بخشی از مقاله
مشاوره شغلي در بازار كار
پيشگفتار :
عصر حاضر ، عصر اطلاعات نامگذاري شده است و اين اطلاعات نيز همچون عوامل نيروي انساني ، مواد اوليه ، انرژي و ماشين آلات به عنوان يكي از عوامل توليد مطرح مي گردد. اطلاعات به عنوان يك منبع استراتژيك ، برنامه ريزان را در بررسي گزينه ها را انتخاب گزينه هاي برتر ياري و مساعدت مي نمايد .
با توجه به گسترش فنآوري اطلاعات و ارتباطات در كشور و نيز ارائه طرحهاي جامع از جمله نظام جامع اطلاع رساني بازار كار ، طراحي و پياده‌سازي پروژه هايي همچون نظام جامع راهنمايي و مشاوره شغلي ، جهت تحقق طرح مذكور ضروري به نظر مي رسد.
برنامه ريزيهاي مدون و جامع به منظوراستفاده از فنآوريهاي اطلاعات و ارتباطات (ICT) در جهت ارائه و نشر اطلاعات و اخبار بازار كار به كارفرمايان و كارآفرينان و سرمايه گذارن داخلي و خارجي ، در راستاي ترغيب و تشويق آنان به سرمايه گذاري در بازار كار ايران ، از وظايف پيش بيني شده در چارت سازماني ادارة بررسي، هدايت و مشاوره شغلي كارفرمايان ( اداره كل هدايت نيروي كار ) مي‌باشد ، لذا بر همين اساس و باتوجه به اهداف عملياتي طرح اطلاع رساني بازار كار و
مكانيزاسيون نمودن مراكز خدمات اشتغال و كاريابيهاي غيردولتي سراسر كشور ، مبني بر ارائه سرويس و خدمات سريعتر و بهتر به كارفرمايان متقاضي نيروي كار و جويندگان كار ،نسبت به ارائه طرحي يكپارچه ، جامع و مكانيزه براي راهنمايي و مشاوره شغلي در كشور مبادرت ورزيده ايم .
اميد است با پياده سازي طرح مذكور بتوانيم در راستاي هدايت شغلي نيروي كار و دستيابي به اثرات ثمر بخش آن در بازار كار كشورنايل گرديم.
مقدمه :
در عصر كنوني كه تمدني نوين در حال شكل گيري و تكوين است، موجي عظيم، بخش وسيعي از جهان حاضر را فرا گرفته است و دنياي بديعي از كار، اشتغال، تفريح و .... خلق نموده است.
الوين تافلر در كتاب موج سوم به دو موج عظيم تحولات اشاره مي نمايد كه هر كدام به ميزان وسيعي بر فرهنگها و تمدنهاي پيشين تاثيرگذار بوده اند. موج اول (انقلاب كشاورزي) هزاران سال طول كشيد تا ماموريت خود را به
پايان برساند و موج دوم يعني پيدايش تمدن صنعتي 300 سال بطول انجاميد.
امروز موج سوم به سرعت بستر تاريخ را طي نموده و در طول چند دهه موجوديت خود را به كمال رسانده است كه تحت عنوان تمدن اطلاعات و ارتباطات و عصر اطلاعات نامگذاري شده است، عصري كه طبقات جامعه را بر اساس دسترسي به اطلاعات و استفاده بهينه از آن تقسيم بندي مي نمايد. تحولات اخير و تاثيرات شگرفي كه اين تحولات بر تمام عرصه هاي زندگي، منجمله كار و اشتغال مي گذارد، طراحي و شكل دهي نظام هاي جامع را براي دسترسي به اطلاعات مطلوب ضروري مي سازد.(موج سوم - الوين تافلر – 1377)
در همين راستا و با توجه به اهميت و ضرورت بحث راهنمايي و مشاوره شغلي در بازار كار كه خود نمونه اي از مرحلة گذار از جامعة سنتي به صنعتي است، موجب گرديده است كه هدايت و راهنمايي در مسير انتخاب شغلي از جايگاه ويژه اي برخوردار گردد.
