بخشی از مقاله
تفکر سیستمی
تفكر سيستمي :
از ابتداي تاريخ دو نوع نگرش نسبت به پديده ها رايج بوده است . به كلامي ديگر دانشمندان و صاحبنظران جوامع هر پديده اي را به دو شيوه متفاوت مورد توجه خويش قرار مي دادند . اين دو نوع نگرش عبارت بودند از :
الف - نگرش تجزيه گرا يا مكانيستي
ب - نگرش كل گرا يا سيستمي
هر دو نگرش ريشه در تمدنهاي باستاني دارند و در زمانهاي مختلف مورد استفاده قرار گرفته و از منافع خود جامعه بشري را بهره مند ساخته اند . نگرش نوع نخست يا تجزيه گرا برخاسته از انديشه فلاسفه يونان باستان است . هر پديده اي را ابتدا به اجزاي كوچكتر تقسيم مي نمايد و مي خواهد با مطالعه رفتار هر يك از اجزاء به رفتار پديده اصلي دست يابد . به عبارتي رفتار پديده اصلي را حاصل جمع رفتار اجزاي آن مي داند . رنه دكارت فيلسوف فرانسوي( 1596 تا 1650 ) كه خود از طرفداران و بنيانگذاران اين نظريه است اصولي را براي آن وضع نموده است .دكارت مي گويد شخص در برخورد با هر پديده اي بايد از اصول زير پيروي كند :
1- تنها چيزي را بپذيرد كه برايش حقيقتي روشن باشد .
2- هر مسأله را حتي الامكان به اجزاء و عناصر كوچكتر تجزيه كند .
3- كار خود را با بررسي ساده ترين عنصر آغاز نمايد سپس به تدريج و با شيوه اي منظم به مطالعه عناصر پيچيده تر پردازد . تا سرانجام به ويژگيهاي پديده اصلي پي ببرد يا دلايل رفتار خاص آن پديده را دريابد .
نگرش تجزيه گرا در قرن هفدهم نگرشي فراگير بود ، د ر بسياري از رشته هاي علوم طبيعي فيزيك ، شيمي و ديگر رشته هاي علمي بكار گرفته شد و پيروزيهاي چشمگيري را در زمينه علوم براي انسان به ارمغان آورد و منشاء كشفهاي تازه اي شد .
نظريه سيستمها :
نظريه سيستمها در سال 1940 بوسيله برتالنفي Von Bertalanffy) (Ludwig مطرح شد. برتالنفي مخالف تقليل گرايي بود و نظريه خود را تحت عنوان نظريه سيستم هاي عام (General Systems theory ) منتشر کرد .
عوامل کلیدی در تعریف سیستم
وقتی کلمه (سیستم) دربارۀ عملیات بازرگانی بکار برده می شود، گروهی از اجراء که با خواص مشترک و به منظور دستیابی به اهداف مشترکی گرد آمده اند را مشخص می سازدو عوامل کلیدی این تعریف به شرح زیر توضیح داده خواهد شد.
قصد مشترک برای دستیابی به یک هدف»: یک سیستم برای دستیبای به یک یا چند هدف طراحی شده است. تمام اجزاء بجای دستیابی به اهداف مجزای هر جزء ، برای دستیابی به ا هداف سیستم فعالیت می کنند.
ویژگی های سیستم ها
مفهوم سیستم، شامل مفاهیمی مانند کل گرایی، نظم، به هم پیوستگی، اهداف و تعامل است که رفتار یک سیستم را تشکیل می دهد. هر یک از این مفاهیم به هم وابسته هستند، به گونه ای که تعریف یکی از مستقل از دیگری نیست.
ویژگیهای سیستم را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:
۱) هر سیستم حداقل از دو جزء تشکیل می شود.
۲) هر جزء حداقل با یک جزء از مجموعه ی اجزای سیستم، در ارتباط و تعامل می باشد (تعامل و وابستگی بین اجزاء)
۳) هر گونه تغییری در هر یک از اجزای سیستم، من
جر به تغییر (هر چند ناچیز) در کل مجموعه ی سیستم می گردد. (یکپارچگی).
۴) مجموعه ی اجزای سیستم خصوصیاتی متفاوت از تک تک اجزای سیستم دارا می باشند. (کل گرایی)
۵) همه اجزای سیستم هدف واحدی را دنبال می کنند (هدف جو بودن)
۶) اجزای سیستم به گونه ای منظم فعالیت می نمایند.(نظم گرایی)
۷) همه سیستم ها دارای مرز معین و مشخصی (فیزیکی و ملموس یا غیرفیزیکی و نامحسوس) می باشند.
