بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه با هدف بررسی دیدگاه کارکنان ترویج کشاورزی پیرامون کارکردهای الگوی شغلی انجام شده است. در مبانی توسعه منابع انسانی استفاده از الگوی شغلی از جمله راهکارهای مورد توصیه برای توسعه فردی است که می تواند زمینه ساز توسعه سریع کارکنان مستعد، توسعه ی مخزن وسیعی از استعدادها، کشف استعداد های فردی، و سرمایه گذاری بر جانشینان آینده باشد. بنابراین این مطالعه ضمن بررسی ادبیات جاری پیرامون کارکردهای الگوی شغلی مطرح در برنامه های منتورینگ، مصداق عمل کارکردها در سازمان ترویج را مورد بررسی قرار داده است. مطالعه به روش پیمایش با ابزار پرسشنامه که روایی آن توسط پنل متخصصان و پایایی آن بر اساس آزمون کرنباخ آلفا بررسی و تایید شد، انجام گردید.
جامعه مورد بررسی کارکنان ترویج بودند و نمونه مورد مطالعه به روش خوشه ای انتخاب و کارکنان ترویج در استانهای خراسان رضوی، کرمانشاه و تهران انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج حاصل از تحلیل عاملی بیانگر شناسایی عامل اول با عنوان کارکردهای روانی شامل 15 گویه که تبیین کننده 28/9 درصد تغییرات است و عامل دوم با عنوان کارکردهای شغلی با پنج گویه که تبیین کننده 24/4 درصد از تغییرات است، می باشد. با توجه به نتایج و تایید کارکردهای روانی و شغلی الگوی شغلی توسط کارکنان ترویج پیشنهاد می شود از الگوی شغلی برای توسعه فردی پرسنل ترویج استفاده شود.
کلمات کلیدی: منتور، منتورینگ، الگوی شغلی، کارکرد روانی، کارکرد شغلی
مقدمه
الگو یا منتور واژه ای است که بیشتر با فرآیند یادگیری و یاددهی همراه بوده است. الگو فردی است با تجربه و احتمالا مسن که به عنوان یک فرد برجسته و توانا ایفای نقش نموده و دیگران از او می آموزند که چگونه عمل کنند - Strouse, Sieverdes, & Hecht, 2005 - در حیطه شغلی، الگوی شغلی فرد با تجربه ای است که تازه کاران را راهنمایی می کند و موفقیت آنها را از جمله اهداف خود می داند . بکارگیری الگوی شغلی در مبانی توسعه منابع انسانی از جمله راهکارهای مورد توصیه برای توسعه فردی و جانشین پروری است که می تواند زمینه ساز توسعه سریع کارکنان مستعد، توسعه ی مخزن وسیعی از استعداد، کشف استعداد های فردی، و سرمایه گذاری بر جانشینان آینده باشد - Hallam, .et al., 2012 - اتینو - 2009 - 2 فرآیند الگوی سازی در مشاغل را برای ارتقای شغلی الگو و فراگیر الزامی دانسته و آن را زمینه ساز شکوفایی توانایی رهبری در بین شاغلان می داند که در سازمانهای یادگیرنده امروز، این نقش باید توسط کلیه شاغلان ایفا شود.
همچنین نتایج مطالعه زمانی و لاری - 1385 - با استفاده از عمل پژوهی و پیمایش کمی نشان داد که جهت پرورش رهبران روستایی در ایران منتورینگ مناسب ترین روشها برای هر بعد از ویژگیهای رهبران روستایی می باشد و توصیه نمودند که در راستای تحقق پرورش رهبران روستایی با استفاده از منتورینگ لازم است که ابتدا مروجان آموزشهای لازم در زمینه منتورینگ را ببیند. ما اضافه می کنیم که علاوه بر دیدن آموزش باید خود برای توسعه فردی در معرض منتورینگ قرار گیرند تا بتوانند به عنوان منتور موفق عمل کنند.قلی پور و هاشمی - 1394 - در تبیین تاثیر منتورینگ3 بر جانشین پروری با استفاده از مدل هفت نقطه ای جانشین پروری راثول دریافتند که در مرحله ششم پس از مشخص شدن فاصله وضع موجود و مطلوب، طرح توسعه فردی با تاکید بر منتورینگ می تواند کارآمد باشد.
