بخشی از مقاله
اکوپارک راهکاری مناسب برای دستیابی به توسعه پایدار شهری
چکیده
از جمله وظایف نوین در برنامهریزی و مدیریت فضاهای فرهنگی میتوان به طراحی پارکها و فضاهای سبز شهری و برون شهری اشاره نمود که در این بین طراحی و اجرای اکوپارکها به عنوان پتانسیلهای زیستمحیطی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی منطقه نقش نوینی در بهبود شرایط ایفا میکنند. طراحی و استقرار فضای سبز هدفمند، که علاوه بر داشتن پتانسیل زیبایی بصری، پویایی خود را با برقراری ارتباط مابین طبیعت و انسان و کاهش بخشی از معضلات زیستمحیطی به وجود آمده از طریق آموزش و سایر راهکارهای مرتبط حفظ نماید، یک پتانسیل بالقوه و شاخص میباشد. امروزه اکوپارکها به عنوان یک پتانسیل زیستمحیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی یکی از امکانات ویژه شهرها به شمار میآیند که توانایی بهبود بخشی از مشکلات بالقوه و بالفعل آنها را دارا میباشند و همچنین نقش اساسی در کاهش روند تخریب محیطزیست، افزایش آگاهیهای مردمی و ارتقای شاخصهای تاثیرگذار بر محیطی که در آن زندگی میکنیم و در مقیاس وسیعتر کره خاکی ایفا مینمایند. با توجه به رشد روزافزون جمعیت و افزایش توان بالقوه حضور انسان در محیط طبیعی میتوان اینگونه اذعان نمود که بدون وجود برنامهریزیهای عملکردی مناسب، نوین و بر پایه دانش زیستی و علمی، نمیتوان انتظار دستیابی به توسعه پایدار را در ذهن پرورانید. توسعهای که نیازمند برنامهریزی، عملکردی مناسب، پیشبینی نتایج و در نهایت جمعبندی آن میباشد. مقاله حاضر قصد دارد ضمن معرفی اکوپارک، به تحلیل مزایا و فواید و نقش موثر استفاده از آنها به عنوان روشی مناسب برای دستیابی به توسعه پایدار بپردازد که بدین منظور از روش تحقیق توصیفی، تحلیلی و تفسیری با ابزار کتابخانهای و مرور اسناد تصویری استفاده شده است و در آخر جمعبندی و نتایج به دست آمده در قالب پیشنهاداتی در طراحی اکوپارکها به تناسب حال و در کاربردهای مختلف ارائه میگردد.
واژههای کلیدی: اکوپارک، پارکهای اکولوژیک، انرژیهای تجدیدپذیر، توسعه پایدار، برنامهریزی و طراحی محیط زیست.
-1 مقدمه
پارک شهری به عنوان بخشی از زیرساخت طبیعی و مولفهای تاثیرگذار در سیمای شهر، محل ارتباط انسان شهرنشین و طبیعت است؛ انسانی که با توسعه سریع پیشرفتهای صنعتی و تکنولوژی با طبیعت بیگانه شده است. به این ترتیب مفهوم پارک در شهرهای معاصر اهمیت بیشتری یافته و با توجه به نیازهای روانی و اجتماعی جدید افراد، برنامهریزی پارکهای اکولوژیکی جهت احیای اکوسیستم-های فراموش شده شهر، امری ضروری به نظر میرسد. پارک اکولوژیکی موضوع جدیدی در ارتباط انسان معاصر شهری با محیط زیست پیرامونش، مطرح میکند. بهگونهای که سعی در پاسخ به جایگاه اینگونه پارکها در بازتولید هویت طبیعی– فرهنگی مکان است. چنین نقشی به عنوان ترکیبی از منظر طبیعی و منظر فرهنگی، زمینه پیوند میراث طبیعی به میراث غیرملموس یعنی فرهنگ را فراهم میآورد که این امر موجب استقبال پیوسته مخاطبان و موجد پایداری آن در طول زمان است (مفیدی و علویزاده، .(1389
اکوپارک یا پارک اکولوژیکی عبارت از پارکی است که دارای ویژگیهای سازگار با محیط زیست بوده و اهدافی همچون ایجاد یک مکان تفرجگاهی و تفریحی، جذب توریست، استفاده از انرژیهای نو به منظور کاهش آلودگی در محیط زیست، طراحی پارک و ساختمان-
1
