان به نوع دوستی، اصالت یا عدم اصالت آن در طبیعت وذات انسان و پیشاینده های شخصیتی آن می پردازد.
-3 مرور پیشینه و بررسی یافته ها
آشفتگی های تعریفی نوع دوستی در روان شناسی
مولفان مختلف به مقتضای رشته های خود تعاریف گوناگونی را از نوع دوستی ارائه کرده اند. ویلسون - Wilson - زیست شناس اجتماعی، نوع دوستی را به مثابه ی رفتاری که به منظور سود رسانی به دیگران انجام می شود تلقی کرد. زیست شناسان اجتماعی غالبا رفتاری را نوع دوستانه می دانند که سودمندی آن برای عامل کمتر از سودمندی آن برای دریافت کننده باشد. مارگولیس - Margolis - ، اقتصاد دان، بر آن است که تعیین گر نوع دوستانه بودن یک عمل این است که عامل عمل می توانست در صورت عدم توجه به منفعت دیگران آن عمل را برای خود بهتر انجام دهد - پیلیاوین و چارنگ، . - 1990 در دید گاه بسیاری از روان شناسان نیز فرد نوع دوست فردی است که وزن بیشتری را به دیگران اختصاص دهد.
