بخشی از مقاله
مشاوره شغلی
مشاوره شغلی عبارت است از تعیین یک حرفه که با استعدادها و امکانات و خصوصیات روانی و جسمی فرد سازگار و هماهنگ باشد.
به عبارتی در این شاخه راهنمایی و مشاوره دو دسته اطلاعات مورد بررسی قرار می‌گیرند. یک دسته اطلاعات مربوط به مشاغل و دسته دیگر اطلاعات مربوط به ویژگیها و استعدادهای فرد و در جریان مشاوره تلاش می‌شود تا هماهنگی و تناسب بین این دو دسته اطلاعات مشخص شود و تعیین گردد تا چه اندازه‌ای شرایط مربوط به یک حرفه با تواناییها و ویژگیهای فرد سازگاری دارد.
تاریخچه مشاوره شغلی
در گذشته انتخاب مشاغل توسط افراد بسیار متفاوت‌تر از شرایط کنونی بوده است. جوانان خانواده معمولا مشاغل و حرفه خود را به صورت موروثی از پدران خود دریافت می‌کردند و در نتیجه مشاوره شغلی چندان مفهوم و اهمیتی برای آنان نداشت. اما با شروع پیچیده‌تر شدن جوامع ، گسترش یافتن حرفه‌ها و مشاغل متعدد ، تخصصی‌تر شدن حرفه‌ها و احساس نیاز به همخوانی بین توانایی فرد و نوع حرفه ، نیاز مراکز صنعتی و ... به افراد ماهر ، افزایش بی‌رویه جمعیت جوان کشورها و افزایش دانش آموزان و ... زمینه و احساس نیاز بوجود فرآیندی با عنوان راهنمایی شغلی را فراهم ساخت.
بطور کلی آغاز کلی فرآیند مشاوره با کارهای فرانک پارسونز در سالهای 1907 تا 1908 که او را پدر راهنمایی شغلی و حرفه‌ای می دانند در شهر بستون آمریکا بود. البته قبل از پارسونز نیز فعالیتهای پراکنده‌ای در زمینه راهنمایی شغلی و سایر مشاوره‌ها بطور غیر رسمی و بخصوص در مدارس انجام می‌گرفت. پارسونز یک مرکز راهنمایی حرفه‌ای تأسیس کرد.
به دنبال آن اولین مجله حرفه‌ای یعنی بولتن حرفه‌ای در سال 1915 میلادی انتشار یافت. در سال 1917 میلادی شرکت فعالانه آمریکا در جنگ جهانی اول ایجاب نمود که آن کشور افراد متخصص را در زمینه‌های گوناگون تربیت و به میدانهای جنگ روانه کند. در آن زمان بالا بودن هوش به عنوان اولین ویژگی برای انتخاب افراد مورد نظر بکار گرفته شد.
در ایران شروع به کار مشاوره به صورت مقدماتی به سالهای 1337 تا 1350 بر می‌گردد که رفته رفته به صورت متکاملتری در آمده است. تربیت مشاوران و اعزام آنان به مدارس راهنمایی تحصیلی ، تهیه بروشورهای شغلی و استفاده از فعالیتهای مختلف جهت آشنا سازی دانش آموزان به ویژگیهای خود و مشاغل ، از جمله کارهای انجام گرفته در این زمینه بوده است. علاوه بر اینکه بر اساس اهداف مشاوره شغلی بازپروریهای شغلی و دوره‌های ضمن خدمت برای مشاغل مختلف بوجود آمد، که طی آنها تلاش می‌شد کارآیی و توانایی افراد مشغول در حرفه‌های مختلف را بالا ببرند.
اهمیت مشاوره شغلی
شغل و حرفه فرد از آنجایی که بخش عمده‌ای از زندگی او را به خود اختصاص می‌دهد و به عبارتی انسان ساعات زیادی از وقت خود را در محل کار خویش و درگیر حرفه خویش می‌گذراند، اهمیت بسزایی دارد. چنین شرایطی اگر چنانچه با شرایط و تواناییها و علایق فرد همخوانی نداشته باشد، به عدم رضایت شغلی خواهد انجامید. تحقیقات نشان می‌دهد عدم رضایت شغلی یکی از مهمترین مشکلات استرس‌زا در زندگی فرد است که می‌تواند جنبه‌های دیگر زندگی او را تحت تأثیر قرار دهد.