های موجود در آن با دیدگاه زیستمحیطی، مدیریت مواد زائد و جامد و بازیافت مواد، مدیریت استفاده از آب و بازیافت آن، ارتقا دانش عمومی مردم در مورد محیط زیست از طریق صرفهجویی در مصرف آنها را تعقیب مینماید. ایجاد اکوپارک در بوستانهای شهری مبنی بر استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر به شیوهای خودکفا و مطلق با توسعه پایدار در مدیریت مواد زائد جامد در اکوپارک، از یکسو موجب ارتقا دانش زیستمحیطی بازدیدکنندگان و از سوی دیگر موجب تامین انرژی پارک میشود. از اینرو فکر ایجاد و تاسیس اکوپارک در ایران به عنوان تجربهای نو نیاز به اطلاعرسانی و آگاهی کافی در این زمینه دارد (نعمتاالله زاده، .(1389
اکوپارکها (پارکهای اکولوژیک) با پشتوانه مناسب آموزش، باعث افزایش آگاهیهای مردمی نسبت به محیط زیست و برقراری ارتباط با طبیعت میگردد. اکوپارکها علاوهبر دارا بودن ویژگیهای خاص که باعث بروز تفاوت در کارکرد این نمونه پارک موضوعی با سایر فضاهای سبز میگردد، به پایداری محیط زیست و دستیابی به توسعه پایدار کمک شایانی مینمایند. مراکز تفریحی، تفرجی، علمی، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و زیستمحیطی موجود در اکوپارکها، امکان افزایش آگاهیهای مردمی در استفاده از فناوریهای پاک، بهینهسازی مصرف سوخت و انرژی و مدیریت استفاده از آن توسط بهکارگیری انرژیهای تجدیدپذیر و ایجاد فضای سبز مناسب جهت بهبود کیفیت محیط زیست و مواردی از این دست را که امروزه با آن مواجهایم فراهم میآورد که خود از ویژگیهای خاص اکوپارکها می-باشد. از اینرو احداث اکوپارکها، نقش بهسزایی در کاهش مخاطرات موثر بر سلامت انسانها در جریان زندگی شهری و غیرشهری ایفا خواهد نمود (حاجی زرقانی، .(1386
بنابراین با توجه به زمینهها و روند توسعه در کشور و با توجه به مشکلات زیستمحیطی موجود و نیز تاثیرات ازدیاد روزافزون جمعیت و رشد پرشتاب فنآوری و در پی آن افزایش مصرف و تولید انواع زباله و پسابهای خانگی و صنعتی، ضرورت طراحی و اجرای اکوپارک اجتنابناپذیر دیده میشود. بنابراین با تکیه بر قابلیت موجود و کاربریهای متنوع و مفید اکوپارک، تاسیس اینگونه فضاهای تفرجی-زیستمحیطی شهری برای حرکت در جهت توسعه پایدار شهری لازم بوده و با توجه به نکاتی از قبیل: تعیین اهداف هر طرح و تطابق آن با اهداف زیستمحیطی، همخوانی فعالیتها با یکدیگر، استفاده از امکانات و موقعیتهای مکانی، اجتماعی و مدیریتی برای مطرح نمودن کاربریهای فراغتی- آموزشی توصیه میگردد.
-2 از باغ تا پارک
روند طراحی، ساخت و شکلگیری باغهای ایرانی حاکی از وجود سنتها و روشهایی کمابیش پایدار و دائمی است که به ویژه به سبب اهمیت و تقدس برخی از باغها مانند باغزارها از جنبهای کمابیش آیینی نیز برخوردار شده است. بسیاری از ویژگیهای طرح باغها، همانند طراحی سایر فضاهای معماری، بهخصوص طراحی فضاهای آیینی و عمومی، از یکسو تحت تاثیر برخی از خصوصیات مهم فرهنگ و تمدن ایران و از سویی دیگر تحت تاثیر شرایط محیطی و سایر عوامل نظیر کارکرد اصلی فضاها قرار گرفته است. باغهای ایرانی که بر اساس برخی از اسناد موجود، پیشینه آنها حداقل به دوران هخامنشی میرسد، همواره و در طول تاریخ ایران ویژگیها و اصولی عام و اساسی داشتند که آنها را از سایر باغها در سرزمینهای دیگر متمایز میسازد. برخی از این اصول همانند طرح چهارباغ و کاربرد شبکههای شطرنجی همواره در طراحی انواع باغهای ایرانی استفاده میشده است. از دوره قاجار به بعد به تدریج تحت تاثیر فرهنگ و معماری اروپا، چگونگی طراحی باغهای ایرانی دگرگون شد و فضاهایی پدید آمد که کاربرد خطوط و سطوح منحنی مشکل و غیرمتقارن از ویژگیهای اساسی آن بهشمار میآید. اینگونه فضاهای سبز را به تقلید از اروپاییان پارک مینامیدند. نمونههایی از آنها که در آغاز، توسط اعیان و رجال مورد توجه قرار گرفتند و سپس در طراحی فضای سبز عمومی مورد توجه قرار گرفتند، در نقشه تهران در دوره قاجار قابل مشاهده است. این پارکهای نخستین، غالباً از لحاظ مالکیت و نحوه استفاده از آنها، همانند باغ بودند.
