بخشی از مقاله
چکیده
امروزه جامعه جهانی با معضلات جدی محیط زیستی از جمله آلودگیهای نفتی روبروست که این آلودگیهای نفتی از حیث قوانین و مقررات موجود به عنوان اعمالی مجرمانه یا مخاطره آمیز شناخته می شوند. هر وقت با یک پدیده خطرناک مواجه می شویم، نگران می گردیم و معمولاً برای مقابله با آن به وضع قوانین کیفری متوصل می شویم و غالباً تصور می کنیم که با وضع قوانین جدید کیفری، مشکل حل خواهد شد. وضع قوانین کیفری در طی دو یا سه ده گذشته به منظور حفاظت محیط زیست نمونه بارزی از این طرز تفکر به شمار می رود.
با این تفاسیر اولین پرسشی که مطرح میشود این است که آیا قوانین جزائی جرائم زیست محیطی در زمینه آلودگیهای نفتی در حفظ محیط زیست کافی و موثرند؟ بنابراین نظر به اهمیت موضوع جرائم مربوط به آلودگی های نفتی در کشور در این تحقیق سعی گردیده با شناخت جنبه های مختلف جرائم آلودگی نفتی به بیان و بررسی قوانین کیفری مربوط به این مقوله پرداخته شده است و ضمن بررسی پروندهای مهم کیفری - در زمینه آلودگیهای نفتی - ، چگونگی آراء قضائی این پرونده ها مورد بررسی قرار گرفته است امید است که این پژوهش به شناخت راههای پیشگیری از جرائم آلودگی نفتی در منطقه منجر گردیده و گامی مفید در راستای توسعه کشور باشد.
-1 مقدمه
بحران آلودگیهای نفتی بسیار جدی و خطرناک است. دامنه آلودگی و انهدام محیط زیست به حدی گسترده و جدی است که زنگهای خطر را برای اغلب کشورها و مردمی که در کره زمین زندگی می کنند، به صدا در آورده است. آلودگی محیط زیست، بویژه آلودگیهای نفتی یکی از مهمترین مشکلاتی است که محیط زیست انسان را با دشواریهایی روبرو ساخته است برخی معتقدند هر چه قوانین کیفری در حفاظت محیط زیست نقشی را ایفاء کنند ولی از آن جائیکه در این زمینه مشکل اساسی عبارت است از تنظیم قانونی فعالیتهای صنایع نفتی است، لذا موثرترین وسیله برای نیل به این منظور تعیین معیارهای دقیق مربوط به پخش و نشر مواد آلوده کننده و نیز به کار بردن این معیارها از طریق مقررات قانونی می باشد. - تقی زاده،. - 1376
به هر حال این سوال اساسی وجود دارد که چه نوع حقوقی برای حمایت از محیط زیست در برابر آلودگیهای نفتی مناسب است؟ برخی معتقدند حقوق جزا، زیرا این حقوق عمده ترین وسیله حمایت موثر از ارزشهای اساسی اجتماعی است و حالت خوارکنندگی دارد و در واقع اهرم فشار نیز می باشد. جامعه برای ایجاد محیط سالم به منظور زندگی پاکیزه، ارزش زیادی قائل است و برای نشان دادن همین اهمیت از حقوق جزا بر علیه کسانی که بر ضد محیط زیست فعالیت می کنند، استفاده می کند. و در مقابل برخی دیگر از حقوقدانان نظر مثبتی نسبت به اینکه تنها وسیله حمایت از محیط زیست در برابر این آلودگیها، حقوق جزا باشد، ندارند و معتقدند که حقوق جزا در موارد ذیل مطرح است: در اعمال ارادی و در رفتار عمدی و از روی بی احتیاطی، رفتار خصوصی و خسارت واقعی و عملی به قربانی. در حالیکه در خسارت وارد کردن به محیط زیست اعمال جمعی و بی احتیاطی و مسامحه بعضاً مطرح است.
