بخشی از مقاله
بررسی رابطه آسیب پذیری به اعتیاد با خودکار آمدی در دانش آموزان دبیرستانی
چکیده: مقدمه: اعتیاد یکی از مهمترین آسیب های اجتماعی است و در گرایش بـه آن،عوامـل متعـددی از جملـه خودکارآمـدی پایین دخیل می باشد. هدف: پژوهش حاضر با هدف مشخص کردن ارتباط بین خودکارآمدی با آسیب پـذیری در برابـر اعتیـاد در بین دانش آموزان انجام گرفته است. روش: پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی می باشد.دراین پژوهش 483 از دانش آمـوزان پسر دبیرستانی شهرستان سلماس(استان آذربایجـان غربـی) بـه شـیوه ی خوشـه ای چندمرحلـه ای انتخـاب شـدندو پرسشـنامه خودکارآمدی عمومی و پرسشنامه آسیب پذیری در برابر اعتیاد انیسی در مـورد آنهـا اجـرا گردیـد. داده هـا بـا اسـتفاده از آزمـون همبستگی پیرسون موردتحلیل قرار گرفت و تحلیل های آماری با استفاده از نرم افزار SPSS20 انجام گرفـت .یافتـه هـا: نتـایج تحلیل نشان داد خود کارآمدی رابطه منفی معنی داری با گرایش به اعتیاد دارد. نتیجـه: تحقیـق حاضـر نشـان داد خودکارآمـدی پایین می تواند در گرایش نوجوانان به اعتیاد نقش داشته باشند.بر این اساس متخصصان می توانند با ارتقا خودکارآمدی از گـرایش نوجوانان به اعتیاد پیشگیری نمایند.
کلیدواژه:اعتیاد ،خودکارآمدی،آسیب پذیری به اعتیاد
مقدمه
اعتیاد یکی از مهمترین آسیب های اجتماعی است که جامعه و به خصوص نسل جوان را به صورت جدی تهدیـد مـی کنـد(کرخی ،(2012؟امروز مسئله اعتیاد به مواد مخدر و انواع داروها به صورت یک مشکل جهانی و فراگیر در آمده است. وجـود218 میلیـون نفر معتاد در سراسر جهان و هم جواری ایران با مراکز عمده تولید و قرار گرفتن در کوتاه ترین مسیر ترانزیـت موجـب پیچیـدگی وضعیت قاچاق مواد مخدر شده است، به گونه ای که به رغم تمهیدات اتخاذ شده در ابعاد گوناگون، دامنه اعتیاد در اقشار گوناگون به ویژه جوانان گسترش یافته است؟ وجود 1200000 نفر معتاد و 800000 نفر مصرف کننده تفننی در ایران، از معضـلات عمـده ای است که موجب فروپاشی خانواده ها و مشکلات متعاقب آن می شود(امانی و همکاران،.(1384
اعتیاد و سوء مصرف مواد به مثابه یک مسئله اجتماعی، پدیده ای است که همراه با آن، توانایی جامعه در سازمان یابی و حفظ نظم موجود از بین می رود و باعث دگرگونی های ساختاری در نظام اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در یک جامعه می شود. سازمان بهداشت جهانی مسأله مواد مخدر، اعم از تولید، انتقال، توزیع و مصرف را در کنار سه مسأله جهانی دیگر یعنی تولید و انباشت سلاح های کشتار جمعی، آلودگی محیط زیست، فقر و شکاف طبقاتی، از جمله مسائل اساسی شمرده است (باقری، نبوی، ملتفت، نقی پور، (1390 در این میان نوجوانان نیز از خطر اعتیاد در امان نیستند به طوری که طبق گزارشات سال 1382 ، سن آغاز مصرف مواد مخدر در ایران به 14 تا 16 سال رسیده است و این مساله ضرورت انجام تحقیقات فراوان علمی برای شناخت علل ومیزان اعتیاد در بین نوجوانان را بیشتر نشان می دهد (دهکردیان، دلاور، جلی.(1390
در حال حاضر اطلاع اتی در دست است که نشان می دهـد مصـرف مـواد در میـان نوجوانـان و جوانـان افـزایش چشـمگیری یافتـه است.ازنظر اکثر افرادی که با نوجوانان کار می کنند مهم ترین خطری که این گروه را تهدید می کند این است کـه آنهـا بـه عنـوان واکنشی در قبال قرار گرفتن مکرر در موقعیت های نامناسب از جمله احساس نا امنی،فشار روانی،آشفتگی روانی،تعارض بـا والـدین یا مشکلات زندگی روزمره به مواد مخدر پناه ببرند.سوء مصـرف مـواد مخـدر در بسـیاری از افـراد از سـنین دبیرسـتانی آغـاز مـی شـود،بنابراین یکــی از مهـم تــرین راه هــای کـاهش مصــرف مـواد مخــدر در بزرگســالی کنتـرل آن در نوجــوانی است(طاووســی و همکاران،.(1390