از آغاز دوره پهلوی و همزمان با دگرگونی اساسی و ساختاری در بافت و کاربردهای شهری از یک سو و تغییراتی که در ساختار واحدهای مسکونی روی داد و منجر به کوچک شدن حیاط و فضای سبز آنها شد، موجب گردید که نوع جدیدی از پارکهای نخستین که مالکیت شخصی داشتند و غالباً برای استفاده عموم نبودند، برای استفاده مردم شهر و به صورت عمومی طراحی و ساخته شوند که از لحاظ کالبدی نیز فاقد فضاهای ساخته شده مانند باغها بودند (حاجی زرقانی، .(1386
-3 تحول تاریخی پارک شهری
در سنت کهن ما، بقای شهر به وجود باغ بستگی داشت و شهر تا زمانی میتوانست به هستی خود ادامه دهد که در مدخل آن باغ مستقر باشد. در دوران مختلف در جهان، باغ؛ مکان خاطره و تجربه فنون کشاورزی و باغبانی و مکانی مقدس بوده است. در طول تاریخ شهرنشینی و در دوران مدرن، پارک شهری از جمله فضاهایی است که تاثیر فزایندهای بر کیفیت زندگی شهری داشته است و سیر تحول آن را میتوان در راستای تحول رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار و به تبع آن منظر شهری پایدار دانست.
2
-1-3 مفهوم پارک در قرن نوزدهم
در طول قرن 19 با توسعه روزافزون و شکلگیری کلانشهرها، در زمینه برنامهریزی فضاهای باز عمومی و ایده بازگشت به طبیعت، جهت مقابله با سیمای نامطلوب شهرها و به منظور رفع نیازهای اجتماعی و زیباشناسانه منظر شهری، لکههایی از طبیعت به نام پارک، جایگزین باغهای خصوصی شد. به این ترتیب، پارک بر خلاف باغهای خصوصی قرن 18، علاوهبر بهسازی محیط، باید به عنوان مکان عمومی برای گذراندن اوقات فراغت شهروندان و پاسخ به نیازهای تفریحی و گردشی مردم در نظر گرفته میشد (بهبهانی، .(1377 المستد (Olmsted) اولین نظریهپرداز پارک شهری قرن نوزدهم، معتقد بود که حضور پارک به عنوان قطعهای از طبیعت در شهر ضرورت دارد و در طراحی، پارک را با فضاهای فرهنگی و ورزشی تجهیز میکرد. با این وجود در این دوره بهکارگیری سبکهای التقاطی و گیاهان غیربومی بهعنوان کلیشه منظر در فضاهای شهری پذیرفته شد (قدوسی، .(1379
-2-3 مفهوم پارک در قرن بیستم
در این قرن، سمبلگرایی و بازگشت به »تجریدگرایی« از عناوین مطرح در سبک پارکسازی مدرن شد. معماران در این دوره، به مطالعه نظمهای کلاسیک پرداختند و الهام گرفتن از پیکرنگاری، استعاره، سمبل و اسطوره را مدنظر قرار دادند (قدوسی، .(1379 در این دوره ادغام طبیعت در شهر با واژه »فضای سبز شهری« رابطه تنگاتنگی یافت. از دیدگاه شهرسازی؛ فضای سبز شهری، بخشی از سیمای شهر است که از انواع گیاهان تشکیل یافته و از دیدگاه زیستمحیطی؛ فضای نسبتاً بزرگی متشکل از گیاهان با ساختی جنگلی و برخوردار از بازدهی زیستمحیطی معین و درخور شرایط زیستی حاکم بر شهر است (شیبانی، .(1380 در نگرش حاکم بر این دوره یعنی »شهرسازی عملکردگرا«، پارک بهعنوان یک فضای عمومی و خدماتی مورد توجه شهرسازان قرار میگیرد و همانند دیگر خدمات شهری به پیروی از تقسیمبندی شهر شامل محله، منطقه و واحد همسایگی، به پارکهای محلی، شهری و واحد همسایگی تفکیک میشود.