در اين طرح پيشنهادي كوشيده ايم با شفاف سازي اهميت و ضرورت بحث راهنمايي و مشاوره در بازار كار به الگوي واحد و جامعي در اين خصوص دست يابيم تا بتوانيم از اين الگو در دو بخش عمدة بازار كار يعني عرضه و تقاضاي نيروي كار استفاده نمائيم.
بازار كار به عنوان يكي از چهار بازار مهم ( كالا، پول، سرمايه، كار) نزد نظريه پردازان اقتصاد از مهمترين و اساسي ترين بازارهاي موجود بوده و همچون بازارهاي ديگر دو مؤلفة عرضه و تقاضاي نيروي كار را شامل و همواره توسط سياستهاي فعال و غير فعال بازار كار هدايت مي شود. نيروي
كار و سرماية انساني از مشخصه هاي اصلي اين دو مؤلفه مي باشند چرا كه هم در بخش عرضه و هم در بخش تقاضاي نيروي كار با سرمايه هاي انساني سر و كار داريم و اين ويژگي منحصر به فرد موجب مي گردد تا از اين مرحله به بعد بحث راهنمايي و مشاوره شغلي در هر دو بخش مطرح گردد.
« فرآيند ارائه راهنمايي و مشاوره شغلي در بخش عرضه و تقاضاي بازار كار »
بازار كار
عرضه نيروي كار تقاضاي نيروي كار
راهنمايي و مشاوره شغلي
دستيابي به شغل مناسب دستيابي به نيروي كار مناسب
رضايتمندي
ارتقاء بهره وري
افزايش سطح عملكرد بازار كار
تعريف مفاهيم كليدي
1 – بازار كار(Labour Market):
يك محدوده جغرافيايي است كه در آن كميت و كيفيت عرضه و تقاضاي نيروي كار مورد نظر است. بازار كار در محدوده هاي شهرستان ، استان و كشور تعريف مي شود. بازاري كه در آن سطح دستمزدها ، حقوق و شرايط كار و استخدام از طريق عرضه و تقاضا براي نيروي كار تعيين مي شود. (بانك اطلاعاتي مجموعه آمارهاي اشتغال - نشريه گزارش اقتصادي سازمان مديريت 1375-1379)
2 – عرضه نيروي كار:
جمعيت و افرادي كه به سن فعاليت رسيده اند و متقاضي شغل در بازار كار مي باشند.
3 – تقاضاي نيروي كار:
فرصتهاي شغلي كه در يك دوره معين توسط بنگاههاي توليدي و خدماتي عرضه مي گردد.
4 – مشاوره شغلي(Vocational Counseling):
كمك به فرد است در انتخاب شغلي متناسب با استعداد ، علايق و تجربيات خود ، بطوريكه نيازهاي او را ارضاء كند و موجب بهبود وضع جامعه گردد.(حسن پاشا شريفي ، سيد مهدي حسيني – اصول و روشهاي راهنمايي و مشاوره – 1376)
5 – راهنمايي و مشاوره شغل(Vocational Guidance& Counseling):
عبارت است از ارائه اطلاعات شغلي كه فرد را ياري مي دهد تا شغل مناسبي را انتخاب كند ، براي انجام آن آماده شود و به طور رضايت بخشي به آن اشتغال ورزد . از طريق راهنمايي شغلي به فرد كمك مي شود تا با شناخت خصوصيات مشاغل ،استعدادها و رغبت ها و وضع جسماني خود و با در نظر گرفتن نيازها و دوره هاي آموزشي ضروري به طور موفقيت آميزي به اشتغال بپردازد.