به عنوان مثال فرض کنید فردی را که به شغل خود علاقمند نیست یا تواناییهای لازم برای انجام آن را بطور مفید ندارد، خستگی او مسلما بیشتر از فردی خواهد بود که با رضایت و لذت کامل آن شغل را انجام می‌دهد. فرد اول با دامنه‌ای از استرس و خستگی شدید وارد منزل می‌شود و میزان تحمل و مقاومت او در برابر جنبه‌های مختلف زندگی پایینتر از فرد دوم خواهد بود که شغل خود را کامروابخش تلقی می‌کند.
علاوه بر تأثیرات فردی مشاوره شغلی ، تأثیرات اجتماعی آن را نیز نباید از نظر دور داشت. کارآیی فرد در حرفه‌ای که به او واگذار شده است بسیار تحت تأثیر توانایی و استعداد و علاقه او به آن شغل دارد. عدم هماهنگی فرد با شرایط شغل کارآیی او را در مسیر اهداف شغلی مرکز ، کارخانه یا مؤسسه پایین خواهد آورد. مؤسسات و مراکز مختلف کاری مایل به بکارگیری افرادی هستند که کارآیی بالاتری داشته باشند.
فرآیند مشاوره شغلی
مشاوره شغلی بر طبق نظر پارسونز در سه مرحله اساسی صورت می‌گیرد:
1. شناسایی کامل تواناییها ، استعدادها ، رغبتها و محدودیتهای فردی؛ این ویژگیها تمام تواناییهای جسمانی ، روانی و محدودیتهای جسمانی و روانی و اجتماعی فرد را در بر می‌گیرد.
2. شناسایی مشاغل متعدد و آگاهی نسبت به عواملی که منجر به موفقیت و رضایت شغلی می‌گردند. در این راستا ویژگی های مختلف هر یک از مشاغل از جنبه های مختلف مالی، اجتماعی و سایر محدودیت ها مورد بررسی قرار می گیرند. برخی مشاغل ویژگیهای خاص خود را دارند که باید مورد توجه قرار گیرند. مثل مسأله شب کاری برای شغل پرستاری و دور بودن از محل زندگی برای مدتهای طولانی برای انجام فعالیتهای باستان شناسی و ... .
3. ایجاد سازش منطقی بین خصوصیات شخصی و شرایط شغلی که به موفقیت و رضایت شغلی می‌انجامد. شغل مورد نظر چه ویژگیها و چه محدودیتهایی دارد؟ چه ویژگیهای فردی را نیاز دارد؟ و چقدر بین این دو دسته ویژگی هماهنگی و همخوانی وجود دارد، سؤالاتی هستند که در جریان مشاوره شغلی به آنها پاسخ داده می‌شود.
زمان اقدام به مشاوره شغلی
با توجه به گسترش یافتن مشاوره شغلی و احساس نیاز شدید به آن به صورت برنامه ریزیهای کلی تلاش می‌شود از همان دوران تحصیل گامهای اولیه راهنمایی شغلی برداشته شود. سال اول دبیرستان معمولا زمان رسمی برای شروع آشنا سازی دانش آموزان با مشاغل و حرفه‌های مختلف است که به صورت فعالیتهای کلاسی ، تهیه بروشورهای شغلی
، بازدید از مشاغل مختلف و برگزاری اردوها انجام می‌گیرد و تلاش می‌شود با ارائه اطلاعات کافی به دانش آموزان در مورد مشاغل مختلف و همچنین در نظر گرفتن توان و استعدادهای خود به انتخاب رشته تحصیلی بپردازند.
برای کمک بیشتر به دانش آموزان معمولا از مصاحبه‌ها و مشاوره‌ها و همچنین اجرای آزمونهای مختلف و بویژه آزمون رغبت سنج استفاده می‌شود. مشاور با در نظر گرفتن فعالیت تحصیلی دانش آموز در طول سال و نمرات او در آزمون رغبت سنج و علایق و دیگر تواناییهای او ، اولین گام را برای انتخاب شغل خود در آینده که با انتخاب رشته تحصیلی وی ارتباط نزدیکی دارد بر می‌دارد.
البته این مرحله ، مرحله آغاز رسمی ارائه راهنمایی شغلی فرد است. معمولا قبل از این مرحله فرد اطلاعاتی از جامعه و پیرامون خود ، خانواده و سایر نهادها در باب مشاغل مختلف کسب کرده است.