در این بین باید خاطر نشان نمود که طرح توسعه فردی چهارچوب منحصر به فردی برای پشتیبانی از افرادی است که در حال آماده شدن برای شروع اجرای کارراهه ی شغلی خود می باشد و جانشین پروری به آماده نمودن افراد برای آینده های شغلی اشاره دارد نه به انتخاب یک فرد خاص برای یک جایگاه خاص شغلی، بلکه همگان باید مهارتهای مورد نیاز را فراگیرند. در چنین شرایطی منتور4 با معادل های فارسی الگو، معلم، مربی، مشاور و راهنما کسی است که مسولیت ارایه ی بهترین مشورت های ممکن و مربوط به آموزش های روزانه و نیز فراهم آوردن برنامه های کار راهه ی شغلی بلند مدت را برای کارآموز5 برعهده می گیرد و کارآموز فردی است که از یک فرد بسیار با تجربه در برهه ای از زمان کمک و مشورت می گیرد.
در این فرآیند منتور و کارآموز شرکای یادگیری در فرآیند طرح توسعه فردی می باشند. قابل ذکر است که توسعه فردی یکی از راهکارهای توسعه منابع انسانی است که بسیار نیز مورد توجه است.مراحل شکل گیری فرآیند الگو سازی شغلی یا منتورینگ شامل مرحله آغازین ارتباط و بعد مرحله آغاز بحث بین طرفین و پیدا کردن شیوه های جدید نگرش و عمل شغلی، مرحل سوم مرحله یادگیری شیوه های جدید عمل و نگرش در شغل توسط فراگیر است. این مرحله مرحله ای معنی دار در یادگیری است که طی آن فراگیر اعتماد به نفس خود را در زمینه شغلی تقویت نموده و احساس توانمندی پیدا می کند. مرحله چهارم آغاز بازسازی فردی و ایجاد تعریفی مستقل از خود است و به دنبال استقلال بیشتر است . - Strouse,. et al., 2005 -
بر اساس مدل راثول جانشین پروری عبارت است از شش مرحله شامل: ایجاد تعهد، ارزیابی الزامات جاری افراد و کار، ارزیابی عملکرد فردی، ارزیابی الزامات آینده ی افراد و کار، ارزیابی استعداد بالقوه ی فردی آینده، کاهش شکاف توسعه ای و ارزیابی برنامه جانشین پروری - قلی پور و هاشمی ،. - 1394دو کارکرد عمده الگوی شغلی عبارت از کارکرد روانی و کارکرد شغلی می باشد.
کارکرد روانی: کارکرد روانی باز می گردد به ایفای نقش یک الگو به عنوان: دوست، مشاور، و حتی پذیرنده فراگیر با تمامی ویژگیها شامل نقاط قوت و ضعف. کارکرد روانی الگوی شغلی سبب دلبستگی فراگیر به شغل و امکان برنامه ریزی شغلی مناسب می شود et al., 2005 - . - Strouse,
زیرا روح فراگیر در یک فرآیند عاطفی و صمیمی آرام گرفته و به دور از استرس برای یادگیری و ارتقای شغلی فعالیت می کند.تحقیقات نوی - 1988 - 6 نشان داده که کارکرد روانی الگوی شغلی می تواند در افزایش عزت نفس، اعتماد به نفس و احساس شایستگی فراگیر موثر باشد. قلی پور و هاشمی - - 1394 این کارکرد را مشتمل بر ابعاد پذیرش و تایید، مشاوره، و رفاقت تعریف نموده اند. الگوی شغلی در کارکرد روانی نیازمند توانایی و مهارت مذاکره و تاثیر گذاری، گوش دادن، همدلی، پرسشگری، ایجاد انگیزه و تشویق، خودآگاهی و توانایی آموزشگری است.