جزيره اي شدن سيستم :
هنگامي كه سيستمهاي فرعي ( زير سيستمها ) ارتباط متقابل خود را از دست مي دهند و سيستم به زير سيستمهاي خود تجزيه مي شود ، مي گويند سيستم جزيره اي شده است در مجموع مي توان گفت جزيره اي شدن الزاماً به ناپايداري سيستم و زير سيستمهايش منجر نمي شود اما عموماً ناپايداري سيستم از مرحله جزيره اي شدن مي گذرد . بازخورد يا پس خورند :
بازخورد يا پس خورند يكي از مكانيسمهايي است كه در اغلب سيستمها بگونه اي موجود است . ترموستاتها ساده ترين دستگاههاي مكانيكي هستند كه با مكانيسم بازخورد عمل مي كنند . ترموستاتها با افزايش يا كاهش حوادث اقدام به قطع يا وصل دستگاه مي نمايند .
نظریه عمومی سیسستم ها
منشأو نحوه ی شکل گیری :
هدف انجمن پژوهشی سیستمهای عمومی توسعه ی آ ن دسته از سیستمهای نظری است که در بیش از یک بخش سنتی دانش، کاربرد دارند : و وظایف عمده ی آن عبارتند از :
1. انتقال یافته های یک حوزه ی علمی به حوزه های دیگر، از طریق بررسی و مطالعه ی شباهتها و میزان همانندی مفاهیم، قوانین، و مدلهای مورد استفاده در رشته های متفاوت علمی؛
2. تشویق به ایجاد و طراحی مدلهای نظری، در حوزه هایی که فاقد تعداد کافی مدل هستند؛
3. به حداقل رساندن تکرار و دوباره کاری در مطلاعات و تلاشهای نظریدر حوزه های علمی گوناگون؛
4. ایجاد وحدت در میان علوم، از طریق بهبود ارتباطات میان متخصصان علوم گوناگون (بلوبرگ، سادور سکی ویودین، 1977، ص 162).
نظریه ی عمومی سیستمها در یک مفهوم ارگانیک و بیولوژیک که معمولاً «انقلاب ارگانیک» نامیده می شود، ریشه دارد. بر تالا نفی این مفهوم را در عبارات ذیل خلا صه کرده است:
«بر خلاف پدیده های فیز یکی، مانند جاذبه و الکتریسیته، پدیده ی حیات فقط در «موجودیتهای منحصر به فرد » به نام«ارگانیسم» یافت می شود. هر ارگانیسم یک سیستم است؛ بدین معنی که اجزاء و فراگردهای آن
در تعاملی طرفینی، نظمی پویا دارند» (برتالا نفی 1950، ص 280).
چگونه سيستمی بينديشيم ؟
شرط ورود به دنياي سيستم آمادگي ذهني است . براي اينكه سيستمي بينديشيم بايد چارچوبهاي ذهني خود را به كناري بگذاريم و بي تعصب نسبت به شيوه ها و روشهاي از قبل آزموده خود آماده پذيرفتن نوع تازه اي از تفكر و انديشه بشويم . غالباً ذهن ما را انديشه هاي آشنا پر كرده است شايد به دليل تكرار نوع خاصي از تفكر ، به درستي يا نادرستي آن فكر نكنيم و شايد ترك نوع خاصي از انديشه و عمل به سادگي ميسر نباشد ، اما براي سيستمي انديشيدن برداشتن اين گام ضروري است . نمونه هاي بسياري از تصميم ها را در جامعه خود مي بينيم كه به سبب سيستمي نينديشيدن حادث شده و هزينه ها و خسارات جبران ناپذيري را بر جامعه تحميل كرده است . ايجاد و ادامه رشته هاي تحصيلي در دانشگاهها بي توجه به نياز بخشهاي مختلف اقتصادي و اجتماعي ، اقداماتي كه به رشد بي رويه جمعيت منجر شد و منابع هنگفتي از جامعه صرف اين رشد جمعيت شده و بعد از اين نيز خواهد شد . دو نمونه ساده از عدم تفكر سيستمي در جامعه ماست . تجزيه گرايي در يك جامعه بي آنكه به تأثير هر فعاليت در كل مجموعه و ساير اجزاء توجه گردد سبب مي شود منابع عظيمي بي نتيجه تلف شود و فرصتهاي بسياري از دست برود
زبان شبیه سازی Q- GERT
این زبان برای مدل سازی شبکه و خصوصا تحلیل سیستم ها ی صف مناسب است این زبان را پریتسکر در طی دهه 1965 ساخت GERTعلامت اختصاری برای تکنیک ارزیابی و بازنگری با استفاده از نمودار است . تفاوت عمده بین Q- GERT و GERT در این است که Q- GERT توانایی وارد نمودن خدمت دهندگان و صف ها را در مدل شبکه دارد . علاوه بر این به استفاده کننده (کاربر) امکان می دهد که مسیر نهاد های خاصی را در طول جریان سیستم پیگیری کند از زبان هایی که در این قسمت معرفی شد Q- GERT ساده ترین زبان شبیه سازی برای کاربران است .