از سوی دیگر مراکز و مؤسسات نیز برای انتخاب کارمندان و شاغلین خود با در نظر گرفتن اهداف و آرمانهایی که دارند و ویژگیهایی که مورد نیاز مشاغل آنهاست در مصاحبه‌های استخدامی خود با بررسی تواناییها و استعدادهای فرد به گزینش افرادی می‌پردازد که خصایص آنها بیشتر از بقیه به اهداف آنها نزدیکتر باشد
و همخوانی بیشتری با مشاغل مورد نظر داشته باشد. به عنوان مثال با اینکه سلامت روانی در تمامی مشاغل مد نظر می‌باشد، اما دارا بودن یکسری ویژگیهای روانی در مشاغلی چون خلبانی ضرورت کامل دارد. مثلا زمان واکنش سریع ، پایین بودن استرس و حفظ آرامش روانی
چند پرسش و پاسخ در باره مشاوره شغلی
توضیحی درباره تقسیم بندی موجود در بخش مشاغل
تقسیم بندی مشاغل در دو بخش کلی و اصلی و سپس هر یک از آنها به سه شاخه اصلی تقسیم شده اند.
الف) مشاغلی که انجام آنها نیازی به طی کردن دوره های آموزش عالی و حضور در دانشگاه ندارد البته دوره های کوتاه مدت فنی حرفه ای را نیاز دارد.
ب) مشاغلی که انجام آنها نیازمند آموزش در دانشگاه و حضور در مراکز آموزش عالی است که این مشاغل نیازمند تجربه هست.
علت معرفی مشاغل را توضیح دهید؟
قبل از آنکه شما از دبیرستان یا هنرستان فارغ التحصیل شوید، می توانید در مدت زمان مناسبی که در اختیار دارید در کنار فعالیت های متعدد درس و ورزش و فوق برنامه خود مانند کلاس های هنری و زبان خارجی به بررسی آن دسته از مشاغلی بپردازید که احساس می کنید با روحیات شما سازگار است ا
ین مسئله اگر بخواهیم به کمترین فایده و فقط یکی از آن فواید بپردازیم خواهیم گفت برای دانش آموزی که با مطالعه وضعیت کلی مشاغل مورد نیاز و علاقه و پی گیری کامل تر آن در سایه صحبت و مشورت با مشاورین و آشنایان احتمال اشتباه در اشتغال به کار و صرف هزینه و اتلاف وقت و عمر به حداقل ممکن برسد.
همین که درصد اشتباه کاهش می یابد به همان نسبت امیدواری، ضریب موفقیت و استمرار و ثبات کاری افزایش می یابد و این برای شروع قدم خوبی است.
بطور خلاصه وظایف مشاور شغلی را بیان کنید؟
مشاور شغلی و حرفه ای باید فرد را از نیازهای شغلی مملکت آگاه سازد و رغبت ها استعدادهای فرد را به او بشناساند. مشاور فقط نقش مشورتی و راهنمایی فرد را برعهده دارد و هیچگاه فرد را به انتخاب شغل معینی مجبور نمی کند. در عین حال مشاور می تواند شغل و یا مشاغلی را به مراجع پیشنهاد نماید.
با توجه به معرفی مشاغل که برای آشنایی دانش آموزان با شغل های موجود در جامعه صورت گرفته است اگر بخواهیم از مراحل رسیدن جامعه به مرزهای موفقیت کار و اشتغال نام ببریم آن مراحل کدام است؟
1. شناسایی و ایجاد انگیزه: شناسایی و ایجاد انگیزه در افراد جامعه و راهنمایی آنها برای آنکه مشاغلی را انتخاب نمایند که توانایی و استعداد انجام آن را دارا هستند.
2. کمک به فرد برای انتخاب شغل در جهت علایق و استعدادهای شناخته شده: در این مورد نقش مشاور شغلی و حرفه ای نهایت مهم و ارزنده خواهد بود.
3. ایجاد مراکز آموزش مشاغل: پس از شناخت علایق، کشف استعدادها و تعیین مشاغل احتمالی هر فرد باید برای کسب تخصص و شناسایی بهتر از خود و شغل مورد نیاز برای گذراندن دوره آموزشی به مراکزی اعزام شود.
4. به حفظ فرهنگ اصیل ایرانی باید توجه شود: در گسترش راهنمایی شغلی و حرفه ای و پذیرش تکنولوژی جدید اگر ارزش های انسانی و فرهنگ جامعه حفظ نشود نابسامانی عظیمی بوجود خواهد آمد.]