-3-3 مفهوم پارک در منظر شهری معاصر
از اواخر قرن بیستم، مفهوم پارک در شهرها اهمیت بیشتری یافته و تحولات عملکردی آن را میتوان در مفاهیمی همچون پارکهای صنعتی، پارکهای فناوری و پارکهای اکولوژیکی مشاهده کرد. بهگونهای که عملکرد صرفاً تفرجی و تفریحی پارکهای گذشته با عملکرد آموزشی، نمایشگاهی، برنامهریزیهای اقتصادی، صنعتی و تکنولوژیکی تلفیق شده و مفهوم جدیدی از پارک را ارایه کرده است. در طراحی پارکها و فضاهای سبز شهری گذشته، زیباییشناسی، تنها دیدگاهی بود که فارغ از تطابقهای محیطی و بومشناسی محدوده، مورد توجه بود. در حالی که فضای سبز، بخشی از محیط زیست طبیعی و شهری و نقطه پیوند انسان و طبیعت است (شیبانی، .(1380 منظر شهری معاصر از اصول کشاورزی شهری و چشماندازهای مثمر تبعیت نموده و از الگوی صرفاً مصرفکننده به الگوی تولیدکننده– مصرفکننده تغییر مسیر داده است. به این ترتیب با گذشت زمان، ارتباط انسان و طبیعت در بستر جامعه، هویتی اجتماعی به خود پذیرفته، به گونهای که طراحان میکوشند موجب ارتقای محتوای زندگی فردی و اجتماعی شوند (کلیجی، .(1387 در چنین روندی باید زیباییشناسی اکولوژیک در طراحی مورد توجه قرار گیرد. این نظریه موجب میشود افکار ما در مورد تجربه زیبایی از فرآیندی که اساساً بصری و با لذت آنی همراه است، به تفکری جامع تبدیل شود (بل، .(1382 زیباییشناسی اکولوژیک و یا سبز که بنیان نظری »منظر شهری پایدار« است، در واقع همان »زمینهگرایی اکولوژیک« و احترام به »ظرفیت محیطی« بستر مداخله و چرخهی کامل حیات ساختمان و مجموعههای ساختمانی است؛ به گونهای که ظرفیت فرهنگی– طبیعی مکان را بهصورت همه جانبه در طراحی مورد توجه قرار گیرد (گلکار، .(1387
-4 انواع پارکها
-1-4 پارکهای طبیعی
پارک طبیعی بیشتر در کشورهای آلمانی زبان و بهخصوص در آلمان غربی دیده میشود و عبارت است از منطقه وسیعی که دارای زیبایی خاص بوده و در اثر فقدان صنعت، محیطی آرام و بیسروصدا میباشد. از دیدگاه انجمن ملی حفاظت منابع طبیعی، پارک طبیعی منطقه وسیعی است که مردم از طبیعت به صورت اصولی بهرهبرداری میکنند و در آن زندگی مینمایند. ولی به کمک طرحهای منظم مکانی سعی میشود از ایجاد مراکز صنعتی و مناطق مسکونی بزرگ که باعث بههمخوردن تعادل حیاتی در طبیعت میشود، جلوگیری گردد. این پارکها محیط را برای استراحت و تفریح مردم بهسازی میکنند. اینگونه پارکها با توجه به نامشان باید به صورت اولیه و طبیعی خود باقی بمانند تنها تسهیلات کوچکی برای بازدید ایجاد شود بدون این که محیط را تحت تاثیر قرار دهد (نعمتااللهزاده، .(1389
3
-2-4 پارکهای علمی
پارکهای علمی تفکر جدیدی هستند که با اهداف توسعه تکنولوژی و ایجاد شرایط مناسب برای انواع نوآوریهای علمی و عملی جامعه با مشارکت دانشگاهها، شهرداریها و موسسات دولتی زیربط احداث میشوند. از اینرو شاید تعریف واحدی از پارکهای علمی وجود نداشته باشد، ولی آنچه مسلم است از لحاظ نظری با پارکهای تحقیقات و مراکز نوآوری متمایز است .(www.techpark.com)
