بخشی از مقاله
چکیده
سقانفار بنایی آیینی در مناطق شمالی ایران است که براي عزاداري در ایام محرم ، با پیوند مذهب و معماري بومی ، به وجود آمد . این گونه معماري در برگیرنده فرهنگ شفاهی مردمانی است که نسبت به تعاملات مذهبی منطقه خود بی تفاوت نبوده اند . گونه معماري سقانفارها با تمامی ارزش هاي مذهبی و بومی به صورت کالبدي و فراکالبدي مهجور و مظلوم مانده است . گونه ي معماري مذهبی و بومی که بخشی از تاریخ فرهنگ و هنر و مذهب این منطقه را به دوش می کشد عملا در گمنامی به سر می برد . شایسته است اقداماتی در جهت احیاي هویت و معرفی چنین بنایی که خود نگهبان بخشی از گنجینه فرهنگ و هنر و مذهب این منطقه است برداشته شود لذا در این پژوهش برآنیم تا به ارائه راهکار بپردازیم . روش تحقیق این مقاله توصیفی - تحلیلی است ، به عبارتی جمع آوري اطلاعات با تکیه بر مطالعات کتابخانه اي و اسنادي می باشد .
مقدمه
بی تردید از همان هنگام که بشر براي ایمن ماندن از گزند باد و باران و تابش آفتاب از قلوه سنگ ها و شاخ و برگ درختان براي ایجاد سرپناه بهره گرفت معماري نیز پا به عرصه وجود نهاد . معماري چه موفق و چه ناموفق ، چه ساده و چه پیچیده و چه مجلل و چه محقر بازتاب بینش و فرهنگ هر جامعه اي است و تنها شامل بناهاي مجلل مانند کاخ ها و قصرها و معابد عظیم نیست ؛ بلکه همه فعالیت هاي بشري را براي ایجاد حریمی هر چند کوچک و ساده در بر می گیرد . معماري یکی از پرمعناترین دستاوردهاي بشري است که ذوق و سلیقه و فن و هنر را با هم در خود دارد و یگانه هنري است که به تنهایی می تواند گستره هزاران سال جهان بینی یک قوم یا یک ملت را بیان کند.
بناهاي مختلف – چه مذهبی و چه غیرمذهبی – که در سراسر کره زمین و در ادوار مختلف ساخته شده اند ، در هر منطقه اي با سبک و سیاق خاص آن منطقه برپا گردیده اند ، و این موضوع در شکل گیري معماري هر منطقه با نام » معماري بومی « حائز اهمیت است . در ایران به دلیل وجود عوامل جوي و جغرافیاي گوناگون و اقلیم هاي متفاوت ، هر نقطه اي با آب و هواي خاص خود داراي سبک و شیوه معماري خاصی بوده که از سایر نقاط قابل تمایز است و در این بین همواره سعی شده تا از امکانات محلی و بومی بیشترین استفاده را در ساختار معماري ببرند . - رحیم زاده ، - 1373
معماري بومی که به دور از تخصص ها تحقق می یابد و با مشارکت جمعی هنرمندان بومی شکل می پذیرد ، در حقیقت پاسخگوي نیازهاي یک جامعه در ارتباط با خواسته هاي معنوي افراد آن جامعه است . معماري بومی که از زندگی روزمره الهام می گیرد به دور از هرگونه خودنمایی و برون آرایی تجلی یافته و به همین دلیل است که معماري بومی داراي سبک و فرم و مدل خاصی نبوده و خصلت و خصوصیت و ویژگی » بدیهه ساز « بودن را حفظ کرده است. - دادخواه ، - 1365
آنچه به شناخت معماري بومی کمک می رساند ، دانش مردم شناسی و آگاهی هاي جامعه شناسی و محیط شناسی فرهنگی و زیستی است . مصالح اصلی در معماري بومی از طبیعت اطراف و محیط پیرامون برگرفته می شود و در نهایت ، سازه اي متناسب ، با توازنی هماهنگ ظهور می یابد . در این شیوه از معماري ، فرهنگ هر منطقه ، آداب و رسوم ، مثل ها و حکایات و اشعار و نقاشی و ... نقش تعیین کننده و هویت بخشی به عهده دارند . - رحیم زاده ، - 1373
در این میان معماري بومی مازندران به بهترین نحو به نیازهاي ساکنین پاسخ می دهد که در این میان می توان به تکایا و سقانفارها با عملکرد آئینی مذهبی اشاره کرد . تکایا و سقانفارها یکی از شاخصه هاي هویت فرهنگی در این منطقه محسوب می شوند که به بهترین شکل ساخته و پرداخته شده اند . این نوع معماري که با انواع نقوش تزیینی خود ، چشم هر بیننده اي را مجذوب می سازد ، جایگاه ویژه اي بین روستاییان مازندران دارد . سقانفارها از جمله یادمان هاي تاریخی و مذهبی خاص منطقه مازندران است که از جنبه هاي بومی ، آیینی و مذهبی داراي اهمیت است .
این بناها پس از ایجاد بستر فرهنگی و مذهبی - تشکیل حکومت علویان - در طول تاریخ سیاسی- مذهبی مردم مازندران ، در دورة حکومت قاجار خود را بیش از پیش نمایان ساخت و این بناها توسط هنرمندان صنعتگر - نجار - و البته نقاشان » مکتب ندیده « از طبقه عوام ساخته و پرداخته شده اند . در معماري سقانفارها تزیینات و نقش و نگاره هاي نمادین و گاه اساطیري به کار رفته در زیر سقف مهم ترین عنصر وحدت بخش محسوب می گردد که فضاي داخلی زیر سقف سقانفارها را همچون بام آسمان جهان راستین و مرواریدي در صدف نشان می دهد و به این صورت بر اهمیت دینی - آیینی آن افزوده است . - باباجان تبار نشلی ، مقبلی ، - 1392
