بخشی از مقاله
چکیده
زیبایی همواره به عنوان یکی از مهم ترین ابعاد معماری در طول تاریخ مطرح بوده است. درک زیبایی نیز یک موهبت الهی است و معماری بدون آن تنها کالبدی است بی روح و خالی از جاذبه. در پژوهش حاضر محور اصلی، زیبایی شناسی در خانه های سنتی ایرانی - نمونه ی موردی، شهراصفهان - است. با این وجود که درک کامل مفهوم زیبایی شناسی مشکل است. اما فهم عوامل مؤثر در درک زیبایی یک فضا، امکان پذیر است.در این پژوهش به عواملی چون نور، رنگ، تزئینات و هندسه در معماری خانه های سنتی اصفهان پرداخته شده است. عواملی که موجب جذابیت این خانه ها شده است و آن ها را از حالت بی روحی و کسل کنندگی دور نموده است و نه تنها جنبه ی زیبایی دارد، بلکه رد برخی موارد کاملاً کاربردی است. روش پژوهش در این جستار از نوع مطالعات میدانی، کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی است که برروی ده خانه ی سنتی در اصفهان انجام گردیده است و در اینجا تعداد چهار نمونه از این خانه ها به عنوان مصداق آورده شده است.
گردآوری اطلاعات در این پژوهش با مراجعه ی حضوری، عکاسی و مشاهده و همچنین مراجعه به مدارک و اسناد موجود و استفاده از مطالعات دیگر محققان صورت گرفته است. نتیجه ی حاصل از یافته ها نشان می دهد که معماران خانه های سنتی ایرانی مطالعه ی رنگ و نور و تأثیر آن بر حجم و ساختار خانه را همواره به عنوان بخش مهمی از مراحل ساخت خانه در نظرگرفته بودند و با توجه به این که در زمان حاضر اغلب تقلیدهای نادرست از معماری غربی جلوه هایی زیبا اما بی معنا را به معماری معاصر ما داده است، مطالعه ی معیارهای زیبایی شناسی معماری سنتی می تواند به خلق جلوه ای مناسب، در جهت ارتقاء فضای زندگی و متناسب با هویت ایرانی منجر شود.
واژه های کلیدی: زیبایی، تزئینات، نور، رنگ، هندسه، خانه ی سنتی، اصفهان
-1 مقدمه
از ویژگی های خانه ی ایرانی جستجو و ستایش زیبایی است که به طور فطری در ذات انسان نهفته است. غیر ممکن است که از خانه های ایرانی و به خصوص خانه های اصفهان سخنی به میان آید، اما از تزئینات و غنای آرایه های آن ها که بر بدنه های داخلی اتاق ها نقش بسته و در واقع سازماندهی دیوارهای داخلی برخی از اتاق ها را برعهده دارد کلامی گفته نشود.سرژ سانتلی درباره ی تزئینات خانه های اصفهان چنین می نویسد: در اتاق های اصلی به ویژه در تالار و فضاهای پیوسته و مربوط به آن، با توجه به توان مالی صاحبخانه، از تزئینات زیبا و پرمحتوا استفاده می شود که شش وجه فضا و سطح اتاق را - کف، سقف و چهار دیوار - مشخص می کند و شکل می دهد.
مجموعه ی این شش وجه بسیار دیدنی است و به طور کلی فضا به صورت نمایشی و با تزئینات پرکار و دیدنی جلوه می کند. در سطوح و تزئینات، بیشتر از رنگ های گرم که موجب انعکاس نور می گردد، استفاده شده و همواره به کمک این نوع رنگ حداکثر کار در فضا انجام می شده است. تزئینات اتاق های اصلی به دو امر متمایز می شود: نخست به ضخامت دیوارها و دوم به تزئینات اجرا شده بر روی دیوارها. - دیبا و همکاران، 213،1391و - 218 در این پژوهش به بررسی عناصری چون نور، رنگ، هندسه و تزئینات مورد استفاده در این خانه ها می پردازیم. عناصری که در ترکیب با یکدیگر زیبایی متنوع و خاصی را به فضای زندگی در این خانه ها داده اند.
-1-1 تعریف زیبایی
تعاریف گوناگونی از زیبایی ارائه شده است. افلاطون زیبایی را هماهنگی اجزا با کل می داند - مطهری،1376، . - 97 علامه جعفری می گوید: زیبایی مجموعه ای نگارین است که هریک از اجزاء آن کمال وجود خود را بدون تزاحم با اجزاء دیگر نمودار می سازد. - جعفری، 1369، . - 160 گاستالا، زیبایی را بیان آنچه ناگفتنی است و کشف آنچه کشف نشدنی است معرفی می کند. - طاهباز، 1377، - 78
-2 تزئینات
به طور کلی تزئینات در خانه های اصفهان را می توان به دو بخش تزئینات حجمی و تزئینات روی سطوح دسته بندی نمود. این تزئینات با استفاده از عواملی چون نور، رنگ و هندسه و اغلب تحت تأثیر اعتقادات ساکنان شکل گرفته اند. در معماری خانه های اصفهان، براساس سلسله مراتب هرچه از بیرون بنا به سمت درون پیش می رویم، فضاها کارشده تر و زیباتر هستند. به طوری که بدنه های خارجی خانه های اصفهان معمولاً ساده و بدنه های درونی تر - بدنه ی حیاط - ، کارشده تر و مزین ترهستند. و در قیاس با بدنه های حیاط کارشده ترین بدنه ها، متعلق به بدنه های داخلی اتاق هاست.
-2-1 تزئینات حجمی؛ - طاقچه و مقرنس -
از جمله تزئینات حجمی طاقچه است. که در ضخامت دیوارها ایجاد می شد و اهمیت زیادی در اتاق ها داشت. این عنصر در دو سطح بالا و پائین قرار می گرفت و تزئینات حجمی را تشکیل می داد. طاقچه براساس یک دستورالعمل هندسی متناسب و متقارن به وجود می آمد و در درون آن اشیای متفاوتی که بیشتر جنبه ی خانوادگی و خاطره انگیز داشت قرار می گرفت که همزمان یک بعد تزئینی هم به طاقچه می بخشید. افزون بر آن مقرنس نیز که در سقف و زیر طاق ها شکل می گرفت، از عناصر تزئینی حجمی به شمار می آید که در اتاق های اصلی دیده می شود. - دیبا و همکاران، 218، - 1391
-2-2 تزئینات روی سطوح - نقاشی، گچ بری، آیینه کاری، حجاری -
سانتلی درباره ی نحوه ی شکل گیری تزئینات روی سطوح می نویسد: دیوارها ابتدا از یک لایه ی نقاشی با رنگ اکر پوشیده می شود که در واقع زیر رنگ را تشکیل می دهد و بر روی آن نقش مایه های تزئینی متنوعی می تواند به وجود آید. نقش مایه های تزئینی می تواند آمیزه ای از انواع گچ بری ها، طرح گل ها، نقوش کاملا هندسی، تصویر چهره ی افراد و شخصیت های مشهور و مناظر طبیعی باشد. همه ی تصویرهای یاد شده، در یک قاب هندسی به وجود می آید که در واقع با بندهای رنگی حجم ها را مشخص و مقرنس ها را جداسازی می کند. - همان، - 220 نکته ی قابل توجه در این تزئینات، حضور چشم گیر طبیعت و الهام از