محتوای هر پارک علمی بسته به نوع شکلگیری هدف آن، دارای تعاریف خاص به خود هستند. تاسیس پارکهای علمی که از نهادهای متاثر در ایجاد و انتشار دانش به شمار میروند، یکی از راهبردهای اساسی توسعه کسبوکار منطقهای و ایجاد نواحی نوآور و خلاق است. پارکهای علمی با تسریع انتشار دانش، آن را در اختیار کارآفرینان و بنگاهها قرار میدهند تا دانش انتشار یافته را برای افزایش ثروت در جامعه بهکار گیرند. آثار پژوهشی بر توسعه پارکهای علمی، در بافت دیگر مشوقهای توسعه فناوری پیشرفته و افراد خلاق در مناطق میزبان پارکها، تایید میورزند و دارای پیش فرض وجود توانمندیهای فناورانه در نواحی هستند. از اینرو مدل توسعه پارکهای علمی معمولاً بر عناصری نظیر تمرکز بر منابع دارای فناوری پیشرفته، ایجاد برتری پژوهشی، تشویق شرکتهای زایشی و جذب شرکتهای
جهانی پایهریزی میشود. این رویکرد برای انواع مناطق استفاده میشود و نقاط ضعف و قدرت نواحی مختلف در آن کمتر به حساب آورده میشود (ریاحی، .(1387
نام و نشانگذاری و بازاریابی مشترک و قوی بین پارکهای علمی و منطقه میزبان به شدت توصیه میشود، زیرا پارک علمی دارایی مهم منطقه میزبان بهشمار میرود. لازم است پارکهای علمی بعد از رقابت در جذب شرکتهای فناور تقویت شوند. تلاش پارکها باید بیشتر در جهت ارتقای شاخص تحقیق و توسعه از طریق جذب سرمایهگذاری بخش خصوصی باشد تا اعتبارات دولتی (بامداد، فرجادی و ریاحی، .(1387
-3-4 پارکهای فناوری
پارکهای فناوری به عنوان حلقهای از زنجیر توسعه اقتصادی مبتنی بر فناوری، در دهه 1980 شکل گرفتهاند. افزایش نوآوری فنی، توسعه اقتصادی و اشتغالزایی برای متخصصان از جمله اهداف ایجاد پارکهای فنی است و از آن به عنوان بخشی از یک راهبرد خردمندانه و منسجم برای توسعه ملی میتوان نام برد و به پژوهشهایی در جامعه میپردازد که در راستای توسعه باشد و فعالیت این پارکها بیشتر برای حل مسائل و مشکلات صنایع است .(www.techpark.com)
پارک فناوری بستر همکاری مراکز صنعتی با مراکز پژوهشی دانشگاهی است و وجه تمایز پارکهای فناوری از مراکز تحقیقاتی بهکارگیری فناوری و تولید، بازاریابی و فروش در یک مجموعه است. در آمریکا شمار زیادی از پارکهای فناوری توسط دانشگاهیان تاسیس گردیده است، از جمله پارک پژوهشی در کالیفرنیا شمالی که 2752 هکتار و شامل 57 شرکت است و 23 هزار کارمند در آن مشغول بهکار هستند. در اروپا نیز، به پارک کمبریج در انگلستان میتوان اشاره نمود. پارکهای فناوری با نامهایی نظیر شهر فناوری و یا دهکده فناوری نیز نامیده میشوند. نوع دیگری از پارک فناوری که در زمینه مبادله اطلاعات فعالیت نموده به IT مشهور است و پارک الکترونیک و یا شهر اینترنت نیز نامیده میشود .(www.techpark.com)
-4-4 اکوپارک صنعتی
اکوپارکهای صنعتی با اهداف خاص خود شکل گرفته و دارای ساختار متناسب با خود میباشند و مبادرت به بازیافت مواد و کالا به جهت محدودیت مکانهای اولیه و مکانهای دفع مواد زائد مینمایند. اکوپارکهای صنعتی گاه به نام پارکهای بازیافت منابع نیز نامیده میشوند. در ذیل تعریف پارکهای بازیافت منابع توسط مسئول شورای توسعه آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا ارائه شده است. بستر همکاری و مشارکت گروههای مختلف تجاری و استفاده مشترک آنها از منابع (زیرساختارها، مواد، آب، انرژی، فضا جهت اسکان و دسترسی به اطلاعات) به جهت بهبود و ارتقا اقتصاد و توسعه زیستمحیطی است .(www.epa.gov)
