بخشی از مقاله
خلاصه
مراسم سنتی-آئینی به عنوان بخشی از فرهنگ هر ملت جایگاه ویژه ای دارد. توجه به اینمهم خصوصاً در شهرهای کوچک به عنوان موضوع دنیای پژوهش مطرح است. این تحقیق با نگاه به کالبد این فرهنگ از منظر جدیدی به اهمیت فرهنگ نظاره دارد. هدف از تحقیق حاضر توجه به تئاتر آئینی و سنتی و تقویت آنخصوصاً تعزیه است که گسترش آن باعث ارتقای روحیه همگرایی و دوستی در کشور می شود. سوال تحقیق حاضر این است که »جهت حفظ و ارتقاء فرهنگ و نمایش آئینی چه راهکارهای معمارانه ای می توان به کار بست؟« و این فرضیه مبنای کار قرار گرفته است که »معماری می تواند به اعتلا و بازنده سازی فرهنگ ونمایش های آئینی کمک کند.« روش تحقیق به روش پیمایشی و با استفاده از منابع اسنادی، کتابخانه ای است. در نهایت با توجه به ویژگی های مراسم آئینی، راهکارهای معمارانه جهت طراحی کالبد مراسم آئینی ارائه گردید.
کلمات کلیدی: فرهنگ، آیین، تعزیه، معماری.
.1 مقدمه
اساس پژوهش در زمینه فرهنگ این است که مفهوم انسانیت را در انسان تا غایت اخلاقی و سیاسی تحقق بخشد و راه رسیدن به این هدف، تعمیم فرهنگ و تکامل آن در لایه های مختلف اجتماع می باشد.یکی از عواملی که در اشاعه فرهنگ در سطح جامعه بسیار می تواند مؤثر باشد مقوله هنر است. هنر به عنوان برترین وسیله بیان، منتقل کننده احساس، فکر، ارزش ها و اعتقادات در یک فرهنگ و مابین فرهنگ ها کاربرد یافته است و حتی می تواند عصاره اندیشه و نمود فرهنگی یک ملت را تحت الشعاع خویش قرار دهد. در این میان نمایش های آیینی به مثابه پلی میان حال و گذشته محسوب می شوند که به واسطه آن ها انسان امروزی می تواند به درک و فهم قابل قبولی از گذشته و هویت خویش دست یابد.
بنابراین در درجه اول شناخت این نمایش و آیین ها و ارزش های هویتی و فرهنگی آن و در مرحله بعد تلاش در جهت حفاظت و نگه داشت این ارزش ها برای انتقال آن ها به نسل های آتی حایز اهمیت است.ناصربخت [1] بیان می کند که فرهنگ ایرانی با فرهنگ شیعه آمیخته شده و علت آن واقعه عاشورا است. فرهنگ محرم تاثیر زیادی در هنر این دیار گذاشته است. و درحالحاضر تنها نمایشی که از سوی مردم مورد حمایت قرار گرفته، تعزیه است و »این مهمترین اتفاق در حوزه هنرهای نمایشی، گونه مذهبی است.[2] «سوال تحقیق حاضر این است که »جهت حفظ و ارتقاء فرهنگ و نمایش آئینی چه راهکارهای معمارانه ای می توان به کار بست؟« و این فرضیه مبنای کار قرار گرفته است که »معماری می تواند به اعتلا و بازنده سازی فرهنگ و نمایش های آئینی کمک کند.« روش تحقیق به روش پیمایشی و با استفاده از منابع اسنادی، کتابخانه ای است.
-2 مبانی تئوری
در تعریف فرهنگ در متون اسلامی چنین استنباط می شود که »فرهنگ اسلامی حیات هدفداری را دنبال می کند که ابعاد زیبایی جویی، علم گرایی و منطق طلبی و آرمان خواهی انسان را به شدت به فعلیت رسانده و تمام ابعاد حیاتی انسان را شامل می شود. که شامل ادب، خصال، علم، اخلاق به مفهوم عمومی، آن و محاسن امور می گردد» .[3] «لذا از آنجا که جهان بینی فضای تفکر، فرهنگ فضای عمل و معماری، شهرسازی، ادبیات، علوم تمدن حاصل از آن است.[4] « باید همانند هر مکتب فلسفی، معرفت شناسی و هستی شناسی اسلام، برای تحقق فرهنگ اسلامی مورد ارزیابی قرار گیرد و ابعاد هستی شناسی و معرفت اسلامی شامل رابطه انسان با خدا، جامعه، تاریخ و طبیعت بررسی شود [5] و »فرهنگ یک تمدن در آثار هنری آن زمانی تحقق می یابد که نخست از اعتقاد دینی آن سرچشمه گرفته باشد، دوم اینکه شیوه زندگی اجتماعی را بازتاب کند و سوم آنکه با احترام به تاریخ و دستاوردها و تولیدات بومی خود به بیان خود بپردازد .[6] «
فرهنگ پدیده ای نمادین است و برای انسان یادگیری فرهنگ نقش تعیین کننده ای دارد. بنابراین در فرایند تطبیق و تکامل فرهنگی انسان در یک محیط خاص، انتقال فرهنگ چه در بعد زمانی آن و چه در بعد مکانی آن از طریق نماد و به زبان نمادین روی می دهد و تا زمانی که نمادها پایدار و قابل شناخت باشند آن فرهنگ نیز پایدار و قابل شناخت می باشد - شکل .[7] - 1از دیگر سو می توان بیان کرد که بین خلاقیت های هنری و اعتقادات رابطه پیوسته ای وجود دارد که از طریق تمثیل، نشانه و انتزاع و گاه به سادگی و صراحت این پیوستگی ظاهر می شود .[8] همچنین هنر با داشتن رابطه ذاتی و طبیعی با حقیقت و زیبایی و نیز حساسیت های انسانی، ممکن است تجربه ای دینی را در پی آورد .[9]
-1-2 آیین ها و جشن ها
نمایش و آیین ها با توجه به اوضاع اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و جغرافیایی به وجود آمده اند و ویژگی های بومی و ملی هر سرزمینی در آن ها منعکس است. »کمتر جشنی را می توان یافت که در دو جامعه، دو کشور و یا دو شهر، یکسان برگزار شود. با این همه، مردم شناسان نقش ها و ویژگی های همانند و همگونی را در بسیاری از جشن های قومی و سنتی جامعه های ابتدایی و کهن یادآور می شوند.[10] « که می توان در دسته بندی زیر آورد:
-1 جشن ها که بیشتر با زیاده روی در فراهم کردن خوراک، در خوردن، در آشامیدن، در خندیدن، در دست زدن و پایکوبی کردن، و با شور و هیجان گروهی همراه است.
-2 به بازی گرفتن و مسخره کردن قدرت و حکومت، با وارونه جلوه دادن رابطه های اجتماعی و سیاسی، و تظاهر کردن به سرکشی و نافرمانی.
-3 کم و زیاد و دگرگون شدن عادت ها و حرمت های خوردنی و آشامیدنی.
-4 قربانی کردن، بسیاری از جشن ها با قربانی کردن و خوردن گوشت آن همراه است.
با توجه به تقسیم بندی که روح الامینی [10] بیان داشته، شکل - 2 - بیانگر انواع جشن ها و آیین ها در ایران می تواند باشد.