6- اطلاعات بازار كار(Iformation Of Labour Market) :
اطلاعاتي در مورد حجم و تركيب بازار كار يا قسمتي از آن و هر اطلاعي كه به نوعي تابعي از بازار كار بوده و بر آ ن تاثير گذارد.اهميت و ضرورت طرح نظام جامع راهنمايي و مشاوره شغلي
عصر اطلاعات و گسترش فناوريهاي اطلاعاتي چشم انداز « جامعه اطلاعاتي جهاني » را براي بشر ترسيم و اقتصاد كشورها را با تغييرات شگرفي مواجه و ساير عرصه ها از جمله بازار كار و مشاغل را نيز از جهات گوناگون دچار تغيير و تحول كرده است ، جهاتي همچون نوع و چگونگي و سرعت انطباق عرضه و تقاضاي نيروي كار ، نرخ بيكاري طبيعي ، نرخ جستجوي شغلي كارگران و كارفرمايان ، كار از راه دور و گسترش بازار كار به مناطق دور دست و ...
در دنياي امروز توليد اطلاعات و بكارگيري آن از جمله مواردي است كه در فرآيند توسعه اقتصادي نوعي مزين و برتري شمرده مي شود . پيشرفت فزاينده فنآوري اطلاعات به گونه اي است كه از آن با عنوان انقلاب در فنآوري اطلاعات و ارتباطات ياد مي كنند . بررسي تحولات فنآوري اطلاعات و ارتباطات نشان مي دهد كه اين انقلاب تغييرات فراواني را در زمينه هاي مختلف اقتصادي ، فرهنگي و سياسي ايجاد نموده است . فنآوري اطلاعات موج جديدي را در نحوه ارتباط جهاني از طريق
انتقال الكتريكي داده ها ، انديشه ها ، تجارت ، بانكداري و دولت ايجاد نموده است . در محدوده بازار كار نيز اطلاع رساني چهره ديگري به خود گرفته و كشورهاي پيشرفته از فنآوري اطلاعات و ارتباطات به بهترين نحو ممكن از اطلاع رساني شغلي استفاده نموده است .
يكي از حلقه هاي اصلي نظام اطلاع رساني كشور ، نظام اطلاع رساني بازار كار و كاربرد فنآوري اطلاعات در عرصه بازار كار است . فقدان اطلاعات صحيح ، به هنگام و دقيق از وضعيت عرضه و تقاضاي نيرو ي كار از نظر جنس ، نوع و ميزان مهارت ، تحصيلات و ... در كشور اعم از شهري و
روستايي ، عدم اطلاع از ويژگيهاي اشتغال ايجاد شده اعم از مزد بگيري و غير مزدبگيري در گروههاي عمده شغلي كشاورزي ، صنعت و خدمات و توسط بخشهاي مختلف اقتصادي ( تعاوني ، خصوصي و دولتي ) ، همچنين فقدان اطلاعات كافي در خصوص كمبود و مازاد تخصصها و مهارتها از بازار كار كشور موجبات عدم تحرك و جابجايي نيروي كار به خارج از كشور ، همچنين استفاده نامطلوب از ظرفيتهاي آموزشي و ناهماهنگي بين آموزش و نياز بازار كار و ساير تنگناها و
نارسائيهاي موجود در بازار كار كشور شده كه حاصل آن تاثير منفي بر بهره وري و عملكرد ساير بازارها و عدم تعادلهاي موجود در اين بازارها مي باشد . از اين ضرورت ايجاد نظام جامع اطلاع رساني بازار كار به عنوان يكي از حلقه هاي ملي ( كه نظام جامع راهنمايي و مشاوره شغلي را نيز در دل خود جاي داده است ) و جامع اطلاع رساني كشور اهميت قابل ملاحظه اي مي يابد .