اکوپارک صنعتی فعالیتهای قابل توجهی را جهت ایجاد مفهومی جدید برای زباله بهعنوان یک منبع و بازیافت ارزشهای آن منبع در قالب پارک منبع زباله انجام داده است. در بارزترین سطح آن و البته در سادهترین شکل اکوپارک میتواند در قالب یک شهرک صنعتی که در اطراف یک مکان مساعد برای بازیافت مواد، جایی که ساکنان آن هم مواد ثانویه (جانبی) تولید میکنند و هم از آنها بهعنوان یک منبع و ذخیره برای فرآیند تولید خود استفاده میکنند. این کار به نوبه خود هم تولید انرژی خواهد کرد و هم باعث ایجاد حرارت برای سیستم گرمایش اکوپارک میشوداکوپارک. صنعتی عمدتاً در جوار مکانهای دفع مواد زائد و ایستگاههای انتقال احداث میشوند و مالکیت این نوع پارکها خصوصی یا دولتی میباشند. فعالیت پارکهای بازیافت منابع با طرح و برنامه شخص آن هم با مشارکت بخش خصوصی که به نحوه انجام آن در راهکارهای فعالیت این نوع پارکها مشخص شده امکانپذیر میباشد .(www.epa.gov)
4
-5-4 اکوپارکها یا پارکهای اکولوژیکی
اکوپارکها یا پارکهای اکولوژیکی پارکی است که دارای ویژگیهای سازگار با محیط زیست میباشد. پارکهای اکولوژیکی، پارکهای تفریحی و تحقیقاتی هستند که با هدف ارتقا آگاهیهای زیستمحیطی احداث و به منظور حفاظت از محیط زیست به دقت طراحی می-شوند، تا نمایانگر اصول توسعه پایدار باشند و به لحاظ اکولوژیکی (هم از نظر ساختار و هم عملکرد) پایدار باشند. در طراحی آنها کاهش آثار مخرب زیستمحیطی و بهبود بهرهگیری از منابع و احیا تنوع زیستی در نظر گرفته میشوند. هدف از ایجاد این نوع پارکها، علاوه بر توسعه فضای سبز شهری و مکانی جهت گردش و اوقات فراغت، ایجاد محیطی علمی و آموزش برای بازدیدکنندگان است که به حل مسائل و مشکلات زیستمحیطی با روشی عینی و عملی میپردازند و آنها را با مسائل آشنا میکنند .(www.Cfe.Cornell.edu)
اکوپارک با مشارکت دانشگاهها و بخشهای دولتی و خصوصی و به دست متخصصان محیط زیست اداره میشود. بنابراین فکر ایجاد و تاسیس اکوپارک در ایران، بهعنوان تجربهای نو، مستلزم اطلاعرسانی کافی در این زمینه است. اکوپارکها علاوهبر پوشش گیاهی، هم واجد بازدهی اجتماعی و هم بازدهی اکولوژیکی هستند. منظور از بازدهی اکولوژیکی عبارت است از: زیباسازی مناطق شهری، کاهش دمای محیط، تولید اکسیژن و منظور از بازدهی اجتماعی، مکانی جهت گذراندن اوقات فراغت، تفریح و گردهمایی آموزشی و علمی است. از ویژگیهای اکوپارکها بازیافت از مواد زائد خود و تولید انرژی با تکیه بر توسعه منابع انرژیهای نو و تجدیدپذیر میباشد .(www.Qsi.net)
بهطور متداول در اکوپارکها از انرژیهای تجدیدپذیر مانند: انرژی خورشیدی، باد، بیوماس، گاز و غیره استفاده میشود. تاسیس اکوپارکها در هرجا، علاوه بر ایجاد جاذبه در بازدیدکنندگان در هر گروه سنی، موجب علاقهمند کردن آنها، بهویژه جوانان و نوجوانان در مسائل زیستمحیطی، همچنین اشتغال آفرینی، توسعه علمی و اقتصادی در جامعه و در نهایت توسعه پایدار زیستمحیطی میشوند. به اختصار خصوصیات زیر را میتوان در مورد اکوپارکها برشمرد : (www.Qsi.net )
-1 پناهگاه انسان برای داشتن محیط طبیعی آرامشبخش و مفرحی هر چند کوتاه، برای گریز از زندگی شهری و استراحت.