علاوه بر این در خسارت زدن به محیط زیست، صدمه به کل جامعه می خورد به جای اینکه به فرد مخصوصی وارد شود. به این دلائل اینان معتقد هستند که بهتر است از حقوق اداری در جهت حمایت از محیط زیست استفاده شود - قوام،. - 1375 ولی به طور کلی اگر بطور منطقی به این قضیه نگاه گردد می بینیم که ضرر ناشی جرائم آلودگیهای نفتی گاهی از جرائمی مانند کلاهبرداری ،سرقت و... به مراتب بیشتر است مثلا یک فاجعه آلودگی نفتی در یک منطقه ممکن است موجب قتل دهها نفر شود پس بنابراین به ذهن می رسد که حقوق جزا کارایی موثر تری در مواجهه با آلودگیهای نفتی دارد ، چراکه فقط با اهرم جزا می توان با عاملین آلودگیهای نفتی که اغلب شرکت های بزرگ نفتی هستند مقابله کرد.
براساس نظرات این گروه، کسانی که عمداً مخازن نفتی را به آتش می کشند، یا باعث آلودگی وسیع نفتی می گردند، مسلماً مستحق خواری و خفت بوده و مشمول حقوق جزا خواهند بود. در اینجا ابتدا موضوع جرم شناختن آلودگی های نفتی و جنبه مجرمانه بخشیدن به آنها را مورد بررسی قرار داده و سپس با توضیح اهداف مجازاتها ، به بررسی این خواهیم پرداخت که آیا بکارگیری حقوق جزا و مجازت مرتکبین آلودگی های نفتی ما را در رسیدن به هدف پیشگیری از جرم آلودگی نفتی یاری و مساعدت خواهد کرد یا خیر؟
در بسیاری از کشور ها جرائم مربوط به آلودگیها به عنوان یک جرم غیر قابل گذشت با مجازات های شدید همراه شده است . در کشور ما نیز اگر چه دیر ولی برای مباحث مربوط به آلودگیهای نفتی با وضع قوانین مناسب در کلیت کشور اقدامات خوبی صورت گرفته که در اجرا نتایج چندان رضایت بخش نداشته است، اما با این حال هنوز می توان با تکیه بر ابزارهای حقوقی بخصوص حقوق جزا می توان کارهای اساسی تری انجام داد زیرا نمی توان نقش چشمگیر حقوق کیفری را در این زمینه نادیده گرفت .
-2 روش تحقیق
روش پژوهش در این بصورت بررسی و مطالعه منابع موجود کتابخانه ای، اینترنتی، انواع مقالات و گزارش های مرتبط بوده و مطالعات میدانی - با حضور در دادگاههای جزائی مربوطه و بررسی روند پرونده های کیفری مربوط به جرائم آلودگی نفتی - ، مذاکره با کارشناسان محیط زیست و حقوق ،تحقیق از مطلعین محلی و افراد صاحب نظر صورت گرفته است.در این مقاله جهت نشان دادن عملکرد محاکم و رویه قضائی ، به آراء صادره از پروندهای مهم قضائی و تصمیمیات قضات محترم دادگاههای کیفری در خصوص جرائم آلودگیهای نفتی دراستان خوزستان پرداخته شده تا روشن گردد که عملکرد رویه قضائی ایران ، در خصوص جرائم آلودگی نفتی چگونه است و آیا توانسته پیشگیری کننده باشد یا نه.
-3 جرم شناختن آلودگی های نفتی
اگر هدف عمده حقوق جزا جلوگیری از ارتکاب جرم است، آیا باید تصمیمات راجع به اینکه چه کسی و به چه صورت باید مجازات شود را با توجه به هدف جلوگیری از ارتکاب جرم اتخاذ نمائیم؟ برای مثال تعیین مجازات حبس برای جرائم مربوط به توقف غیرمجاز وسائط نقلیه، اگر موجب از بین رفتن کامل اینگونه جرائم نشود، لااقل تعداد آنها را به میزان بسیار زیادی کاهش خواهد داد. از سوی دیگر هر چند چنین مجازاتی احتمالاً موثر است اما کاملاً ناسزاوار و غیرعادلانه خواهد بود. حقوق جزا در جهت انجام وظیفه خود باید به صورتی عادلانه و منصفانه ایجاد و اجرا شود، به گونه ای که بتواند احترام عمومی را جلب نماید.