امروزه در اغلب كشورهاي جهان ، مراكز اطلاع رساني و كاريابي نقش بسيار مهمي را
مراكز كاريابي خصوصي به عنوان مكمل كاريابي دولتي ، اطلاعات مناسبي را در اختيار كارفرمايان و جويندگان كار قرار داده و از اين منظر ، هزينه هاي تعديل و هزينه هاي مبادله را در اقتصاد كاهش مي دهند . در ادبيات اقتصادي نيز ، نقش اطلاع رساني در بهبود وضعيت بازار كار ، از طريق الگوهاي پوياي عرضه و تقاضاي نيروي كار قابل توضيح است . در الگوهاي پويا ، افراد و بنگاهها ، تصميمات خود را بر اساس تحولات حال و آينده اتخاذ مي كنند . هر چقدر اطلاعات مربوط به بازار كار بيشتر و شفاف تر باشد ، احتمال تصميم گيري صحيح افزايش يافته كه موجب افزايش كارآيي اقتصادي خواهد شد .
يكي از شيوه هاي اطلاع رساني ، استفاده از مراكز كاريابي است . هدف اين مراكز ايجاد سازگاري و انطباق ميان عرضه و تقاضاي نيروي كار است . اين مراكز علاوه بر اطلاع رساني به افراد و بنگاهها در بازار كار ، خدماتي مانند مشاوره شغلي ، انجام وظايف اداري مربوط به مقرري بيمه بيكاري و ثبت نام از افراد بيكار و معرفي آنها به كارفرمايان متقاضي نيروي كار ر ا ارائه مي دهند .
يكي از نتايج مهم ارائه خدمات راهنمايي و مشاوره شغلي ، اشتغال رضايت بخش است كه پايه و اساس تداوم اشتغال و افزايش كارآيي محسوب مي شود . رضايت شغلي پديده اي رواني –
اجتماعي و اقتصادي – جسماني است كه باعث سازگاري فرد با شغل و شرايط اشتغال مي شود و تاثيرات انكارناپذيري بر افزايش كارآيي خواهد داشت .
جايگاه استراتژيك راهنمايي و مشاوره شغلي در نظام جامع اطلاع رساني بازار كار ، ضرورت پيش بيني و تدوين نظام جامع راهنمايي شغلي را به منظور بهبود در وضعيت دستيابي به اطلاعات مورد نياز بازار كار ، بهبود كيفيت ارائه خدمات اجتماعي و دولتي ، هدايت صحيح نيروي كار ، بررسي
وضعيت تراكم نيروي كار در استانها و ... و تاثيرات عملياتي كه اجراي طرح مذكور بر طيف وسيعي از بخشهاي سياسي ، اقتصادي و اجتماعي كشور دارد را نمايان مي سازد.
اركان نظام جامع
1 – گردآوري و توليد
2 - سازماندهي ( مهمترين ركن نظام استفاده سريع، سهل، بهينه و يكجا است )
3 - اشاعه اطلاعات شغلي ( فعاليت مؤسسات كاريابي- انتشار كتب، نشريات ، بانكها و پايگاههاي اطلاعاتي)
پروسه عملياتي نظام جامع
نظام جامع مشاوره شغلي
مجموعه اي است از اجزاي سخت افزازي و نرم افزاري براي جمع آوري، تجزيه و تحليل و ارائه اطلاعات مربوط به مؤلفه هاي بازار كار جهت استفاده خدمات مشاوره اي به كاربران
بانكهاي اطلاعاتي مورد نياز نيروي انساني، تجهيزات رايانه اي، بستر ارتباطي، منابع مالي
- اطلاعات مربوط به نيروي كار ( كارجويان، كارفرمايان، كارگران)
- اطلاعات مربوط به مراكز آموزشي ( فني و حرفه اي ، دانشجويان ، سربازان ، فارغ التحصيلان)
- اطلاعات مربوط به واحدهاي توليدي ( زير 5 نفر – 5 تا 20 نفر – 20 تا 50 نفر و ... )
- اطلاعات مربوط به مشاغل
- اطلاعات مربوط به نحوه سرمايه گذاري و كارآفريني