-2 کانونی برای آموزش و تربیت نوجوانان و علاقهمندان در زمینه علوم مختلف، به ویژه محیط زیست، از طریق طرح و نمایش مسائل زیستمحیطی، به نمایش گذاردن دستاوردهای فنآوری سازگار با توسعه پایدار.
-3 مرکزی برای پژوهشهای علمی در زمینه محیط زیست و فناوریهای مرتبط و مطالعاتی در زمینه اهمیت زیستی منطقه.
-4 مرکزی خود اکتفا در تامین انرژی با بهرگیری از انرژیهای تجدیدپذیر و بازیافت انرژی از مواد زائد و بهکارگیری شیوههای صرفه-جویی در مصرف انرژی.
در جهت نیل به اهداف فوق، موارد زیر در اکوپارکها باید طراحی و پیشبینی شود:
مکانی برای به نمایش گذاشتن نحوه کار دستگاههای مختلف، بهعنوان مثال دستگاههای هیدرولیک کم قدرت، توربینهای بادی، پمپهای حرارتی، جمعکنندههای خورشیدی و غیره. علاوهبراین دستگاههای کاربردی، پانلهای فتوولتایی نیز موجودند و به شبکه تامین انرژی پارک متصل هستند و توسط آن عموم مردم میتوانند از تاثیرات بهکارگیری این تجهیزات آگاه شوند. در قسمتی از پارک لوازم و تجهیزات تمیز کردن و تصفیه آب قرار داده میشود که اهمیت آب و صرفهجویی در مصرف آن و بازیافت و استفاده مجدد از آب را نشان میدهد.
بخش جداگانهای نیز برای ایجاد برنامههای سمعی، بصری اکولوژیکی و علمی اکولوژیکی باید در نظر گرفته شود که میتواند فضایی برای به نمایش گذاشتن ابتکارات الکترونیکی، اپتیکی و شیمیایی، بیولوژیکی، ریاضیات و نجوم باشد. در این قسمت میتوان از نمایشهای جالب آموزشی استفاده کرد به نحوی که عموم مردم بتوانند آنها را مشاهده و برخی قوانین فیزیکی (مانند چگونگی ارتباط میان الکتریسته و مغناطیس) را به شکل آزمایشی تجربه کنند. در فضای باز اکوپارک، انواع مختلف چوب، مواد معدنی، انواع قارچها، گونههای گیاهی، جانوری در معرض انقراض و ... به نمایش گذاشته میشود. فعالیتهای پرورش انواع جانوران، اکوسیستمهای خشکی و آبی، آکواریومهای دریایی نیز میتوانند قسمتهای دیگری از این پارک را تشکیل دهند. اطلاعات در مورد بخشهای مختلف پارک باید به صورت ضبط شده و به زبانهای گوناگون موجود باشد تا بازدیدکنندگان بتوانند از آنها استفاده کنند. قسمتی نیز برای فعالیتهای پرورشی کودکان باید در نظر گرفته شود. برای ایجاد انبساط خاطر در بازدیدکنندگان قسمتهایی نیز باید با جاذبه تکنولوژیکی مجهز شوند. مانند: برکههایی برای کشتیهای مدل، زیردریاییهای کنترل از راهدور، برجهای موسیقی، تاب و قطارهای کابلی برای کودکان.
تجهیزات حملونقل نیز در اکوپارکها باید به صورت سالم و بدون ایجاد آلودگی باشند. به این منظور باید از قطارهایی با سیستم خورشیدی و یا قطارهایی که با الکتریسیته حاصل از انرژی باد کار میکنند استفاده شود .(www.Qsi.net)
یک مرکز حفظ و استفاده بهینه از انرژی نیز در اکوپارکها قرار داده میشود، تا کلیه افراد را از روشهای بهرهگیری از انرژی و روش-های توسعه پایدار آگاه سازد. کلاسهای آموزشی نیز برای مدارس، فعالیتهای مختلف و افراد عادی دایر خواهد بود.
مرکز بهرهگیری بهینه از انرژی، محلی است که در آن جا راههای علمی بهکارگیری صحیح انرژی، برای عموم مردم و بازدیدکنندگان ارائه و توضیح داده میشود. همچنین قسمتهای مهم مانند: آبگرمکن خورشیدی، پمپ گرمایی، پانلهای فتوولتایی خورشیدی، روشهای