ابوالقاسمی،پورکرد و نریمانی((1389 میزان سوءمصرف سیگار را در نوجوانـان 230)71/7 نفر)،مـواد مخـدر15)4/7 نفر)،نوشـیدنی های غیرمجاز 66)20/1 نفر) و قرص های روان گردان10)3/1 نفر) گزارش کردند.از آنجا که آمارهای سـن شـروع مصـرف مـواد در
6281
حال کاهش و متمرکز بر دانش آموزان و دانشجویان است،توجه به میزان آمادگی برای اعتیاد این قشر و شناسایی متغیرهای مرتبط با آن بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
خودکارآمدی1 یکی از متغیرهایی است که با سوء مصرف مواد ارتباط دارد و شامل قضاوت های فرد در مـورد توانایی،ظرفیـت هـا و قابلیت هایش برای انجام تکالیف خاص است(شولتز2 و شولتز،ترجمه سید محمدی،.(1379یکی از جنبه های اساسی خود کارآمدی این باور است که فرد از راه اعمال کنترل می توان بر پیامدهای زندگی خود اثر بگذارد،به ویژه در هنگام رویـارویی بـا عوامـل تـنش زا،داشتن احساس کنترل بر شرایط عاملی مهم در سازگاری با موقعیت های گوناگون است(مسعودنیا،.(1386
بندورا(1993)3 در نظریه شناختی – اجتماعی خود با پیش کشیدن مفهوم خود کارآمدی بر ادراک فرد بـر کارآمـدی شخصـی بـه عنوان میانجی شناختی تاکید می کند،بدین معنی که آدمی به هنگام انجام عمل به داوری در مورد توانـایی هـا و شایسـتگی هـای خود می پردازد و این قضاوت بر تفکر،هیجان،عواطف و نتیجه عمل تاثیر می گذارد.بندورا((2007 خودکارآمدی را دریافـت و داوری فرد درباره ی مهارتها و توانمندی های خود برای انجام کارهایی که در موقعیت های ویژه بـدان نیـاز دارد،تعریـف مـی کند. ازسـوی دیگر،خودکارآمدی تنها زمانی بر کارکرد تاثیر می گذارد که شخص مهارتهای لازم برای انجام کـاری ویـژه را داشـته باشـد و بـرای انجام آن کار به اندازه کافی برانگیخته شود.
تحقیقات انجام شده در زمینه نگرش به مصرف مواد و خودکارآمدی نیز نشان داده است که خودکارآمدی با رضایت از زندگی رابطه مستقیم دارد .به بیان دیگر کسانی که خود را کارآمدتر می پندارند علاوه بر کسب موفقیت بیشتر از نظـر عملکرد،احسـاس رضـایت بیشتری از زندگی دارند و کمتر به رفتارهای پر خطر روی می آورند(مرتضوی،.(1387
دولان4 و وایت(2008) 5در پژوهشی نشان دادند بین سطوح بالای خودکارآمدی و تمایل به مصرف مواد در موقعیـت هـای پرخطـر ارتباط معکوس وجود دارد.مک کلار6 و همکاران((2008 نیز نشان دادند میزان خودکارآمدی در اولین سـال بهبـودی، پـیش بینـی کننده مناسبی برای کاهش مصـرف الکل،مشـکلات مـرتبط بـا الکل،افسـردگی،برانگیختگی،حمایت اجتمـاعی از طـرف دوسـتان و مشارکت طولانی مدت در گروه الکلی های گمنام است.
محمدخانی و همکاران(( 1386 در مطالعه ای بر روی نوجوانان در معرض خطر شهر تهران به این نتیجه رسیدند کـه عـواملی نظیـر منبع کنترل و مهارتهای خود مهارگری از طریق تاثیر بر توانمندی های فردی و اجتماعی بر مصـرف مـواد در نوجوانـان در معـرض خطر تاثیر می گذارد.نتایج مطالعه تات7 و همکاران((2008 نیز نشان داد که خودکارآمدی ضعیف در زمینه سوءمصـرف مـواد، را در نوجوانان و جوانان فراهم می سازد.ابوالقاسمی،پورکرد و نریمانی((1389 در پژوهشی نشان دادند کـه خودکارآمـدی بـا گـرایش بـه مصرف مواد در نوجوانان رابطه منفی معنی داری دارد.