برنامه ريزي پروژه با PERT/CPM
تكنيك ارزيابي برنامه و بازنگري آن (PERT) و روش مسير بحراني (CPM) دو تكنيك كاملا مرتبط و نزديك به هم مي‌باشند كه براي مانيتورينگ يا نظارت پيشرفت پروژه‌هاي بزرگ كاربرد دارند. يكي از قسمتهاي كليدي PERT/CPM محاسبه مسير بحراني مي‌باشد. يعني آنكه، مشخص‌سازي زيرمجموعه‌فعاليتهايي كه مي‌بايست فورا بعنوان برنامه اجرا گشته تا آنكه يك پروژه در وقت مقرر خود پايان پذيرد...
PERT به هنگامي كه توسعه يافت و در مديريت توسعه سيستم موشك بالستيك ناوگان ستاره قطبي براي نيروي دريايي ايالات متحده بكار گرفته شد بعنوان يك سيستم مشهور معروفيت حاصل نمود. اهميت اين پروژه در اين نكته بود كه 18 ماه زودتر از برنامه اعلامي پايان پذيرفته و بودجه تخصيص يافته به آن نيز اضافه نگرديد. تقريبا در زمان مشابه با اين پروژه، شركت دوپونت از CPM جهت مديريت ساخت و تعمير دستگاههاي توليدي خود استفاده مي‌نمود...
سايبرنتيك :
سايبرنتيك كه علم ارتباطات و كنترل نيز ناميده مي شود ، مبنايي براي « مدل سيستمهاي زنده » است . برخي آن را علم ارتباط انسان و ماشين و برخي علم سازماندهي ثمر بخش مي دانند. ويژگيهاي سيستمهاي سايبرنتيك را مي توان در پيچيدگي ، پويايي ، وابستگي به ديگر سيستمها ، باز بودنو احتمال گرا بودن آنها جستجو كرد . بسياري مدل سايبرنتيك را پايه اي براي همه فعاليتهاي آگاه و ناآگاه كنترل شده ، پايدار و … قرار مي دهند .
در جدول زير دو تفکر مکانيستي و سيستمي با هم مقايسه شده اند :
تفکر مکانيستي تفکر سيستمي
1. پديده مورد نظر را به اجزاء ان تجزيه کن
2. رفتار و ويژگي هاي هر جزء را بطور جداگانه شناسايي کن
3. تعاريفي را که از شناخت اجزاء بدست آورده اي ، با يکديگر ترکيب کن تا تعرف کل را بدست آوري 1. سيستم بزرگتري را که پديده مورد نظر تو جزئي از آن است ، شناسايي کن
2. رفتار کل مجموعه را بشناس
3. رفتار پديده مورد نظر را در مفهوم نقش يا کارکرد آن
در قالب سيستم بزرگتر تعريف کن
در تفکر مکانيستي در تفکر سيستمي
1. سيستم را از پيرامونش جدا مي سازيم و تنها به شناسايي و تعريف عوامل و اجزاء آن مي پردازيم 1. سيستم را درون محيطش بررسي مي کنيم
2. اهميت روابط متقابل اجزاء را بررسي مي کنيم 2. آثار ناشي از روابط متقابل اجزاء را
مي بينيم
3. هدف ما روشن ساختن جزئيات است 3. هدف اصلي ما درک کل سيستم است
4. هر بار تنها يک متغير را تغيير مي دهيم 4. هر بار چند متغير مختلف را با هم تغيير مي دهيم
5. سيستم را مجزا و مستقل از زمان مي بينيم 5. سيستم را در زمان واقعي بررسي مي نماييم
6. نتيجه کار بررسي ما برنامه ريزي جزء به جزء فعاليت هاست 6. نتيجه کار ما برنامه ريزي مجموعه با در نظر گرفتن کل هدفهاست
7. جزئيات را مي شناسيم ، هدفها کاملا روشن نيستند 7. هدفها کاملا روشنند و شناخت دقيق جزئيات مطرح نيست
فهرست منابع ومآخذ :
Site:www.itemporl.ir
1- رضائيان ،علي-تجزيه وتحليل وطراحي سيستمهاوروشها-سمت
