بخشی از مقاله
چکیده
سبک زندگی از جمله مفاهیم علوم اجتماعی، جامعهشناسی و مردمشناسی است که در دهه اخیر بسیار مورد توجه محققان این حوزه قرار گرفته است. سبک زندگی معنایی است که از پیوند و نظام وارگی و شبکهای بودن عوامل متعددی که بر شیوه-های زندگی انسان تأثیر میگذارند، به وجود آمده است. دین به عنوان منبعی اولیه برای معنا بخشی به زندگی و هویتدهی به بسیاری از مردم دنیا و باالطبع جامعه ایرانی مطرح است، پایبندی و وفاداری به دین ، اعتقاد و تمایل به مناسک مذهبی، علاوه بر اینکه میتواند از لحاظ کارکردی عاملی مهم در روابط اجتماعی محسوب شود، بر سبک زندگی افراد اثرگذار است. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و با مطالعه کتابخانهای سعی دارد که به بررسی و تحلیل نقش دینداری در سبک زندگی بپردازد. یافته های پژوهش نشان میدهد از نظرگاه اسلام، دینداری عاملی مهم و مؤثر بر سبک زندگی افراد است که علاوه بر شکل هی منش و شخصیت افراد، جایگاه آنها را در نظام خانواده و اجتماع مشخص میکند.
مقدمه
سبک زندگی مفهومی است شناخته شده در علوم انسانی و در سطح بین الملل، که از زاویههای متعدد به آن نگاه میشود و از ابعاد مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است. طرح علمی این موضوع برای نخستینبار در روانشناسی توسط آلفرد آدلر - 4 - 1922 صورت گرفت و بوسیله پیروان کلاسیک او و دیگران به تفصیل گسترش یافت و به "شیوهای نسبتا ثابت که افراد اهداف خود را با آن طریق دنبال میکنند و حاصل زندگی دوران کودکی فرد بوده و بعد عینی و کمیّتپذیر شخصیت افراد است" تعریف شد - کاویانی،. - 27 :1391 عرصهی مطالعات تاریخی نشان میدهد که تولید و مصرف همواره در حال تغییر بودهاند، امّا استانداردهای میانگین زندگی در طول قرن بیستم به تدریج افزایش یافته است.
در حقیقت با افزایش رفاه اجتماعی شاهد تولید انبوه، رشد صنایع تفریحی، مصرف به عنوان یک کنش تظاهری و مازاد بر نیاز، تبلیغات و بازاریابی، توجه به حقوق مشتری و تضمین آن هستیم. به جهت وجود بازار عرضه گسترده و احترام به حقوق مصرف کننده و اِلقای قدرت آزادی و انتخاب فرد، امروزه مصرف، کنشی آغشته با فرهنگ است و چنان نقش سرنوشت سازی در دنیای مدرن ایفا میکند که میتوان از خلال آن تأثیرات شگرفی را در زندگی روزمره افراد باز جست.
اینجاست که سبک زندگی در قالب دو خصیصه، یکی هویّتسازی و دیگری در قالب شاخص قشربندی نقشآفرینی میکند - حاجیانی،. - 135- 134 :1386 سبکزندگی به سبب بافت فرهنگی خود، میتواند با همراهی نظام عام فرهنگ موجب تقویّت و انسجام فرهنگی نیز شود. با این وجود که پتانسیل مقاومت و تمایل به تغییر فرهنگی را نیز با خود دارد. در رابطه با بررسی نقش دین و دینداری در مباحث اجتماعی، انتخاب مفهوم سبکزندگی، مناسب به نظر میرسد. چرا که مفهوم سبکزندگی در برگیرنده مؤلفههایی مانند الگوهای مصرف و رفتارهای فراغتی است که عنصر انتخاب در آنها، نقشی اساسی دارد.