بنابراین با توجه به مطالب عنـوان شـده در زمینـه تـاثیر خودکارامـدی در گـرایش افـراد بـه اعتیـاد پـژوهش حاضـر ارتبـاط بـین خودکارآمدی و آسیب پذیری به اعتیاد را در دانش آموزان مورد بررسی قرار می دهد.
روش(جامعه،نمونه،روش نمونه گیری)
روش تحقیق پژوهش حاضر، توصیفی از نوع همبستگی می باشد.جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه دانش آموزان پسر دبیرسـتانی شهر سلماس شامل 7652 نفر تشکیل می دادند که در سال تحصیلی 93-94 مشغول به تحصیل بودند.حجم نمونه بر اساس جدول مورگان(N=8000،367 ( S=367 نفر به دست آمد.تعداد جامعه به دلیل تقریبی بودن 8000 در نظر گرفته شده است.اما بـه دلیـل مشکلات افت آزمودنی ها(تکمیل ناتمام پرسشنامه) نمونه آماری را 500 نفر در نظر گرفتیم که به صورت نمونـه گیـری خوشـه ای چندمرحله ای انتخاب شد به این صورت که ابتدا از بین 20 دبیرستان پسرانه ی شهرستان سـلماس،5 دبیرسـتان بـه روش نمونـه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند ،در هر مدرسه از هر پایه 25 نفر و مجموعـا 100 نفـر از هـر مدرسـه بـه صـورت تصـادفی انتخاب شدند،بنابراین 500 نفر دانش آموز پرسشنامه های لازم را تکمیل کردند ازاین تعداد،17 نفـر بـه دلیـل نقـایص اساسـی در تکمیل پرسشنامه از تحلیل حذف شدندو نمونه نهایی به 483 نفر تقلیل یافت.همچنین داوطلب شرکت در پژوهش مختار بـود کـه در هر مرحله از اجرای تحقیق به هر دلیلی به همکاری خود پایان دهد. پس ازتشریح اهداف پژوهش و جلب مشـارکت و همکـاری دانش آموزان،پرسشنامه های خودکارآمدی و پرسشنامه شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد در مورد آنها اجرا گردید.برای تجزیـه و تحلیل داده ها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.
ابزار تحقیق پرسشنامه شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد انیسی:این پرسشنامه یک ابزار غربالگری می باشد که در سال 1392 توسط
جعفر انیسی در دانشگاه علوم پزشکی بقیه االله برای این منظور طراحی شد تا افـراد بـا احتمـال بـالای اخـتلال مصـرف مـواد و بـه خصوص وابستگی به مواد را مشخص کند. این پرسشنامه شامل 75 سوال و 4 خرده مقیاس است که خرده مقیاس های آن عبارتند از:افسردگی و درماندگی،نگرش مثبت به مواد،اضطراب و ترس از دیگران،هیجان خواهی بالا. شیوه نمره گذاری سـوالات بـه صـورت لیکرت 4 گزینه ای از کاملا مخالفم/اصلا(( 0،مخالفم/به ندرت(( 1،تاحدی موافقم/اغلب((2 و موافقم/همیشه((3 می باشد.دامنه نمرات پرسشنامه از 0 تا 225 متغیر است و نمره برش در این آزمون برابر است با 80 به عبارت دیگر افرادی که نمره 80 یا بـالاتر داشـته باشند در معرض خطر اعتیاد هستند.ضریب آلفای کرونباخ این پرسشنامه 0/97 گزارش شده است(غدیری صـورمان آبادی،صـبوری مقدم،باباپور،.(2014
مقیاس خود کارآمدی:1پرسشنامه خودکارآمدی نظامی 2،شوارتز3 و جروسلم1996)4،به نقل از رجبی،(1385 در ایران توسط رجبی((1385 هنجاریابی شده است.این مقیاس دارای 10 ایتم چهار گزینه ای است.ضریب آلفای کرونباخ این ازمون./85 و ضریب روایی همزمان ان با مقیاس عزت نفس روزنبرگ ./30 گزارش شده است.