چه ضرورتی وجود دارد که راهنمایی شغلی صورت گیرد؟
موضوع دیگری که نیاز به راهنمایی شغلی و حرفه ای را لازم و ضروری می نماید ازدیاد مشکلات شغلی دانش آموزان مدارس و علاقمند شدن آنها به انتخاب از همان سالهای آموزشگاهی می باشد. تجربیات مؤید آنست که در مدارس راهنمایی کشور خودمان نیز بررسی مسائل شغلی و حرفه ای از اهمیت خاصی برای دانش آموزان برخوردار است. به بیان دیگر، مشکلات شغلی و حرفه ای تقریباً مشکل مبتلا به هر دانش آموزی است که قصد دارد مدرسه را رها سازد و وارد بازار مشاغل گردد. از این رو وجود برنامه های راهنمایی شغلی و حرفه ای برای بررسی مسائل شغلی و حرفه ای دانش آموزان لازم و ضروری است.
رغبت و استعدادهای افراد در راه انتخاب شغل چه نقشی را ایفا می نماید؟
هر فردی باید سرانجام با توجه به رغبت ها و استعدادهای خود و نیاز جامعه شغل مناسبی را برگزیند. بلکه رغبت ها، توانایی ها، استعدادها و نیازهای شغلی جامعه تعیین کننده شغل آینده فرد می باشند
. شناسایی کامل خصوصیات فردی و بررسی نیازهای شغلی جامعه که اساس و بنیاد انتخاب هستند از طریق راهنمایی شغلی و حرفه ای قابل طرح و بررسی می باشند.
اگر بخواهید دلایل مشکلات شغلی دانش آموزان را بیان کنید، آن دلایل کدامند؟
براساس تحقیق نوع مشکلات شغلی دانش آموزان دبیرستان به سه گروه بزرگ طبقه بندی شده است:
• شک در انتخاب شغل: شک در انتخاب شغل زمانی پیش می آید که مراجع از گزینش خود مطمئن نیست.
• عدم انتخاب شغل: در این حالت مراجع شغلی را انتخاب ننموده است.
• انتخاب نامناسب: انتخاب شغل به علل متعددی ممکن است بطور نادرست و نامناسب انجام پذیرد.
اولین بار نظریه شغلی توسط چه کسی و با چه اصولی عرضه شد؟
به عقیده پارسونز انتخاب شغل با عوامل بسیار وسیع و گسترده بستگی دارد که از بین آنها می توان سه مرحله زیر را نام برد: (1) شناسایی کامل از توانایی ها، استعدادها، رغبت ها و نیز محدودیت های فرد. (2) شناسایی مشاغل متعدد و آگاهی از عوامل که به موفقیت و رضایت شغلی منجر می شوند. (3) ایجاد سازشی منطقی بین خصوصیات شخصی و شرایط شغلی که به موفقیت و رضایت شغلی خواهد انجامید.
نقش بازدید از مراکز کارگری چه نقشی در آشنایی با مشاغل دارد؟
بازدید یکی از عملی ترین روش های کسب اطلاعات شغلی و حرفه ای است. از طریق بازدید مراجع علاوه بر کسب اطلاعات نظری درباره شغل مورد نظر، بطور عملی نیز در جریان انجام کار قرار می گیرد. بازدید چون معمولاً به صورت گروهی انجام می گیرد احتیاج به برنامه ریزی قبلی دارد. لذا مشاوره به کمک سایر اعضای مدرسه باید برنامه بازدید از موسسات مختلف را تهیه و برنامه ریزی نماید.
آیا پرسش های دانش آموز می تواند در آشنایی وی با شغل های موجود در جامعه کمک کند؟
دانش آموز با راهنمایی مشاور می تواند از طریق پرسش از افراد و یا مراجعه به موسسات مختلف اطلاعات شغلی و حرفه ای مورد نظر را بدست آورد.
دانش آموز می تواند شخصاً در روز مقرر و با تعیین وقت قبلی به موسسه و یا کارخانه ای مراجعه کند و دوباره موضوعاتی که قبلاً آماده نموده از افراد صاحب نظر پرسش هایی بنماید و بدینوسیله اطلاعاتی بدست آورد.
به طور کلی هدف های راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای را به طور خلاصه بیان نمایید؟