کارکرد شغلی: الگوی شغلی در این کارکرد به عنوان مربی ایفای نقش می کند و به حمایت آموزشی از فراگیر خود می پردازد. به علاوه ضمن ارائه تکالیف چالش برانگیز تلاش دارد تا تواناییهای بالقوه فراگیرش را شکوفا نماید در عین حال که از او حفاظت می کند که در معرض اشتباهات شغلی قرار نگیرد و به دردسر نیافتد، تلاش می کند او را در معرض دید برای فرصتهای بالاتر شغلی قرار دهد - . - Kram, 1983 یعنی هم راه های موفقیت و هم عوامل بازدارنده را می آموزد . - Day & Allen, 2004 - قلی پور و هاشمی - 1394 - این کارکرد را مشتمل بر ابعاد تکالیف چالش برانگیز، پشتیبانی، در معرض گذاری، تکفل و مربی گری دانسته اند. الگوی شغلی در کارکرد شغلی نیازمند مهارتهای برنامه ریزی، سازماندهی، مدیریت زمان، ارزیابی و گزارش دهی است.
بندورا نیز در تئوری شناختی خود پیرامون رفتار و عوامل موثر بر آن از قابلیتهای نیابتی انسان برای یادگیری سخن می گوید که چگونه انسان علاوه بر یادگیری از طریق تجارب مستقیم می تواند از مشاهده رفتار دیگران نیز ایده بگیرد و بیاموزد و این آموخته ها راهنمای عقاید و رفتار فرد در آینده باشد که همان قابلیت یادگیری نیابتی است. - . - Bandura, 2000 کاربرد نظریه بندورا تا آنجا در امر منتورینگ مهم است که از آن به عنوان کارکرد سوم منتورینگ یعنی مدل سازی یاد می شود. این قابلیت مخصوصا در شرایط شغلی که با توجه به محدودیتهای زمانی، مالی و انسانی غیر قابل تجربه مستقیم می باشند بسیار حائز اهمیت است - Stone, 1998 - .مطالعات زیادی از اهمیت الگوی شغلی در پیشرفت شغلی الگو و فراگیر صحبت به میان آرده اند برای نمونه Strouse و همکاران - - 2005 از الگوی شغلی به عنوان یک الگوی منحصر به فرد که نقطه عطفی در زندگی فراگیر است، یاد می کند. اما در ایران و مخصوصا در بین کارگزاران ترویج این موضوع کمتر مورد مطالعه قرار گرفته و به همین سبب این مقاله با اهداف زیر انجام گردیده است.
-تببین دیدگاه کارکنان ترویج در خصوص نقش کارکردهای روانی الگوی شغلی
-تببین دیدگاه کارکنان ترویج در خصوص نقش کارکردهای شغلی الگوی شغلی
روش شناسی
این تحقیق به روش پیمایش با استفاده از ابزار پرسشنامه انجام شده است. پرسشنامه علاوه بر ویژگیهای فردی پاسخگویان مشتمل بر 20 سوال شامل کارکردهای الگوی شغلی بر گرفته از مطالعه ریسیاردی - 2005 - 7 می باشد که فرآیند ترجمه بازگشتی و سازگار نمودن با شرایط مطالعه روی آن انجام گرفته است. روایی گویه ها با استفاده از پنل متخصصان بررسی گردید و پایایی ابزار تحقیق در جامعه مشابه جامعه تحقیق که از جمله نمونه های مورد مطالعه نبودند انتخاب و با تکمیل 30 پرسشنامه پایایی بررسی گردید و نتایج حاکی از سطح بسیار خوب گویه های طراحی شده می باشد - کرنباخ آلفا معادل 0/882 محاسبه گردیده است - .جامعه مورد مطالعه کارکنان ترویج کشاورزی می باشند که در فرآیند نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند.
به منظور نمونه گیری با توجه به همگن بودن تقریبی کارکنان ترویج در کلیه سازمانهای جهاد کشاورزی استانها از بین استانهای کشور بصورت تصادفی سه استان شامل خراسان رضوی، تهران و کرمانشاه انتخاب شدند و در مرحله بعد پرسشنامه ها بین کارکنان ترویج استان و دهستان و مراکز خدمات ترویج کشاورزی هر استان توزیع گردید . تعداد پرسشنامه دریافت شده 303 عدد می باشد که تجزیه و تحلیل اطلاعات بر این اساس انجام شده است. در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS استفاده شده و آمارهای توصیفی در راستای تبیین و توصیف و خلاصه سازی شامل فراوانی و درصد و آمار استنباطی تحلیل عاملی در راستای تبیین نقش کارکرهای الگوی شغلی مورد استفاده قرار گرفته است.