دین به سبب دربرداشتن نمادها، شعایر و مناسک، دستورالعملهای اخلاقی و هنجارها و مرتبط بودن با احساسات حرمت یا خوف، میتواند عرصهایی مانند مصرف و فراغت، موقعیّتها یا فرصتهای انتخاب را محدود کند و یا برعکس موقعیّتها یا فرصتهایی جدید را بیآفریند در واقع در سبکزندگی، میشود رفتارها را به مهرههای متعددی تشبیه کرد که علوم انسانی به خود آن مهرهها و بدون ارتباط با عوامل دیگر میپردازند، اما در سبکزندگیاسلامی نه تنها به خود آن مهرهها، بلکه به آنچه که سبب ارتباط آنها با هم میشود و همانند نخ تسبیح در تمام آنها وجود دارد نیز توجّه میشود، برای نمونه رفتاری مانند نماز، اگر اعتقاد به خدا و معاد را پشتوانه خود نداشته باشد، رفتاری اسلامی محسوب نمیشود، چنانکه بسیاری از رفتارهای مرتاضان و صوفیان، رفتاری اسلامی قلمداد نمیشود - کاویانی، . - 4-7 :1391 چرا که سبکزندگیاسلامی نمیتواند به نیّتها بیتوجّه باشد، در عین حال که تأکید آن روی رفتار است، به عواطف و شناختهای زیرین، نیز نظر دارد.
اهمیت و ضرورت تحقیق به دلیلروند سریع تحوّلات اجتماعی در نیمه دوم قرن 20وپس از آن در آغاز هزاره جدید، ماهیّت موجودیّتهای اجتماعی، به شدت سیّال و متحوّل شده است. وقتی دنیای اجتماعی تحوّل شد، به مفاهیمی نو برای درک کردن آن نیاز است. مهمترین تحوّل پدید آمده در قرن اَخیر، گسترش تاریخی مصرف بوده است - باکاک، . - 190 : 1383 مصرف را می توان با مفهوم سبک زندگی پیوند داد.
سبکزندگی و ابعاد آن با سراسر حیات افراد ، هم در سطح آکادمیک و هم در دیدگاه دینی و نیز در سطح توده مردم، مرتبط و منشأ اثر است - کاویانی، . - 11 :1391 در پژوهشهایی که در گذشته راجع به سبکزندگی انجام گرفتهاند، به عواملی نظیر خانواده، دین در معنای کلی آن، نظام طبقاتی، سنت و موارد دیگر تأکید شده استامّ. ا در آنها کمتر به اهمیّت و ضرورت تحقیق چه در سطح آکادمیک و چه در سطح کاربردی یا عملی مربوط به سبکزندگیاسلامی با در نظر داشت کمبودها وکاستیها در هر دو زمینه، توجه شده است.
کمبودهایی از قبیل عدم انجام تحقیقات میدانی آکادمیک در ارتباط با این موضوع در بین نوجوانان و جوانان در سطح گسترده،اهمیّت برخی از عوامل مؤثر بر گرایش به این سبکزندگی خاص را نشان میدهداز. بُعد کاربردی این تحقیق میتواند به شناخت و حفظ هویّت دینی با توجه به اشاعه جریانات فکری نو ظهور، تکثر گرایی دینی، شکلگیری اندیشههای بعضا غیر دینی و ضد دینی و...، جدای از مسایل حاشیهای و تبلیغاتی و به دور از هیاهوی جناحی و سلیقهای پرداخته و در این زمینه در حد خود راهگشا باشد. در حالیکه به نظر میرسد در دنیای جدید با توجه به اهمیّت دین، آن هم در جامعهمورد مطالعه که دارای حاکمیّتی دینی میباشد و بخش عمدهای از زندگی افراد را تحت تأثیر قرار داده، و بنابراین نقشی به مراتب مهم را به خود اختصاص داده است، پرداختن به این موضوع در بین نوجوانان دانشآموز در جامعه کنونی میتواند بسیار با اهمیّت و ضروری باشد.
سبکزندگیاسلامی
یکی از راههای درک بهتر مفهوم سبکزندگی بررسی و ابعاد و مؤلفههایی است که برای زندگی در نظر گرفته شده است. اندیشمندان بسیاری در آثار خود از عناصر و ابعاد سبکزندگی یاد کردهاند. از جمله زیمل، وبلن و وبر از شیوه تغذیه، خودآرایی "پوشاک و مدگرایی"، نوع مسکن "معماری و اثاثیه و دکوراسیون"، نوع وسیله نقلیه، شیوههای گذران اوقات فراغت و تفریح، اطوار "رفتارهای حاکی از نجیبزادگی یا دست و دل بازی، کشیدن سیگار در محافل عمومی، تعداد مستخدمین" بعنوان مؤلفهها و عناصر وابعاد سبکزندگی یاد کردهاند. نمودار زیر برخی از شاخصهای سبکزندگی از دیدگاه تعدادی از نظریه-پردازان را ارایه میدهد - خادمیان، . - 28 : 1390
